حمام مهدی قلی بیک | گرمابه‌ای یادآور روزگاران مشهد قدیم

حمام مهدی قلی بیک مشهد یکی از قدیمی‌ترین گرمابه‌های ایران به حساب می‌آید. جاذبه های این گرمابه به اندازه‌ای بود که اکنون به موزه‌ای دیدنی تبدیل شده است. این گرمابه در دل خیابان‌های قدیمی مشهد قرار دارد. به لطف این ویژگی، گردشگران در کنار بازدید از این حمام کهن، فرصتی پیدا می‌کنند تا از دیگر بناهای تاریخی مشهد نیز بازدید کنند. گرمابه‌ای که از آن صحبت می‌کنیم هنوز هم حس‌وحال قدیم را منعکس می‌کند. اینجا با خزینه‌ای روبه‌رو هستیم که حال‌و‌هوای مشهد قدیم را در ذهن گردشگران زنده می‌کند. همراهان ما به‌خوبی می‌دانند رسم داریم گلچینی از بهترین جاهای دیدنی مشهد را به گردشگران معرفی کنیم. به همین دلیل در ادامه برای شما از حمام مهدی قلی مشهد می‌گوییم. قول می‌دهیم مطالعه کامل این مطلب شما را به گردشگری در یکی از حمام های تاریخی ایران در استان خراسان رضوی ترغیب کند.

حمام مهدی قلی بیک کجاست؟

در همین ابتدا اجازه دهید این موضوع را روشن کنیم که این حمام سالیان سال است که بازنشسته شده. با این حال جاذبه های تاریخی و هنری این گرمابه آن را به یکی از موزه های مشهد در زمینه مردم‌شناسی تبدیل کرده است. به همین دلیل بهتر است بدانید این حمام در میان مشهدی‌ها اکنون با نام موزه مردم شناسی مهدی قلی بیک شناخته می‌شود. حمام مهدی قلی در همسایگی بارگاه امام هشتم قرار دارد. از حرم امام رضا (ع)، فاصله چندانی با حمام ندارید و کافی است راه ضلع غربی بارگاه آقا امام رضا (ع) را در پیش بگیرید. پس از اینکه مدتی پیش رفتید به مسجدی با نام مسجد ۷۲ تن می‌رسید. این مسجد در همسایگی حمام مهدی قلی قرار دارد. فاصله‌ای که گفتیم را در عرض چند دقیقه و با پای پیاده می‌توانید طی کنید.

موزه مهدی قلی بیک مشهد چه تاریخچه‌ای دارد؟

همان‌‌گونه که از نام این حمام پیداست، شخصی با نام مهدی قلی بیک دستور ساخت این بنا را صادر کرده است. با این حساب اگر می‌خواهید از تاریخچه بزرگ‌ترین حمام در شمال شرق ایران بیشتر بدانید باید نگاهی به زندگی مهدی قلی بیک بیندازیم. از قرار معلوم در دوران صفویان، فرمانده‌ای با نام مهدی قلی بیگ اِنوگ اُغلی در خراسان حکم می‌راند. ایشان را شاه عباس اول صوفی به سمت امیرآخور (رئیس اسطبل پادشاهی) انتخاب می‌کند.

مهدی قلی بیگ کمر به همت ساخت‌و‌ساز در مشهد قدیم می‌بندد و فرمان ساخت چندین بنای مهم را صادر می‌کند. یکی از این بناها، حمامی بزرگ بود تا زائران آقا امام رضا (ع)، پاکیزه و آراسته به بارگاه مشرف شوند. این حمام از آن زمان تا همین ۳۰ سال پیش بساط پاکیزگی زائران و مجاوران بارگاه امام هشتم را فراهم می‌کرد. خراسان‌شناسان تاریخ ساخت حمام را به سال ۱۳۰۰ هجری خورشیدی نسبت می‌دهند. از آنجایی که دنیا به کسی وفا نمی‌کند، مهدی قلی بیگ پس از عمری پربرکت در سال ۱۰۲۷ چهره در نقاب خاک کشید. او قبل از مرگ، بنای حمام را وقف مردم مشهد کرد. اصل این وقفنامه در موزه موجود است.

از طرف دیگر به دنبال توسعه شهری، حمام به نقشه خانه‌های مشهدی راه پیدا کرد. مسافرخانه‌ها و هتل نیز حمام‌دار شدند. این شرایط کاهش تقاضا برای استفاده از حمام‌های عمومی در مشهد را به‌دنبال داشت. حمام بزرگی که بهداشت و پاکیزگی زائران و مجاوران را فراهم می‌‌کرد در گذر زمان به متروکه‌ای تبدیل شد. این ماجرا ادامه پیدا کرد تا اینکه در نهایت در سال ۱۳۷۸، سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی به همراه آستان قدس رضوی، مرمت و بازسازی حمام مهدی قلی را بر عهده گرفتند. حدود ۷ سال بعد حمام به موزه تغییر کاربری داد و درهای آن به روی علاقه‌مندان فرهنگ و تمدن غنی خراسان باز شد.

برای آشنایی با سایر جاذبه‌های تفریحی مشهد، مقاله زیر را مطالعه کنید:
جاهای تفریحی مشهد

حمام مهدی قلی بیک مشهد چه قسمت‌هایی دارد؟

وقتی از یکی از بزرگ‌ترین حمام‌های استان خراسان رضوی صحبت می‌‌کنیم، کاملاً‌ مشخص است با حمامی روبه‌رو هستیم که بخش‌های متنوعی دارد. پس از اینکه وارد حمام شدید، ورودی آن با دالانی نسبتاً کوچک ادامه پیدا می‌کند. سپس باید چند پله را بالا بروید تا به هشتی کوچکی برسید. این مکان به خزینه اصلی و دیگر قسمت‌های حمام راه دارد. برای راحتی گردشگران در این قسمت نقشه‌ای از بخش‌های مختلف حمام نصب شده است. در ویترین‌هایی سنگ‌‌پا، لُنگ و دیگر لوازم حمام‌های قدیم مشاهده می‌شود. اگر به سمت راست خود نگاه کنید، هشتی سربینه خودنمایی می‌کند.

این هشتی سقفی گنبدی شکل و پرنقش‌و‌نگار دارد. مشهد‌گردها به‌خوبی می‌دانند که خراسان دیار سراینده داستان‌های رزمی است. به همین دلیل در این دیوارنگاره‌ها نقش‌های زیبایی از شخصیت‌های شاهنامه به تصویر کشیده شده است. کهن‌ترین دیوارنگاره این حمام اثر هنرمندان دوران صفوی است. نقاشان چیره‌دست قاجار این دیوارنگاره‌ها را تکمیل کرده‌اند. به همین دلیل با نگاهی به نقاشی‌های حمام مهدی قلی، در یک نظر با هنر دو نسل از هنرمندان ایرانی آشنا می‌شوید.

انصافاً باید گفت تمامی قسمت‌های موزه مهدی قلی بیک مشهد تماشایی است؛ اما سقف این حمام جاذبه های بیشتری دارد. قسمت‌های حمام مهدی قلی به همین‌جا ختم نمی‌شود. در این حمام با بخش‌های مختلفی روبه‌رو هستیم که بعضی از آن‌ها به لحاظ طراحی و ایده‌پردازی حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد. بخش‌هایی از حمام که در ادامه با شما مطرح می‌کنیم، جالب‌ترین قسمت‌های گرمابه مهدی قلی بیگ به حساب می‌آیند.

• سقف گنبدی‌شکل

در این سقف نورگیرهایی قرار دارد که به آن‌ها گلجام گفته می‌شود. از آنجایی که قدیم‌ندیم‌ها، خبری از روشنایی برق در حمام نبود، پنجره این نورگیر بسته به زاویه قرارگرفتن خورشید برای نورگیری باز می‌شد. به لطف این طراحی، حمام از صبح‌ خروس‌خان تا بعدازظهر کاملاً روشن و پرنور بود.

• سربینه

حمام‌های قدیم قسمت مهمی داشت با نام سربینه. به لحاظ کاربردی سربینه همان رختکن حمام به حساب می‌آید. گرمابه مهدی قلی بیک چندین سربینه دارد. هر کدام از این سربینه‌ها به قشرهای مختلفی از جامعه آن زمان تعلق داشت. برای نمونه‌ روحانیون در سربینه خاص لباس از تن جدا می‌کردند و فرش‌فروش‌ها در سربینه‌ای دیگر. سربینه اصلی گرمابه مهدی قلی بیک در ضلع شمالی این گرمابه قرار دارد. این سربینه با نام شاه‌نشین شناخته می‌شود. همان‌گونه که از نام آن پیداست، شاه‌نشین بهترین سربینه حمام است و نورگیری بسیار خوبی دارد. تعداد ۸ ستون که با مصالح آهک، ساروج، فلز و سنگ ساخته شده، پایه‌های اصلی سربینه‌ حمام را تشکیل می‌دهد. سربینه اصلی حمام سقفی گنبدی‌شکل دارد که نگاره‌های زیبایی روی آن نقش بسته است. سبک طراحی اصفهانی در معماری گنبد این حمام خودنمایی می‌کند.

• گرمخانه

گرمخانه مرکز اصلی شست‌وشو در حمام‌های قدیم بود. همان‌گونه که از نام این قسمت پیداست، آب گرمی داشت که مردم با آن نظافت می‌کردند. گرمخانه حمام مهدی قلی، ۳ غرفه نسبتاً بزرگ دارد. این غرفه‌ها را ۴ ستون پوشش می‌دهد. جالب است بدانید در کنار این غرفه‌ها، مکانی کوچک برای استحمام بیمارها تعبیه شده بود تا امراض مسری به دیگران منتقل نشود.

• حوضچه

گرمابه قدیمی را سراغ نداریم که در آن اثری از حوضچه مشاهده نشود. گرمابه مهدی قلی بیک نیز حوضچه‌ای زیبا دارد. این حوضچه از آب سرد لبریز می‌شد. افرادی که در خزینه بودند، پس از بیرون آمدن از آب گرم، پای خود را در آب خنک حوضچه فرو می‌بردند. این روش به آن‌ها کمک می‌کرد تا دمای بدن خود را کاهش دهند. سپس وارد قسمت‌های خنک‌تر حمام می‌شدند تا بدن آن‌ها به قول قدیمی‌ها هوا‌به‌هوا نشود و نچایند. گفته می‌شود این کار برای درمان کمردرد و واریس هم مؤثر بود.

• آتشخانه

آتشخانه قلب‌ تپنده گرمابه‌های قدیمی به حساب می‌آمد. حمام مهدی قلی نیز آتشخانه‌ای مجهز داشت. در کوره این آتشخانه هیزم می‌ریختند تا شعله‌های آتش،‌ آب را برای حمام گرم کند. در این آتشخانه دودکشی هم برای خروج دود تعبیه شده بود. آتشخانه در حمام‌های قدیم با نام «تون» نیز شناخته می‌شد. به فردی که آتشخانه را گرم نگه می‌داشت نیز «تون تاب» می‌گفتند. این فرد با بوته و خار، آتشخانه را گرم نگه می‌داشت. جالب است بدانید حمام مهدی قلی در زمان ساخت به سازوکار گرمایش از کف مجهز بود. چنین سازکاری برای حمامی با این قدمت از دستاوردهای معماران ایران قدیم حکایت دارد.

حمام مهدی قلی بیک مشهد چرا به موزه تغییر کاربری داد؟

درست است که این روزها کسی به حمام عمومی نمی‌رود؛ اما حیف بود که دیوارنگاره‌های این حمام و ساختمان زیبای آن به باد فراموشی سپرده شود. از طرف مهدی قلی بیک، ساختمان حمام را وقف مردم مشهد کرده بود. این شرایط زمینه را برای تغییر کاربری یکی از بزرگ‌ترین حمام‌های ایران به موزه فراهم کرد. خوشبختانه بیشتر قسمت‌های حمام همانند روزهای اولش مرمت شده است. اگر با چشم دل به دیدن این بنا بروید، متوجه می‌شوید که هنوز هم حال‌و‌هوای گرمابه‌های قدیم را دارد و بوی حنا می‌دهد. گاه‌و‌بیگاه نیز صدای دلاک‌ها که با صدای بلند «خُشک» می‌‌گویند، از گوشه‌و‌کنار حمام به گوش می‌رسد.

موزه مهدی قلی مشهد بیک چه اشیای قدیمی دارد؟

در حمام‌های قدیم خبری از کاندیشِنِر و شامپو‌های امروزی نبود. مردمان آن زمان با صابون‌های سنتی، روشور، سنگ‌پا، کیسه و لیف‌های بافتنی نظافت می‌کردند. به همین دلیل لوازم مخصوص نظافت در این حمام به اشیا قدیمی تبدیل شده است. لیف، ماشین‌ اصلاح‌ و تیغ‌های قدیمی، روشورهای صورت و سنگ‌پاهای سنتی در ویترین‌های این موزه خودنمایی می‌کند. در کنار لوازم مخصوص حمام، سایر اشیا مربوط به زندگی خراسانی‌ها در دوران صفویه و قاجار در این موزه مشاهده می‌شود. با گشت‌و‌‌گذاری در موزه مهدی قلی چشم شما به سماورهای ذغالی، قندیل‌های قدیمی، آبخوری‌های سنتی و ظرف‌های مسی می‌افتد. قسمتی از این موزه نیز به گالری عکس‌هایی از مشهد قدیم و زندگی مردمان آن زمان اختصاص یافته است.

گرمابه مهدی قلی بیک به کدام جاهای دیدنی مشهد نزدیک است؟

به لحاظ مکانی حمام مهدی قلی در قلب مشهد قرار دارد. به لطف این شرایط پس از بازدید از حمام کافی است قدم‌رنجه کنید و چند متر دورتر بروید تا به بازار سرشور برسید. بازار فرش مشهد نیز مکان دیدنی دیگری است که فقط ۱۲۲ متر با این گرمابه فاصله دارد. مسجد ۷۲ تن نیز یکی دیگر از جاهای دیدنی نزدیک گرمابه است. برای اقامت در اطراف این منطقه نیز می‌توانید روی هتل گل سرخ که ۱۵۵ متر از گرمابه دورتر است، حساب باز کنید. هتل ایران با فاصله ۱۶۳ متر، هتل نور مشهد با فاصله ۱۷۷ متر و هتل آپارتمان بشری با ۲۳۷ متر، از بهترین هتل های مشهد نزدیک به حمام مهدی قلی شناخته می‌شود.

اگر هم حمام‌گردی شما را گرسنه کرد، کافی است سری به رستوران هتل مشهد در فاصله ۵۶۸ متری بزنید. کافی شاب هتل رز درویشی با فاصله ۵۲۳ متر، کافی شاپ هتل مدینه‌الرضا با فاصله ۴۸۱ متر و رستوران ته‌چین‌طور با فاصله ۴۰۱ متر از دیگر مکان‌های غذایی نزدیک به حمام مهدی قلی هستند. جاهای دیدنی نزدیک حرم امام رضا (ع)، یکی‌پس‌ازدیگری پیش روی شما صف کشیده‌اند. پیشنهاد می‌‌کنیم در کنار بازدید از حمام مهدی قلی اگر فرصت دست داد حتماً سری به مسجد گوهرشاد، مسجد گنبد سبز مشهد و آرامگاه پیرپالاندوز بزنید. اگر هم دلتان خواست پس از بازدید از حمام قلی بیگ، گوشه‌ای برای خود خلوت کنید، کافه قهوه ترکان را دریابید. کافه قهوه ترکان در فهرست بهترین کافه های مشهد قرار دارد.

موزه مهدی قلی بیک مشهد چه زمانی برای گردشگری مناسب‌تر است؟

مشهد، بهاری خنک دارد. با این حال کاملاً پیداست که گردشگری بهارانه در مشهد بیشتر از دیگر فصل‌ها خوش می‌گذرد. این سکه روی دیگری هم دارد و قیمت‌های گردشگری در این شهر نسبتاً گران‌تر می‌شود. به‌خصوص اگر تعطیلات عید نوروز را برای سفر انتخاب کرده باشید. به تابستان که می‌رسیم، مشهد حسابی گرم می‌شود. به این هوای گرم، شلوغی گردشگر به دنبال تعطیلات تابستان را هم اضافه کنید.

از تابستان که گذشتیم به پاییزهای مشهد می‌رسیم که آب‌و‌هوای مطبوعی دارد. زمستان فصل رکود گردشگری در مشهد است. در این فصل قیمت اقامت و گشت‌و‌گذار در جاهای دیدنی مشهد به میزان چشمگیری کاهش پیدا می‌کند. خوشبختانه موزه مهدی قلی مکانی سربسته است که مشکلی برای گرما یا سرمای هوا پیش روی شما قرار نمی‌دهد. از طرف دیگر جاهای دیدنی نزدیک به این مکان نیز به اندازه‌ای نزدیک است که گرما یا سرمای چندانی را در گردشگری در اطراف حرم امام رضا (ع)، احساس نمی‌کنید.

موزه مهدی قلی بیک از کدام خیابان مشهد خوش‌مسیرتر است؟

حمام مهدی قلی که اکنون به موزه مردم شناسی مشهد تبدیل شده در ابتدای بازار بزرگ واقع شده است. این بازار در نزدیکی مسجد ۷۲ تن قرار دارد. مشهد‌ی‌ها آدرس بازار بزرگ را چشم بسته هم بلد هستند. برای گردشگرانی که این بازار را نمی‌شناسند، باید بگوییم بازار بزرگ در بافت مشهد قدیم قرار می‌گیرد. راسته بازار فرش‌فروش‌ها و بازار سرشور قسمتی از بازار بزرگ به حساب می‌آید. برای رسیدن به این بازار و گشت‌و‌گذار در حمام مهدی قلی باید راه خیابان خسروی‌نو را در پیش بگیرید.

پیشنهاد می‌کنیم پس از اینکه زیارتی جانانه در بارگاه ملکوتی امام رضا (ع)، انجام دادید، از خروجی غربی صحن خارج شوید. این خروجی شما را در مسیر خیابان اندررزگو ۱۳ قرار می‌دهد. این مکان دقیقاً انتهای بازار فرش‌فروش‌هاست. از این بازار تا حمام مهدی قلی چند قدم بیشتر فاصله ندارید. لازم به ذکر است این حمام تابلوی خاصی در مسیر ندارد. البته سر در حمام تابلوی بزرگی با نام موزه مردم شناسی مشاهده می‌شود. با این حساب آدرسی که دادیم را یادداشت کنید و طبق آن مسیر حمام را در پیش بگیرید.

هزینه بازدید	2000 تومان
روزها و ساعات بازدید	روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۸ تا ۱۲:۳۰ پنجشنبه‌ها از ۸ تا ۱۱:۳۰ روزهای تعطیل از ۸ تا ۱۲
شماره تماس	05132232004
آدرس	خراسان رضوی، مشهد، رو به روی مسجد هفتاد و دو تن

برای آشنایی با سایر جاهای دیدنی مشهد نزدیک به حرم، روی لینک زیر کلیک کنید:

جاهای دیدنی مشهد نزدیک به حرم

حمام مهدی قلی بیک یادگاری جاودان از میراث خراسانی‌های قدیم است که به مشهدی‌های امروزی ارث رسیده. این مکان به لحاظ تاریخی نیز پرده‌های زیادی از اسرار زندگی مردمان ایران قدیم بر می‌دارد. نزدیک بودن این گرمابه به بارگاه آقا امام هشتم و دیگر جاهای دیدنی مشهد نیز دلیل دیگری برای گشت‌و‌گذار در موزه مهدی قلی بیک به حساب می‌آید. به شما قول می‌دهیم در این گشت‌و‌گذار چیزهای تماشایی ببینید که در عمرتان ندیده‌اید. در پایان باید گفت اگر شما هم از آن دسته ایران‌گردهایی هستید که جاهای تاریخی و دیدنی بی‌شماری دیده‌اند، خاطره‌های خوش و تجربه‌های سودمند خود از این گشت‌و‌گذارها را در قسمت نظرات با ما و دیگر مخاطبان ره بال آسمان به اشتراک بگذارید.