جاهای دیدنی شیراز بسیار متعدد و متنوع هستند. در این میان می‌توان به مساجدی خیره‌کننده با معماری منحصر‌به‌فرد اشاره کرد. مساجدی همانند وکیل و مسجد نصیرالملک جزء مهم‌ترین مساجد این شهر هستند. در ادامه شما را با مسجد نصیرالملک، یکی از زیباترین مساجد شیراز در جنوب ایران بیشتر آشنا خواهیم کرد.
مسجد نصیرالملک کجاست؟
مسجد نصیرالملک در خیابان لطفعلی خان زند، کوچه نصیر الملک، کوچه تریاکچی واقع شده است. این مسجد فاصله کمی تا خانه تاریخی زینت الملوک دارد.
معرفی مسجد نصیرالملک
مسجد نصیرالملک یکی از مهم‌ترین مساجد شهر شیراز در استان فارس به حساب می‌آید که در محله گود عربان قرار دارد. این مسجد جزء بناهای تاریخی دوران قاجار است. ساخت مسجد نصیرالملک در سال 1293 آغاز و در سال 1305 به پایان رسید. به‌جز این مسجد ابنیه دیگری همانند حمام و آب‌انبار قدیم محله اسحق بیگ نیز به دستور فردی با نام نصیرالملک ساخته شده‌اند.
نصیرالملک یکی از بزرگان سلسله قاجار به شمار می‌آمد. به همین خاطر دستور داد تا چنین مسجدی در شیراز بنا شود. مسئولیت ساخت این مسجد زیبا به فردی با نام محمد حسن معمار سپرده شد. او نیز طی مدت 12 سال، پروژه ساخت مسجد نصیرالملک را به پایان رساند. مسجد نصیرالملک در زمینی به مساحت ۲هزار و 980 مترمربع واقع شده است و ۲هزار و 112 مترمربع زیربنای مفید دارد.
از نظر معماری و ساختار، مسجد نصیرالملک شباهت بسیاری به مسجد وکیل دارد. در ساخت این مسجد از المان‌های ایرانی‌اسلامی استفاده کرده‌اند. یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های مسجد نصیرالملک، شیشه‌های رنگی آن است. این شیشه‌ها در بخش شبستان قرار دارند و زیبایی خاصی به فضا می‌بخشند. زمانی که نور به این شیشه‌ها می‌تابد، فضای داخل شبستان به هزاران رنگ تبدیل می‌شود.
ویژگی‌های بارز مسجد نصیرالملک
شاید زمانی که صحبت از بازدید مساجد تاریخی به میان بیاید، تصور کنید که مساجد هیچ فرقی با یکدیگر ندارند؛ اما زمانی که عاشق علم معماری و اماکن تاریخی باشید، کوچک‌ترین جزئیات را نیز متوجه می‌شوید. در نگاه اول مسجد نصیرالملک شاید با مساجد دیگر، مخصوصاً مسجد وکیل تفاوتی نداشته باشد. به‌عنوان مثال در کاشی‌کاری‌ها همانند مسجد وکیل از کاشی‌های هفت رنگ استفاده شده است. حیاط این مسجد نیز همانند حیاط مساجد دیگر است و تفاوت خاصی ندارد.
برای درک تفاوت‌ها در وهله اول باید به رنگ کاشی‌کاری‌ها دقت کنید. در این مسجد از رنگ صورتی استفاده شده است. تا پیش از آن، استفاده از رنگ صورتی در کاشی‌کاری مسجد اصلاً رایج نبود. از‌این‌رو باید مسجد نصیرالملک را یک ابتکار عمل در کاشی‌کاری دانست.
در وهله دوم باید بدانید که بر خلاف مساجد دیگر، در این مسجد ایوان شمالی و جنوبی با یکدیگر تقارن ندارند. در معماری ایرانی و سنتی، همواره از ایوان‌های قرینه با ستونهای یکسان و یک‌شکل استفاده می‌شد؛ اما در این مسجد خبری از ایوان‌های متقارن نیست. در حقیقت نبود گلدسته در بخش شمالی مسجد این تقارن و توازن را بر هم می‌زند و به نوعی یک تابو‌شکنی است.
در نهایت باید به بخش غربی مسجد و شبستان اصلی آن اشاره کنیم. شبستان اصلی مسجد، مهم‌ترین ویژگی مسجد نصیرالملک به حساب می‌آید. این شبستان را به‌جرئت می‌توان زیباترین شبستان در بین تمامی مساجد ایرانی دانست. محل شبستان به‌شکلی دقیق طراحی شده است تا بیشترین نورگیر را داشته باشد. همچنین در تمامی در‌های چوبی، از شیشه‌های رنگی استفاده شده است. زمانی که نور به این شیشه‌ها می‌تابد، فضای مسجد به هزاران هزار رنگ تبدیل می‌شود. ترکیب نور و رنگ با یکدیگر، تصویری خیره‌کننده را رقم می‌زند و این مسجد را به یکی از آرامش بخش ترین مناطق ایران تبدیل می‌کند.
آشنایی با بخش‌های مختلف مسجد نصیرالملک
-
شبستان اصلی
شبستان اصلی مسجد نصیرالملک را باید مهم‌ترین بخش آن دانست. در حقیقت زمانی که صحبت از مسجد نصیرالملک به میان می‌آید، همه گردشگران به یاد شبستان اصلی آن می‌افتند. حتی زمانی که تصاویر مسجد نصیرالملک را جستجو کنید، در ابتدا با تصویری زیبا از این شبستان رو‌به‌رو خواهید شد. در بخش‌های قبلی درباره بازی رنگ و نور این شبستان صحبت کردیم. معماران و طراحان این مسجد تلاش کردند تا با کمک شیشه‌های رنگی، حال‌وهوای خاصی به این شبستان بدهند؛ اما این تنها بخش زیبای شبستان اصلی مسجد نیست.
-
سقف شبستان
زمانی که وارد شبستان اصلی مسجد نصیرالملک می‌شوید، چشمتان همین طور می‌گردد تا از تمامی زیبایی‌های آن لذت ببرد. وقتی سر خود را بالا بگیرید، شاهد کاشی‌کاری‌های هنرمندانه و بی‌بدیل سقف شبستان خواهید بود. طراحی و تزئین سقف این شبستان بیشتر شبیه به یک تابلوی نقاشی و اثر هنری می‌ماند. ترکیب گل و بوته‌ها با آیات قرآن، تصاویری زیبا را رقم می‌زنند. حال تصور کنید که نورهای رنگی نیز بر این تابلوی هزار رنگ بتابد.
-
ستونهای شبستان
معماران در ساخت این شبستان مجموعاً از 12 ستون استفاده کرده‌اند. این ستون‌ها به دو ردیف 6تایی تقسیم می‌شوند. برخی بر این باور هستند که استفاده از 12 ستون، یادآور 12 امام است. با کمی دقت، متوجه خواهید شد که این ستون‌ها شباهت بسیاری به ستونهای شبستان مسجد وکیل دارند. در ساخت این ستون‌ها نیز از طرح‌های مارپیچی مشابه استفاده شده است. طراحی ستونهای شبستان را با دقت فراوان انجام داده‌اند. بین هر دو جفت ستون، طاقی قوسی شکل طراحی شده است. در محل اتصال هر ستون به طاق، حجاری‌های زیبا و هنرمندانه به چشم می‌خورد. زمانی که از دور به حدفاصل بین ستون‌ها نگاه کنید، شاهد مناظری قرینه در راستای پنجره‌های رنگی خواهید بود. در طراحی این شبستان اصول قرینه به‌خوبی رعایت شده است. به همین خاطر با حضور در آن، ناخودآگاه احساس آرامش خواهید کرد.
-
پنجره‌های رنگی
یکی از مهم‌ترین بخش‌های همه مساجد امروزی، نورپردازی آن است. حتی در اماکن مذهبی بسیار بزرگ همانند حرم امام رضا، می‌توانید شاهد لوسترهای بسیار عظیم و بزرگ باشید. در این لوسترها از ده‌ها و بلکه صدها لامپ استفاده می‌شود. معماران نیز تلاش می‌کنند تا با آینه‌کاری، بازی نور را به بهترین نحو ایجاد کنند؛ اما در شبستان مسجد نصیرالملک اصلاً اینطور نیست. در شبستان این مسجد تا پیش از غروب آفتاب، از هیچ چراغ روشنی استفاده نمی‌شود. از ابتدای صبح می‌توانید شاهد سیل گردشگران در این مسجد باشید که همگی مشغول عکاسی هستند.
در ساخت شیشه‌های این شبستان از رنگ‌های زرد، سبز، قرمز و آبی استفاده شده است. این 4 رنگ جزء رنگ‌های اصلی به حساب می‌آیند و ترکیب‌های بی‌نظیری را خلق می‌کنند. نکته جالب‌توجه درباره این شبستان، تغییر رنگ‌های آن در ساعات مختلف روز است. به‌دلیل تغییر زاویه تابش نور آفتاب، در هر ساعت روز ترکیب رنگ‌ها تغییر می‌کنند. پس هر بار که از این شبستان دیدن کنید، می‌توانید به شکلی دیگر از آن لذت ببرید.
-
شبستان زمستانی
شبستان شرقی یا همان شبستان زمستانی، یکی دیگر از بخش‌های دیدنی مسجد نصیرالملک به حساب می‌آید. ظاهر این شبستان همانند شبستان اصلی پررنگ و لعاب نیست. در طراحی این شبستان از 8 طاق‌نما استفاده شده است. ظاهر شبستان زمستانی، بسیار ساده و بی‌آلایش است. با این وجود برای طراحی سقف، از کاشی‌کاری‌های لاجوردی استفاده کرده‌اند. در سردر این شبستان، این شعر از سعدی به چشم می‌خورد : « غرض نقشی‌ست کز ما باز ماند».
-
گاو چاه
شاید برای اولین‌بار است که این اصطلاح به چشمتان می‌خورد. امروزه با وجود آب لوله‌کشی در هر خانه، نمی‌توان شناختی درباره نحوه برداشت آب از چاه داشت. در گذشته و تا همین 100 سال پیش، خبری از آب لوله‌کشی نبود. به همین خاطر مردم آب را از چاه بیرون می‌کشیدند.
زمانی که صحبت از مصارف شخصی بود، با کمک طناب و یک سطل امکان کشیدن آب وجود داشت؛ اما درباره مسجدی به این بزرگی انجام چنین کاری امکان‌پذیر نبود. به همین خاطر از گاو یا سایر حیوانات همانند قاطر برای کشیدن آب از چاه استفاده می‌کردند. در مسجد نصیرالملک نیز یک حلقه چاه وجود داشت و برای برداشت آب از گاو استفاده می‌کردند. همه این اتفاقات در بخشی رخ می‌داد که امروز آن را با نام گاو چاه می‌شناسیم. آب ابتدا وارد حوضچه اصلی می‌شد و از فواره حیاط مسجد، فوران می‌کرد.
-
امامزاده زنجیری
در بخش شمال شرقی مسجد نصیرالملک، می‌توانید شاهد ضریحی کوچک باشید. این ضریح به امامزاده سید جلال الدین تعلق دارد. او از نوادگان امام سجاد بوده و وی را با نام امامزاده زنجیری می‌شناسند. آرامگاه او در حیاطی کوچک واقع شده است و سادگی در آن موج می‌زند. همانند شبستان اصلی، در ساخت این اتاق نیز از شیشه‌های رنگی استفاده شده است.
فضای داخل آرامگاه امامزاده زنجیری بسیار آرام‌بخش و زیباست. در کنار دیوارها، پشتی‌های حصیری قرار داده‌اند و دور‌تادور اتاق را با گلدان‌های سفالی تزئین کرده‌اند. لازم به ذکر است که برای اولین بار در دوران صفویه برای این امامزاده یک مقبره ساخت شد. سپس در دوران زندیه و قاجار این آرامگاه را مرمت و بازسازی کردند.
-
ایوان جنوبی
ایوان یا همان طاق‌نمای جنوبی، سقفی قوسی شکل دارد. این ایوان را با مقرنس‌کاری تزئین کرده‌اند و جزء بخش‌های دیدنی مسجد نصیرالملک به حساب می‌آید. از نظر ظاهری، این ایوان با ایوان شمالی متفاوت است. بد نیست بدانید که این مسئله یک تابو‌شکنی در معماری سنتی ایرانی به شمار می‌آید. البته از نظر کاشی‌کاری و تزئینات، ایوان شمالی و جنوبی یکسان هستند.
-
طاق مروارید
در بخش ایوان شمالی مسجد، طاقی با نام طاق مروارید وجود دارد. این طاق را به شاه‌نشین مسجد نیز می‌شناسند. در طراحی طاق مروارید از مقرنس‌کاری‌های باشکوه و هنرمندانه‌ای استفاده شده است. جالب است بدانید که دلیل نام‌گذاری این طاق نیز به خاطر همین مقرنس‌کاری‌ها است. زمانی که به طاق مروارید نگاه کنید، شاهد فرورفتگی‌هایی خواهید بود که شباهت بسیاری به مروارید دارند. همچنین لازم به ذکر است که در طراحی طاق مروارید از کاشی‌کاری‌های ظریف و زیبا استفاده کرده‌اند. در این طاق نیز از کاشی‌های مخصوص هفت‌رنگ استفاده شده است.
تاریخچه مسجد نصیرالملک
زمانی که درباره تاریخچه ابنیه تاریخی بدانید، بازدید شما به‌مراتب جذاب‌تر خواهد بود. در بخش ابتدایی مقاله اشاره کردیم که مسجد نصیرالملک به دستور فردی با نام نصیرالملک ساخته شد. میرزا حسن علی خان یا همان نصیرالملک، جزء خاندان سلطنتی قاجار به حساب می‌آمد. او قدرت و نفوذ بسیاری داشت و در آن دوران حاکم فارس بود. وی در سال 1255 خورشیدی، دستور ساخت این مسجد را صادر کرد.
جالب است بدانید که نصیرالملک بر اساس نظر مردم، حاکمی عادل و بخشنده بود. وی از طبقه اشراف بود و املاک بسیاری داشت. با این وجود در طول مدت زندگی‌اش، بسیاری از اموال خود را به خیریه سپرد. جالب است بدانید که هنوز نوادگان نصیرالملک در امور خیریه مسجد دخیل هستند. به همین خاطر می‌توانید شاهد منزل، حمام، آب‌انبار و مسجد نصیرالملک در شیراز باشید.
در این مسجد، کتیبه‌ای با نام حاج محمد حسن معمار و میرزا رضا کاشی به چشم می‌خورد. آن‌ها معماران این بنا بودند. ساخت این مسجد حدود 11 سال به طول انجامید. جالب است بدانید که در هنگام اتمام این مسجد، خبری از شیشه‌های رنگی معروف آن نبود. احتمالاً حاج میرزا چند سال بعد این شیشه‌ها را به مسجد اضافه کرده است.
بهترین زمان بازدید از مسجد نصیرالملک
یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های دیدنی مسجد نصیرالملک، شیشه‌های رنگی آن است. به همین خاطر بهترین زمان بازدید از مسجد، صبح تا ظهر است. در حقیقت بر طبق نظر گردشگران، بهترین زمان بازدید از مسجد نصیرالملک، ساعات ابتدایی صبح است. زمانی که در ابتدای صبح درب مسجد به‌روی گردشگران باز می‌شود، این مسجد خلوت‌تر است. همچنین زاویه تابش آفتاب در بهترین حالت خود قرار دارد. به همین خاطر تقریباً می‌توان گفت که هر روز ساعت 10 صبح، بهترین زمان بازدید از این مسجد به حساب می‌آید.
همان طور که اشاره کردیم، رنگ‌های داخل شبستان اصلی مسجد نصیرالملک بر اساس زاویه تابش نور خورشید تغییر می‌کنند. زاویه تابش نور خورشید نه‌تنها در طول روز، بلکه در فصل‌های مختلف نیز تغییر می‌کند. بر اساس نظرات گردشگران و افرادی که به عکاسی از این شبستان علاقه دارند، زاویه تابش نور آفتاب در 6 ماه دوم سال بهتر از بهار و تابستان است. در فصل بهار و تابستان آفتاب به‌صورت مستقیم می‌تابد و نور کمتری از شیشه‌های رنگی عبور می‌کند. پس زاویه تابش مایل در 6 ماه دوم سال برای بازدید از مسجد نصیرالملک بهتر خواهد بود.
جاذبه‌های دیدنی اطراف مسجد
- شاه چراغ | 200 متر؛
- مسجد عتیق شیراز | 300 متر؛
- باغ گلها شیراز | یک کیلومتر؛
- کافه موزه زرنگار شیراز | 130 متر؛
- امامزاده سید علاءالدین حسین | 300 متر؛
- نارنجستان قوام | 500 متر؛
- موزه فرش شیراز | 600 متر؛
- بازار وکیل | یک کیلومتر.
مسیر دسترسی به مسجد نصیرالملک
دسترسی با وسیله نقلیه شخصی
شما می‌توانید از طریق بلوار دلاوران یا بلوار سلمان فارسی، خود را به خیابان لطفعلی خان زند برسانید. این خیابان شرقی‌غربی است. از این بلوارها باید به‌سمت غرب لطفعلی خان زند بروید. پس از حدود یک کیلومتر، در سمت چپ خود باید وارد کوچه نصیر الملک شوید. لازم به ذکر است که این مسجد در کوچه‌هایی باریک و صعب‌العبور قرار دارد؛ بنابراین بهتر است یا از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنید یا در خیابان لطفعلی خان جای پارک بیابید و مسیر را پیاده ادامه دهید.
دسترسی با وسایل نقلیه عمومی
برای دسترسی به مسجد نصیرالملک، شما می‌توانید از ایستگاه مترو ولیعصر استفاده کنید. این ایستگاه فاصله بسیار کمی تا مسجد دارد. این ایستگاه در خط شماره 1 مترو قرار دارد. از مترو تا مسجد فقط حدود 1 کیلومتر فاصله است.
همچنین می‌توانید سوار اتوبوس خط ولیعصر به نمازی شوید. این خط اتوبوس در چهارراه مشیر توقف دارد. شما می‌توانید در این ایستگاه از اتوبوس پیاده شوید و خودتان را به مسجد برسانید. فاصله ایستگاه تا مسجد حدود 1.6 کیلومتر است. با حدود 15 دقیقه پیاده‌روی به مسجد خواهید رسید؛ اما می‌توانید با تاکسی نیز خود را به خیابان لطفعلی خان زند برسانید.
| هزینه بازدید | ۳هزار تومان |
| ساعت بازدید | در 6 ماه اول سال از ساعت 7:30 صبح تا ۷ عصر در 6 ماه دوم سال از ساعت 7 صبح تا 5:30 عصر |
| زمان تعطیلی مسجد | تعطیلات رسمی و ایام سوگواری |
| آدرس | شیراز، خیابان لطفعلی خان زند، کوچه نصیر الملک، کوچه تریاکچی |
مسجد نصیرالملک یکی از مهم‌ترین مسجدهای ایران و از تماشایی‌ترین جاهای دیدنی شیراز به حساب می‌آید. نظر شما همراهان ره بال آسمان درباره این مسجد چیست؟ شما معماری مسجد وکیل را ترجیح می‌دهید یا مسجد نصیرالملک؟ نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
مسجد نصیرالملک در محدوده خیابان لطفعلی خان زند قرار دارد.
برای دسترسی می‌توانید از مترو ولیعصر یا ایستگاه اتوبوس چهارراه مشیر استفاده کنید.
این مسجد به دوران قاجار تعلق دارد.