نوروز در گرجستان | تجربه‌های جدید در جشنی آشنا

جشن نوروز در گرجستان با توجه به این که مردم این کشور پیش از آنکه به دین مسیحی روی آورند، زرتشتی بوده‌اند، اهمیت بسیاری دارد. هر‌ساله با فرا رسیدن فصل بهار، جشن نوروز در این کشور با شکوه و نشاط فراوان برگزار می‌شود. از سوی دیگر با اینکه شباهت‌های مراسم‌ها و آداب و رسوم مربوط به نوروز در گرجستان و ایران بسیار است؛ اما نمی‌توان از تفاوت‌های محرز آن‌ها چشم‌پوشی کرد؛ به همین سبب بسیاری از ایرانی‌ها برای تجربه نوروزی متفاوت و شرکت در جشن‌ها و فستیوال‌های شاد گرجی‌ها، در عید نوروز به کشور گرجستان سفر می‌کنند. چنانچه شما نیز به‌دنبال مقصدی جذاب برای گذراندن تعطیلات نوروز هستید، در این مطلب همراه ما باشید تا با رسومات و برنامه‌های عید نوروز در تفلیس آشنا شوید؛ چرا‌که بی‌شک پایتخت کشور گرجستان، از بهترین مقاصد برای سفر‌های نوروزی است و تجربه‌ای مفرح و متفاوت را برای شما رقم خواهد زد. 

پیشینه جشن نوروز در گرجستان | جشنی کهن میان زرتشتیان

جشن نوروز فقط مختص به ایرانیان نیست؛ بلکه مردمان بسیاری از مناطق جنوبی روسیه و قرقیزستان گرفته تا آذربایجان و گرجستان، همگی هم‌زمان با ایرانیان، نوروز و رویش شکوفه‌ها در بهارِ زیبا را جشن می‌گیرند. نوروز در کشورهای همسایه رنگ و بوی دیگری دارد. این بار می‌خواهیم از نوروز در تفلیس و شهر‌های مختلف گرجستان سخن بگوییم.

 همان طور که گفتیم، پیش از همه‌گیرشدن دین مسیحیت در میان مردم گرجستان، دین زرتشت، دینی بود که اغلب گرجی‌ها از آن تبعیت می‌کردند. وجود آتشکده‌های متعدد در جای‌جای این کشور، جلوه‌گر اهمیت دین زرتشت در دوران پیش از مسیحیت در میان مردم گرجستان است؛ از‌این‌رو جشن نوروز در تاریخ و فرهنگ این کشور ریشه دارد. گفتنی است که در یکی از روز‌های فروردین ماه سال ۱۳۸۹، رئیس جمهور وقت کشور گرجستان عید نوروز را به‌عنوان عید رسمی کشور گرجستان اعلام کرد و از آن پس مردم این کشور به‌صورت رسمی، سال نو خود را با عید نوروز آغاز می‌کنند. 

آداب و رسوم قبل از نوروز در گرجستان | فلسفه جشن‌ها و نحوه برگزاری مراسم پیش از نوروز

فرا رسیدن بهار و نوروز در گرجستان بسیار پر‌اهمیت است؛ به همین سبب گرجی‌ها نیز همچون ایرانیان، در روز‌های آخر سال با برگزاری مراسم و جشن‌های مختلف، به استقبال نوروز می‌روند. آداب و رسوم پیش از نوروز در تفلیس و سایر شهر‌های این کشور، شباهت‌ها و تفاوت‌هایی با آداب و رسوم نوروز ایرانیان دارند؛ از‌این‌رو در ادامه چند‌تا از مهم‌ترین مراسم گرجی‌ها را معرفی کرده و در‌خصوص فلسفه این جشن‌ها و نحوه برگزاری آن‌ها توضیح داده‌ایم. 

• چهارشنبه سوری یا سه‌شنبه سوری

همان طور که می‌دانید، ما ایرانی‌ها هر‌ساله در شب آخرین سه‌شنبه سال، چهار‌شنبه سوری را جشن می‌گیریم. هم‌زمان در گرجستان نیز جشنی بر‌پا می‌شود که به سه‌شنبه سوری معروف است و شباهت بسیاری به چهار‌شنبه سوری ما ایرانی‌ها دارد. در این روز مراسم مختلف به‌منظور احترام به چهار عنصر طبیعت یعنی آب، آتش، باد و خاک برگزار می‌شود. مردم این روز را جشن می‌گیرند و شادی و رقص و آواز را چاشنی مراسم خود می‌کنند. هر‌کدام از این رسم‌ها مربوط به عنصری منحصر‌به‌فرد است که در ادامه در‌خصوص هر‌کدام از آن‌ها به‌صورت جداگانه توضیح داده‌ایم. 

• جشن سو چهارشنبسی (آب‌بازی در سه‌شنبه)

جشن سو چهارشنبسی یا همان آب‌بازی در سه‌شنبه (Su charshanbasi) از جمله رسوم پیش از نوروز در تفلیس است که هر‌ساله در آخرین سه‌شنبه سال برگزار می‌شود. این جشن کهن و جذاب، نماد طراوت، تازگی و پاکی آب است. بر‌اساس سنتی باستانی، مردم گرجستان در این روز به‌سوی چشمه‌های آب روانه می‌شوند و هر‌کدام به‌ اندازه یک لیوان از آب چشمه می‌نوشند. نوشیدن آب در این مراسم، بر‌اساس باور‌های مردمان گذشته، نشانگر تازه‌شدن روح و به‌حقیقت‌پیوستن رؤیا‌ها و آرزو‌های هر فرد در سال جدید است. مردم گرجستان این روز را مبارک می‌دانند و به همین سبب، شادی و سرگرمی را نیز چاشنی مراسم خود کرده‌اند. به این صورت که در این روز، افراد همراه با خانواده یا دوستانشان به نزدیکی چشمه‌ها می‌روند و ضمن نوشیدن آب از چشمه، به تفریح شاد و مفرح آب‌بازی مشغول می‌شوند. 

• جشن اود چهارشنبسی (آتش‌بازی در سه‌شنبه)

جشن اود چهارشنبسی (Od charshanbasi) یا همان آتش‌بازی در سه‌شنبه، از دیگر مراسم مردم گرجستان است که پیش از فرا رسیدن نوروز، در آخرین سه‌شنبه سال برگزار می‌شود. در دین زرتشت، آتش چیزی مقدس بوده و نماد گرما و خورشید است. نحوه برگزاری این جشن و آداب و رسوم خاص آن بسیار جذاب است؛ از‌این‌رو در ادامه در‌خصوص نحوه برگزاری جشن اودچهارشنباسی و رسم و رسومات خاص آن توضیح داده‌ایم. 

مردم گرجی هر‌ساله در جشن اودچهار‌شنباسی، آتش درست می‌کنند؛ اما درست‌کردن آتش در این جشن آداب خاص خودش را دارد. بر طبق رسومات هر خانواده‌ای آتشی بر‌پا می‌کند و این آتش باید توسط کوچک‌ترین فرد خانواده روشن شود؛ چرا‌که در میان زرتشتیان و مردمان گرجی، آتش چیزی پاک و مقدس است. بزرگ‌تر‌ها می‌توانند در درست کردن جای مناسب برای روشن‌کردن آتش، جمع‌آوری و چیدن چوب‌ها به کودکان خود کمک کنند و فقط روشن کردن اولین شعله آتش را به آن‌ها بسپارند؛‌ تا کودکان از خطر سوخته شدن یا هر آسیب احتمالی دیگر، ایمن باشند. هنگامی که آتش برپا شد، بر‌اساس رسومات مربوط به این روز، افراد خانواده به ترتیب ۳ یا ۷ بار از روی آتش می‌پرند.

از دیگر رسم‌های این روز می‌توان به روشن کردن شمع در خانه اشاره کرد. گرجی‌ها در آخرین سه‌شنبه سال، به تعداد اعضای خانواده خود، شمع‌هایی در خانه‌شان روشن می‌کنند. اگر در خانه مهمان هم حضور داشته باشد، صاحب‌خانه موظف است به ازای هر مهمان نیز یک شمع روشن کند. 

• تورپاگ چهارشنبسی یا سه شنبه زمین

تورپاگ چهار‌شنباسی (Torpag charshanbasi) یا سه‌شنبه زمین از دیگر رسم‌های مردم گرجستان است که پیش از فرا رسیدن نوروز به جا آورده می‌شود. گرجی‌ها نیز همچون ما ایرانی‌ها در سفره هفت‌سین خود، سبزه می‌گذارند. با‌وجود اینکه امروزه در ایران بسیاری از افراد به دلیل مشغله‌های کاری و همچنین نداشتن تجربه کافی برای کاشت سبزه‌ای پر‌پشت و زیبا، سبزه هفت‌سین را به‌صورت آماده خریداری می‌کنند؛ اما کاشت سبزه عید در میان مردم گرجستان، سنتی مهم است و آداب خاص خودش را دارد. در‌واقع می‌توان گفت که مردم گرجی بیش از ایرانیان به سنت‌های خود پایبند هستند و جشن نوروز در گرجستان همچنان به شیوه‌های قدیمی و سنتی برگزار می‌شود. 

در مراسم جذاب تورپاگ چهارشنبسی یا سه شنبه زمین خانواده‌های گرجی دور هم جمع می‌شوند و در بشقاب‌های خوش‌رنگ و لعابی، دانه‌های گندم را خیس می‌کنند تا جوانه بزند و به سبزه‌ای تبدیل شود که نمادی از زنده شدن زمین پس از زمستان است. مردم گرجی همچنین کاشتن سبزه عید را به‌عنوان نمادی از قدرت نسل جدید می‌دانند؛‌ به همین دلیل است که در این مراسم، بزرگ‌تر‌ها آداب و مراحل کاشت سبزه را به نسل‌های بعدی خود یاد می‌دهند. همچنین گفتنی است که گرجی‌ها سمنو را نیز با جوانه گندم می‌پزند. پخت سمنو در گرجستان همچون بسیاری از نقاط ایران، به‌خصوص شهرستان‌ها و روستا‌ها، مراسم خاصی دارد که در پس تورپاگ چهارشنبسی و خیساندن گندم‌ها انجام می‌شود. 

• یل چهارشنبسی یا سه شنبه باد

همان طور که گفتیم عناصر طبیعت در دین زرتشت و در فرهنگ گرجی‌ها مقدس هستند؛ به‌طوری که مراسم دیگر گرجی‌ها در گرامیداشت و ستایش عنصری دیگر،‌ یعنی آب است. باد را می‌توان به‌عنوان نوعی انرژی خلاق دانست. باد با تکان‌دادن شاخ و برگ درختان و گیاهان و پخش گرد گل‌ها در هوا، عامل باوری آن‌ها بوده و نقشی مهم در فرا رسیدن بهار دارد. یل چهارشنبسی (Yel charshanbasi) یا سه شنبه باد نام جشنی است که پیش از نوروز، در آخرین سه‌شنبه سال در تفلیس و سایر شهر‌های گرجستان در ستایش باد برگزار می‌شود. مردم این روز را روز شادی، موفقیت و عشق می‌دانند. 

در این روز دختران جوان برای آنکه بفهمند در سال آینده، همسر و نیمه گمشده زندگی خود را پیدا می‌کنند یا نه، فال می‌گیرند. همچنین دختران دم بخت در سه شنبه باد، سیبی گاز می‌زنند و دانه‌های آن را هنگام خواب، زیر بالش خود می‌گذارند. نسل‌های قدیمی‌تر مردم گرجستان بر این باورند که با انجام این کار، دختر می‌تواند همسر آینده خود را در خواب ببیند. 

هفت سین گرجستانی | سنتی آشنا در میان ایرانیان 

تا به اینجا در‌خصوص رسوم پیش از نوروز در گرجستان سخن گفتیم و اکنون نوبتی هم که باشد، نوبت وصف نحوه برگزاری مراسم نوروز در تفلیس و سایر شهر‌های گرجستان است. در گرجستان نیز مهم‌ترین نماد عید نوروز و سال نو، سفره هفت سین بوده و مردم این کشور نیز همچون ایرانیان، هر‌ساله سفره هفت سین می‌چینند. سفره هفت سین گرجی‌ها هیچ تفاوتی با سفره هفت سین ما ایرانی‌ها ندارد؛ از‌این‌رو می‌توان گفت که از این نظر کاملاً شبیه به هم هستیم. 

غذا‌های سنتی مربوط به گرجی‌ها | تجربه طعم‌های متنوع و جدید

غذا‌های سنتی و محلی کشور گرجستان بسیار متنوع، جذاب و لذیذ هستند؛‌ به‌طوری که هنگام سفر زمینی به تفلیس تجربه چشیدن طعم آن‌ها را نباید از دست داد. از محبوب‌ترین غذا‌های محلی تفلیس می‌توان به خاچاپوری آجارولی (Khachapuri Adjaruli)، خینکالی (Khinkali)، کباب متسوادی (Mtsvadi)، آجاپساندالی (Ajapsandali)، بادریجانی نیگوزیت (Badrijani nigvzit)، سوپ خارچو (Kharcho)، لوبیو (Lobio)، لوبیانی (Lobiani)، چخخبیلی (Chakhokhbili) و… اشاره کرد. 

رسوم و برنامه‌های عید نوروز در گرجستان | برنامه‌هایی شاد و مفرح 

همان طور که گفتیم، فرا رسیدن فصل بهار و نوروز در گرجستان با جشن‌ها و برنامه‌های متنوع همراه است. در روز اول بهار مردان و زنان گرجی لباس‌های رنگارنگ و زیبای محلی خود را به تن می‌کنند. کودکان و دختر جوان نیز تاجی از گل به سر کرده و دسته گلی در درست می‌گیرند و در خیابان‌ها فرا رسیدن نوروز در گرجستان را به مردم تبریک می‌گویند. 

اگر به‌هنگام نوروز در تفلیس حضور داشته باشید می‌توانید از تماشای مسابقات جذاب کشتی، رقص‌های هماهنگ سنتی با لباس‌های محلی، مراسم دیدنی آتش‌بازی و… لذت ببرید. در این روز پسران و دختران جوان لباس سنتی به تن می‌کنند و در جشنواره‌های نوروزی که در خیابان‌ها برپا می‌شود،‌ با مهارتی خاص، به اجرای رقص آذربایجانی مشغول می‌شوند که بسیار تماشایی و جذاب است. در ایام نوروز همواره صدای موسیقی‌های محلی گرجی و آذربایجانی به گوش می‌رسد. تمامی مردم آذربایجانی در شهر مارنئولی گرجستان به خیابان‌ها می‌آیند تا با یکدیگر دیدار تازه کنند و سال نو را تبریک گویند. با وجود تمام این‌ها می‌توان گفت که بهترین زمان سفر به تفلیس،‌ اواخر اسفند تا اوایل فروردین است. در این ایام می‌توانید ضمن بازدید از جاهای دیدنی تفلیس از حضور در مراسم جذاب و شاد مردم این شهر نیز لذت ببرید و اوقات مفرحی را تجربه کنید. 

سخن پایانی 

در این مطلب از مجله گردشگری ره بال آسمان سوار بر بال نوشته به‌سوی خیابان‌های گرجستان و خانه مردمان گرجی سفر کردیم تا با رسم و رسوم و جشن‌های مردم این کشور در نوروز آشنا شویم. اکنون زمان آن رسیده تا بار سفر را بسته و برای گذراندن ایام نوروز در گرجستان به‌سوی این کشور روانه شوید و تجربه متفاوتی را برای خود رقم بزنید. در‌نهایت فراموش نکنید که اگر تا‌کنون تجربه گذراندن نوروز در تفلیس یا شهر‌های دیگر گرجستان را داشته‌اید، تجربیات ارزشمند و خاطرات شیرین خود از سفرتان به این کشور را با ما و مخاطبان خوش‌ذوق ما به اشتراک بگذارید.