راهنمای سفر اراک | پایتخت صنعتی ایران

استان مرکزی به مرکزیت اراک در نگاه اول جذابیت چشمگیری ندارد؛ اما اگر کمی در فرهنگ آن دقیق شوید خواهید دید که سفری چند روزه به این شهر با توجه به آب‌وهوا، پوشش گیاهی و فرهنگ و رسوم جالب مردم خاطرات خوشی را برای شما خواهد ساخت!

اراک کجاست؟

اراک در استان مرکزی و در غرب ایران واقع شده است. این شهر از سمت شمال به البرز و قزوین، از غرب به همدان، از شمال شرق به تهران، از جنوب به لرستان و اصفهان و از شرق به قم و اصفهان محدود ‌می‌شود. فاصله تهران تا اراک ۲۸۰ کیلومتر است.

بهترین زمان سفر به اراک

شهر اراک زمستان‌های سرد و مرطوب و پر برف، اما تابستان‌های ملایم و تا حدی گرم و خشک دارد. سرمای اراک طولانی و از ۴ تا ۶ ماه متغیر است. اعتدال بهار و پاییز کوتاه است و گرمای تابستان در تیر و مرداد خود را نشان می‌دهد. در کل اقلیم این شهر، نیمه خشک و سرد ‌است. بهترین زمان سفر به اراک در فصل بهار است.

طبیعت اراک

پوشش گیاهی شهر اراک از نوع ایرانی تورانی ‌‌است که به‌دلیل وسعت زیاد دارای گونه‌های گیاهی متنوعی ‌‌است.

• گیاهان کوهستانی: از جمله گیاهان کوهستانی این شهر بلوط، بادام کوهی، کیکم، ارژن، داغداغان، انجیر وحشی، تنگرس، زرشک، سماق، گون، ریواس، کنگر، موسیر، لاله و لاله واژگون ‌‌هستند.
• گیاهان دشتی: از گیاهان دشتی اراک می‌توان به کنگر، پرند، چرخه، گوش بره، بومادران، آنقوزه، باریجه، گل ماهور و آویشن اشاره کرد.
• گیاهان تالابی: گیاهان تالابی عبارت‌اند از آویار سلام، نی و شور باتلاقی.
• گیاهان کویری: این نوع گیاهان که معمولاً در منطقه شمالی استان می‌رویند، شامل قره‌داغ، آتریپلکس، تاغ و اسفناج وحشی ‌می‌شوند.

پوشش جانوری اراک

در سه منطقه کوهستانی، دشتی‌وبیابانی و تالابی این شهر، گونه‌های مختلف جانوری زندگی ‌می‌کنند که امروزه برخی از آن‌ها با خطر انقراض مواجه هستند. امید است که با حمایت همه ما از حیات وحش، شاهد شکار‌های غیرقانونی کمتر و توجه بیشتر به زندگی حیوانات باشیم که زندگی ما انسان‌ها نیز وابسته به وجود آن‌ها است.

در منطقه تالابی پرندگانی از جمله درنا، فلامینگو، اردک کله سبز، خوتکا، چوب‌پا، عقاب تالابی، عقاب دوبرادر، غاز پیشانی سفید، لک‌لک سفید و… دیده شده است. به‌طور کلی در استان مرکزی دو پناهگاه حیات وحش با نام‌های جاسب (در جنوب‌شرقی استان و شمال نراق) و راسوند (در جنوب‌غربی استان و جنوب شهرستان شازند) وجود دارد. همچنین دو منطقه حفاظت شده «الوند» در 20کیلومتری غرب خمین و ۳۰کیلومتری جنوب شرق شازند که دارای ۶۰‌ گونه پرنده و ۱۱ گونه پستاندار است و «هفتاد قله» در 25کیلومتری شرق اراک، در این ناحیه وجود دارند.

جاهای دیدنی اراک

• کوهستان‌های اطراف

از مهم‌ترین کوه‌های اطراف اراک، کوه شهباز در شهرستان شازند است. در دامنه و مخروط افکنه‌های پای این کوه امکان کوه‌نوردی، دامنه‌نوردی، غارنوردی، تماشا و مطالعه پوشش گیاهی و حیات جانوری نیز هست.

• رودخانه قره چای

رودخانه قره چای از ارتفاعات شازند در جنوب غربی استان و در فاصله 39کیلومتری شهر اراک سرچشمه گرفته است و از محدوده شمالی استان خارج ‌می‌شود. این رودخانه یکی از ۶۰ رودخانه حفاظت شده سازمان محیط زیست ‌است.

• غار خونزا

غار خونزا در کوه شمس آباد، در جنوب شرقی شازند و در کنار روستای شمس آباد واقع شده است. این غار شامل ۲ دهانه است و در انتهای آن حوضی با ساروج ساخته شده است. دسترسی به غار از مسیرهای مختلف امکان‌پذیر است:

1. عقیل آباد، چشمه پهن، گلشن آباد و قره کهریز.
2. روستای علیم‌آباد، جاده شوسه اراک، شازند، قدم‌گاه و کوه شمس‌آباد.

• غار سفیدخانی و دودکش جن

غار سفیدخانی یکی دیگر از جاذبه‌های طبیعی در شهرستان اراک است که در ۱۸کیلومتری شهر اراک و در کوهی به همین نام قرار دارد. می‌توان حضور چشمه‌های متعدد و بسیار را که در دامنه این کوه مشاهده می‌شود، از ویژگی‌های این پدیده طبیعی دانست. همچنین در دهانه غار دودکش جن قرار دارد که به جذابیت‌های آن افزوده است.

• غار کیخسرو

غار کیخسرو در ۳۵کیلومتری جنوب غربی اراک در کوه شازند واقع شده است. این غار در قله و در ارتفاع حدود ۳هزار متر قرار دارد و در زمان‌های گذشته محل زیارت زرتشتیان بوده است. داستان تاریخی کیخسرو که در شاهنامه هم ذکر شده، روایت از این دارد که کیخسرو در این منطقه ناپدید شده است.

تاریخچه | اراک در گذر زمان

قدمت اراک تقریباً ۲۰۰ سال است و در دوران حکومت قاجار به دست فردی به نام یوسف خان گرجی ساخته شده است. نخستین نام این شهر «سلطان آباد» بود. این سرزمین، یکی از شهرهای صنعتی کشور است و از آن ‌به‌عنوان چهارمین قطب صنعتی کشور (پایتخت صنعتی ایران) یاد می‌شود. آثار تاریخی بسیاری در این شهر وجود دارد که آن را به یکی از مقاصد گردشگری در مرکز کشور بدل ساخته است.

بناهای تاریخی اراک | سندی بر هویت اراک

• حمام تاریخی چهارفصل

می‌توان حمام تاریخی چهارفصل اراک را بزرگ‌‌‌ترین حمام ایران و یکی از زیباترین جاهای دیدنی اراک نامید. قدمت آن به زمان سلطنت احمدشاه قاجار باز‌می‌گردد. این بنای ارزشمند از مساحتی بالغ بر هزار و ۶۰۰ مترمربع تشکیل شده است. به نظر می‌رسد به دلیل نگاره‌هایی از چهار فصل سال و نیز نقاشی‌های انجام‌شده در آن، به این نام شهرت یافته است. این اثر تاریخی امروزه به موزه تغییر کاربری داده است.

• خانه حسنپور

خانه حسنپور در زمان احمد شاه قاجار بنا شده است. این خانه در ابتدا شرکت فرش متعلق به حاج علی مشیری بود، پس از آن تبدیل به مدرسه و در آخر منزل مسکونی جواد حسنپور شد. در سال 1374 سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، خانه را خرید و پس از بازسازی آن را تبدیل به موزه صنایع دستی کرد. مساحت ساختمان خانه ۶۰۰ متر است و در ۲ طبقه ساخته شده است. خانه حسنپور امروزه از جاذبه‌های شهر اراک محسوب ‌می‌شود.

• امامزاده ابراهیم

در ۴۵کیلومتری شهرستان اراک و در روستای مشهد الکوبه از توابع این شهر، مقبره‌ای قرار دارد که در بین مردم از ارزش و اهمیت بسیاری برخوردار است و به امامزاده ابراهیم شهرت دارد. این عمارت، با توجه به کتیبه که روی یک صندوق چوبی قرار دارد، قدمتی مربوط به اوایل قرن ۱۲ هجری دارد و معماری آن، به‌ویژه در گنبد اصلی و ضریح، زیبا و نفیس است.

اهالی معتقدند که سه مرد و یک زن به نام‌های امامزاده جعفر با کنیه ابوحمزه و لقب عمران، امامزاده ابراهیم با کنیه ابوعبدالله و لقب علاءالدین، امامزاده عبدالصالح با کنیه ابوطالب و لقب عمادالدین و بی‌‏بى صفیه خاتون از نوادگان امام کاظم (ع) در این مکان دفن شده‌اند.

• مدرسه سپهداری

مدرسه سپهداری عمارتی است کهن و متعلق به دوران حکومت فتحعلی شاه قاجار که در بافت قدیمی شهرستان اراک و در نزدیکی بازار این شهرستان قرار گرفته و به مدرسه علمیه سپهداری شهرت یافته است. این بنای قدیمی که گفته می‌شود نخستین مرکز علوم دینی در اراک بوده است، به همت یوسف‌خان سپهدار، از اقوام فتحعلی شاه تأسیس شده است. این عمارت جزو اولین بنا‌ها با سبک معماری صفویه در اراک است.

• کلیسای مسروپ

اکثر مردم شهر اراک مسلمان و پیرو مذهب شیعه هستند. اقلیتی هم از ادیان مسیحی و یهودی نیز در شهر زندگی می‌کنند. ارامنه بخشی از اقلیت قومی و مذهبی شهر اراک را در بر گرفته و بنیان‌گذار دومین مدرسه اراک به نام مدرسه شرف ارامنه و کلیسای مسروپ مقدس نیز ‌‌هستند.

در سردر این کلیسای قاجاری به زبان ارمنی نوشته شده است که: «کلیسای مسروپ مقدس در زمان خود و با همیاری ارامنه کزاز (شازند)، کمره هفت جامپلق و بور به سال ۱۹۱۴ میلادی ساخته شده است».

این بنای بزرگ دارای مدرسه، سالن اجتماعات، کلیسا و خانه کشیش است. همچنین یادبودی از شهدای ارمنی جنگ تحمیلی در حیاط آن نصب شده است. کلیسای مسروپ در خیابان شهید چمران قرار دارد. ناگفته نماند یک کلیسا به همین نام در اهواز نیز داریم؛ یعنی کلیسای سورپ مسروپ اهواز.

فرهنگ و هنر

• مشاهیر

شهر اراک شاعران، عارفان و نویسندگان بزرگی را در خود پرورانده است. از میان آن‌ها ‌می‌توان به ادیب الممالک فراهانی، استاد عبدالعظیم قریب (پدر دستور زبان فارسی)، فروغ فرخزاد، پروین اعتصامی و… اشاره کرد.

• مراسم آهو آهو

در شب چهاردهم ماه رمضان و تولد امام حسن (ع)‌، این جشن برگزار ‌می‌شود. با تاریک‌شدن هوا کودکان و نوجوانان به دسته‌های بزرگی تقسیم ‌می‌شوند و معمولاً به در خانه‌هایی می‌روند که پسر کوچک داشته باشند و اشعاری را یک‌صدا ‌می‌خوانند. در بخش‌هایی از این اشعار با صدای بلند آهوآهو را تکرار ‌می‌کنند.

• مراسم چمچمه گلین

چمچمه، قاشق چوبی بزرگی است که لباسی به شکل لباس عروس تن آن ‌می‌کنند و به آن چمچمه گلین یا عروس باران ‌می‌گویند. مردم ضمن خواندن ‌‌ترانه‌های مخصوص این مراسم، به در خانه‌های مختلف رفته و هدیه ‌می‌گیرند.

در محدوده شازند و سربند مراسم آیینی و نمایشی چمچمه گلین به منظور باران‌خواهی انجام ‌می‌شود. این مراسم در کشور‌های دیگری مثل ‌‌ترکیه، بلغارستان، سوریه، تاجیکستان و… نیز مرسوم است.

• زبان و گویش

زبان مردم اراک در گذشته زبان تاتی بوده است که اکنون نیز در برخی از شهرستان‌های استان مرکزی مردم به این زبان سخن ‌می‌گویند؛ اما امروزه، در شهر اراک، مردم اکثراً به زبان‌‌ ترکی یا لهجه تهرانی صحبت ‌می‌کنند.

نان های اراک

استان مرکزی یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گندم در کشور است؛ در نتیجه انتظار ‌می‌رود تنوع نان در این منطقه زیاد باشد. تعدادی از نان‌های محلی این استان عبارت‌اند از:

• فطیر

فطیر کلوچه‌ای است که در هر مکانی به یک اندازه پخته ‌می‌شود، اما قطر آن حدود ۱.۵ تا ۲ سانتی‌متر است. ترکیبات آن شامل آرد گندم، شیر، آب، روغن، شکر، تخم‌مرغ و نمک ‌‌است. قبل از چسباندن این نان به تنور، روی آن را با زردچوبه و تخم مرغ رنگ ‌کرده و برای تزئین سطح آن از دارچین یا کنجد استفاده ‌می‌کنند.

• شاته

شاته نان گرد کوچکی است که ضخامت آن از فطیر کمتر است و از آرد گندم، آب، نمک و مایه خمیر تشکیل شده است.

• کوله ولا

کوله ولا در اصل اضافه نان‌هایی است که هنگام پخت داخل تنور ‌می‌افتد و به‌سرعت خارج ‌می‌شود. این تکه‌ها را دوباره با آب مخلوط کرده و گاهی کمی ‌آرد به آن اضافه ‌می‌کنند و دوباره به تنور ‌می‌چسبانند. این نان‌ها ظاهری گرد و گلوله‌مانند دارند و نسبتاً ضخیم هستند. در اکثر اوقات برای صبحانه یا عصرانه با پنیر صرف ‌می‌شوند.

• نان عباسعلی

نان عباسعلی نان نذری است که هر سال به نیت حضرت عباس (ع) در روز تاسوعا پخته ‌می‌شود.

• نان فطر روزه

نان فطر روزه نانی است تشکیل‌شده از آرد گندم، روغن، شیر و شکر که ظاهری حلقه‌ای دارد. این نان در عید فطر به تعداد افراد خانواده پخته ‌می‌شود و به بند کشیده ‌می‌شود. جالب است بدانید که این نان‌ها به هیچ‌وجه خورده نمی‌شوند و تا عید سال بعد به گوشه‌ای از خانه آویزان ‌می‌شود. این نان‌ها هر سال پخته شده و دوباره تا سال بعد خورده نمی‌شوند. در سال بعد، نان‌های قبلی را به دام‌ها می‌دهند.

آش های اراک

از آش‌ها و غذا‌های اراک هرچه بگوییم کم است! این آش‌های خوشمزه معمولاً برای مراسم‌های بزرگ تهیه ‌می‌شوند. در استان مرکزی حدود هفتاد نوع آش محلی درست ‌می‌شود که به برخی از آن‌ها اشاره ‌می‌کنیم. پیشنهاد می‌کنیم بدون چشیدن آن‌ها این استان را‌‌ترک نکنید!

• آش ‌‌ترخینه دوغ

ترخینه دوغ در واقع گندم یا جوی نیم‌کوب است که قبلاً در کشک جوشانده و سپس آن را خشک ‌کرده‌اند. این آش معمولاً با سیرابی پخته ‌می‌شود و از نخود در پختش استفاده ‌می‌شود.

• آش برنج

از گوشت یا قلم گوسفندی، پیاز، هویج، لپه یا عدس، سیب‌زمینی و سبزیِ آش در آش برنج استفاده ‌می‌شود. نکته جالب این آش این است که آن را با ماست یا آبلیمو میل ‌می‌کنند.

• آش اسفندی

آش اسفندی ۳۵ روز مانده به عید پخته ‌می‌شود. در این شب کسانی که نامزد دارند کاسه‌ای از این آش را به همراه هدیه و شیرینی به پیشکش نامزد خود می‌برند.

• آش شله

قطعاً اگر از رسوم و غذا‌های مردم استان خراسان رضوی اطلاع داشته باشید، نام این غذا را نیز شنیده اید؛ اما باید بدانید که آش شله‌ای که بیشتر در اراک رایج است با شله مشهدی کاملاً متفاوت است. مواد تشکیل‌دهنده این غذا برنج، عدس، لپه و سبزی است و گفتنی است که این غذا برای سرماخوردگی بسیار مفید است.

ته تالی، پز پنیر و انواع شربت مثل شربت عسل، شربت زعفران (مخصوص عزاداری‌های محرم)، شربت سرکه شیره و… از جمله خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های معروف و رایج اراک هستند.

رستوران های اراک

• رستوران گلباران

رستوران گلباران منوی متنوع، چیدمان لوکس و چشم‌انداز زیبایی دارد. در این رستوران هم غذای فرنگی سرو می‌شود و هم غذای دریایی. پیش‌غذاها متنوع هستند و برخورد کارکنان خوب است. این رستوران در هتل امیرکبیر واقع شده است.

• رستوران سنتی ایزی دیزی

در رستوران سنتی ایزی دیزی علاوه بر دیزی‌های متنوع، خوراک‌هایی سنتی مانند میرزاقاسمی هم سرو ‌می‌شود. این رستوران در خیابان شریعتی، ابتدای کوچه شریعت واقع شده است.

• کافه رستوران پیانو

کافه رستوران پیانو در فضایی ۲ طبقه طراحی شده است. می‌توانید در فست‌فود آن غذا میل کنید و سپس برای نوشیدنی خنک یا قهوه به کافه پیانو بروید. مرغ سوخاری، پیتزا و استیک از جمله‌ خوراکی‌هایی است که طرف‌داران بیشتری دارد. این کافه رستوران در خیابان شریعتی قرار دارد.

اقامت در اراک

• هتل پنج ستاره امیرکبیر

در دامنه ارتفاعات شهر صنعتی اراک، در مجموعه سیاحتی و تفریحی امیرکبیر، در محیطی آرام و دل‌نشین، هتل ۵ ستاره امیرکبیر به شکل عرشه کشتی واقع شده است. این هتل در تیرماه ۱۳۸۴ افتتاح شد. طراحی بسیار زیبا و منحصربه‌فرد هتل امیرکبیر که نمادی از معماری مدرن و اجرایی بسیار دقیق و چشم‌نواز از هنر ایرانی ‌‌است، به حق آن را به یک موزه تبدیل کرده که خود عاملی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی به مجتمع سیاحتی و تفریحی امیرکبیر شده است. این هتل امکاناتی همچون رستوران، پارکینگ، استخر و اینترنت ‌‌دارد و در بلوار آیت‌الله اراکی واقع شده است.

• هتل سه ستاره آفتاب

هتل ۳ ستاره آفتاب در قلب شهر اراک واقع شده است، نزدیک‌بودن این هتل به آثار و مکان‌های تاریخی و گردشگری، سازمان‌ها و ادارات دولتی، اماکن و پاساژهای تجاری‌، بیمارستان‌ها، دانشگاه‌های ملی و… موجب تسهیل دسترسی میهمانان و ایجاد موقعیت ممتاز برای مجتمع آفتاب است. این هتل دارای امکاناتی همچون رستوران، پارکینگ و اینترنت است؛ و در بلوار سردشت، روبروی سنجان، پارک کلاله واقع شده است.

•  اقامتگاه بومگردی شهبازان

اقامتگاه بومگردی شهبازان در شازند، روستای نور‌آباد واقع شده است، این مجموعه پذیرای میهمانانی ‌‌است که به زندگی روستایی و طبیعت‌گردی علاقه‌مند هستند. طبیعت‌گردی با اسب و آموزش اسب‌سواری هم از جمله برنامه‌هایی است که در این اقامتگاه ارائه ‌می‌شود. این اقامتگاه در سال 96 تأسیس شده و در شازند، روستای نورآباد، کوی لاله قرار دارد.

سوغاتی اراک

همان‌طور که اشاره شد، در برخی از مناطق شهر اراک، کشاورزی رونق بسیاری دارد. از جمله محصولات این استان انواع آلو، چغندر، گندم، سنجد و انگور است. از صنایع دستی و هنر این مردمان با سلیقه، ‌می‌توان به گلیم و قالی و فرش‌های زیبا با نقش‌های رنگارنگ اشاره کرد. سوغات اصلی این شهر نان فطیر است. از دیگر صنایع دستی و سوغات اراک ‌می‌توان به نمد، سفال، سرامیک، ظروف مسی و انواع ساز‌های سنتی مثل تار، سه تار، کمانچه و دف اشاره کرد.

مراکز خرید اراک

برای تهیه سوغات و همچنین بازدید از یکی از آثار قدیمی این شهر، می‌توان به سراغ بازار اراک رفت. بازار اراک، آخرین اثر معماری ایرانی است که در مرکز شهر اراک قرار دارد و یکی از محله‌های پویا و پر رونق این شهرستان محسوب می‌شود.

«بازار سرپوشیده» نام دیگر این مرکز تجاری است که با طول تقریبی یک کیلومتر، طاق‌‌هایی بلند و دیوارهایی رفیع با بلندایی بالغ بر ۷ متر، توانسته است بسیاری از وسایل ضروری زندگی مردم اراک را تأمین کند. در این بازار زیبا که در دوران قاجار ساخته شده و متشکل از بخش‌های مختلفی از جمله حمام، مسجد، مدرسه، آب‌انبارها، گذرها و کاروانسراهاست، می‌توان تنوع جالبی از وسایل زندگی از جمله اجناس لوکس، زیورآلات، پوشاک، لوازم برقی، خوراکی، کیف، کفش، طلا و جواهر، صنایع دستی و… را دید. این بازار در خیابان امام قرار دارد.

پاساژ اسلامی اراک هم یکی از معروف‌ترین و البته کهن‌ترین مراکز خرید در اراک است که در دو طبقه ساخته شده است. طبقه اول آن مخصوص پوشاک است و در طبقه دوم در کنار فروش پوشاک، فروش انواع لوازم ورزشی هم انجام می‌شود. این پاساژ در باغ ملی، خیابان بهشتی قرار دارد.

مسیرهای دسترسی به اراک

• پرواز اراک

فرودگاه اراک، در شمال شرقی شهرستان اراک و در قسمت کویر میقان، هم‌جوار با اکوتوریسم دریاچه نمک میقان احداث شده و از خردادماه سال 1395 با خرید بلیط هواپیما اراک پروازهایی در هفته، از مشهد و بالعکس و نیز از عسلویه و بالعکس کار خود را آغاز کرد.

• راه آهن

راه‌آهن اراک از مناطق گوناگون شهری‌، روستایی‌، کوهستانی و… عبور می‌کند و با خرید بلیط قطار اراک از استان‌های قم، مرکزی، همدان و لرستان مسیر ارتباطی دارد. مهم‌ترین ایستگاه باری‌ اراک سمنگان است و مهم‌ترین ایستگاه مسافربری آن اراک، ملایر و شازند.

• مسیر زمینی

برای سفر به شهر اراک از سمت شمال، ابتدا لازم است از کمیجان عبور کرد، سپس از سمت جنوب از شهر خمین با استفاده از جاده شماره 47 می‌توان به اراک رسید. از سمت شرق از قم، از سوی غرب از بروجرد گذشته و با عبور از جاده 56 می‌توان به این شهر رسید. اگر اهل رانندگی نیستید، می‌توانید با خرید بلیط اتوبوس اراک این مسیر را بپیمایید.

امیدواریم به شما هم در این سفر مجازی خوش گذشته باشد. شما به اراک سفر کرده‌اید؟ کدام بخش آن برای شما جذاب‌تر بوده است؟ برای ما بنویسید تا در سفرنامه‌های بعدی ره بال آسمان، به آن جاذبه بپردازیم.