عمارت و کاخ چهل ستون اصفهان، شاهکار هنر و معماری صفویه و یکی از آثار و بناهایی است که به فرمان شاه عباس صفوی ساخته شد. این تالار رنگارنگ مثل نگینی درخشان در دل باغی بزرگ قرار گرفته است و شکوه و جلال گذشته را فریاد می‌زند. عمارت چهل ستون با طراحی خاص و نقاشی های منحصربه‌فردش، اعجاب همه مسافران و گردشگران را برانگیخته است. دقت معماری این ساختمان، نشانی از تخصص، هوش و خِرَد سازندگان آن دارد. اگر دوست دارید با این پدیده بی‌نظیر آشنا شوید، تا پایان مطلب با ما باشید تا از شگفتی‌های این بنای تحسین‌برانگیز برایتان بگوییم.
علت نامگذاری عمارت چهل ستون
قبل از هرچیز اجازه بدهید که درباره نام این عمارت با شما صحبت کنیم. اگر تعداد ستون‌های کاخ را بشمارید، متوجه می‌شوید که فقط ۲۰ تاست. پس چرا این مجموعه به چهل ستون معروف است؟ واقعیت این است که تصویر این ستون‌ها در حوض بزرگ مقابل عمارت می‌افتد و انعکاس آن در آب، موجب می‌شود که جمع عکس ستون در کنار خود واقعی‌شان به ۴۰ ستون بدل شود. از این منظر باید گفت هرکس که این نام را برای عمارت چهل ستون اصفهان در نظر گرفته، بسیار خلاق بوده است.
البته دیدگاه دیگری هم در این باره وجود دارد. برخی می‌گویند که عدد ۴۰ در زبان فارسی نماد و نشانه‌ای از زیادی و وسعت است. به همین‌خاطر و به‌علت تعداد زیاد ستون به‌کاررفته در بنای کاخ، عدد ۴۰ را در کنار نامش استفاده کرده‌اند. گویا می‌خواسته‌اند نشان بدهند با مجموعه‌ای روبه‌رو هستیم که تعداد زیادی ستون دارد.
زمان ساخت کاخ چهل ستون اصفهان
شکل‌گیری کاخ چهل ستون تدریجی بوده است. منظور چیست؟ یعنی شاه عباس در ابتدا کوشکی را در میان یک باغ می‌سازد و بعد از آن در زمان شاه عباس دوم، این مجموعه کامل‌تر می‌شود. دقیق‌ترِ ماجر این است که کاخ چهل ستون یک عمارت با ۶۷هزار مترمربع مساحت است. ماجرای این کاخ با بناکردن کوشکی در میان باغ شروع می‌شود. این کوشک همان مرکز اولیه عمارت چهل ستون است. بعد از آن به‌تدریج ساختمان تکمیل می‌شود و بخش‌های دیگر در مجموعه به‌وجود می‌آیند.
بخش‌های دیگری که بعدها به مجموعه اضافه شده‌اند شامل تالار آینه، تالار بیست‌ستون، دو اتاق بزرگ شمالی و جنوبی در تالار آینه، ایوان‌هایی در دو طرف سالن پادشاه و حوضی بزرگ در مقابل تالار است. داخل باغچه‌ها و اطراف حوض عمارت چهل ستون اصفهان شیرها و مجسمه‌هایی سنگی قرار دارد که از ابتدا متعلق به این مجموعه نبوده‌اند و از کاخ‌های دیگر به آن اضافه شده‌اند.
بخش های کاخ چهل ستون اصفهان
عمارت چهل ستون بخش‌های مختلفی دارد، تالار ۱۸ ستون و تالار آینه. در اصل ایوان کاخ چهل ستون اصفهان دارای دو بخش است. یک قسمت که ۱۸ ستون قوی دارد و ۴ ستون هم در وسط ایوان است که روی ۴ شیر سنگی واقع شده‌اند. در گذشته از دهان شیرها آب بیرون می‌زده و به حوض مرمری عمارت می‌ریخته است.
همان طور که از اسم تالار آینه مشخص است، در آن با آینه و آینه‌کاری روبه‌رو هستیم. سراسر این بخش از عمارت چهل ستون پُر از آینه‌هایی است که به شکل ریز و درشت در بخش‌های مختلف به کار رفته‌اند. بخش‌هایی از این قسمت کاخ چهل ستون با آینه‌های ریز یا ترکیب معرق و آینه ساخته شده و بخش‌هایی هم آینه‌های قدی و خشتی دارد.
معماری بی‌نظیر در کاخ چهل ستون اصفهان
سقف تالار آینه از قاب‌های چوبی در شکل‌های هندسی مختلف تشکیل شده است. در میان تزئیناتی که در این بخش از سقف وجود دارد، تصویر حوض مرمرین هم دیده می‌شود. در معماری به این حرکت قرینه‌سازی می‌گویند. این قرینه‌سازی نشان از شعور و درک عالی در نقشه‌کشی ساختمان و زیبایی‌شناسی دارد. معماری عمارت چهل ستون، نمونه‌ای از سبک معماری برون‌گرا و نمونه موفقی برای این سبک است.
البته یکی از دلایل رشد در آن دوران، حضور پررنگ نخبگان در بخش‌های مختلف حکومت بود. مثلاً زمانی که اصفهان به پایتخت ایران تبدیل شد، شهر به طرف جنوب توسعه پیدا کرد و میدان امام شکل گرفت و کاخ‌های شاهی زیبا بنا شد. پشت همه هنر و زیبایی به‌کاررفته در جاهای دیدنی اصفهان، نخبه بی‌چون‌وچرایی بوده به نامِ شیخ بهایی بزرگ.
نقاشی های کاخ چهل ستون
نقاشی‌های کاخ چهل ستون یادگار هنرمندان چیره‌دستی است که با امکانات بسیار کم، آثاری بزرگ خلق کرده‌اند. یکی از جذاب‌ترین نقاشی‌های موجود در کاخ چهل ستون مربوط به تالار مرکزی است. در زمان صفویه، از مهمانان خارجی در این تالار پذیرایی می‌شد؛ به همین سبب روی دیوارهای آن، نقاشی‌هایی وجود دارد که بازگوکننده وقایع و دورههای مختلف تاریخی‌اند. حتماً برای شما هم جالب است که بدانید دقیقاً چه تصاویری روی دیوار این بخش از کاخ چهل ستون اصفهان قرار گرفته است.
مهم‌ترین نقاشی‌های این بخش شامل شاه عباس در حال پذیرایی از فرمانروای ترکستان، شاه طهماست اول در حال پذیرایی از پادشاه هند، شاه عباس دوم در حال پذیرایی از امیر ترکستان، شاه اسماعیل اول در جنگ چالدران، شاه اسماعیل اول در جنگ مرو، نادرشاه افشار در حال فتح هند، شاه اسماعیل اول در نبرد مرو و… می‌شود. در دو سمت سالن مرکزی عمارت چهل ستون هم تصاویری از مقامات خارجی اروپایی مانند سفیران دیده می‌شود که در زمان صفوی به ایران رفت‌وآمد داشته‌اند.
دست جفا بر هنر عمارت چهل ستون
در دورههای مختلف بعد از صفوی آسیب‌های زیادی به کاخ وارد شده بود. یکی از عمده‌ترین این جفاها، پنهان‌کردن نقاشی‌های ارزشمند مجموعه زیر گچ بود. البته بعدها متخصصان با دقت این نقاشی‌ها را از زیر گچ بیرون آورده و مرمت کردند. این خسارات در دوران حکومت ظل‌السلطان قاجار به کاخ وارد شده است.
البته این ظلم فقط به نقاشی‌ها روا نشد. ستون‌های کاخ که با آینه‌کاری‌های دلفریب پوشیده شده بودند، به دلیل اوج بی‌هنری و بی‌لیاقتی قاجاریان، در آن زمان به زیر گچ رفتند. یکی از نقاشی‌های پنهان در زیر گچ کاخ چهل ستون اصفهان تصویری از شاه عباس اول است که با تاج مخصوص و چند تصویر مینیاتوری دیگر در اتاق گنجینه کاخ قرار دارد. این نقاشی‌ها در سال‌های ۱۳۳۴ و ۱۳۳۵ خورشیدی از زیر گچ‌ها خارج شده‌اند.
آتش سوزی در عمارت چهل ستون
در دوازدهمین سالی که شاه سلطان حسین بر ایران سلطنت می‌کرد، کاح چهل ستون اصفهان دچار آتش‌سوزی شد و بعدها در زمان قاجار یا به‌طور دقیق‌تر، زمان سلطنت محمدشاه، باغ و عمارت به حالت قبلی خود بازگشت. البته بی‌کفایتی و بی‌لیاقتی حاکمان نادان و بی‌هنر در دورههای مختلف نیز به این بنای ارزشمند ضربه زده؛ مثلاً در دوران ناصرالدین‌شاه هم شواهدی مبتنی‌بر خرابی‌های عامدانه در این عمارت گزارش شده است.
علت تمایز کاخ چهل ستون اصفهان از بناهای دیگر ایرانی
عمارت چهل ستون طوری ساخته شده که چشم‌انداز باغ اطراف آن از داخل بنا مشخص باشد. پنجره‌های بنا به حوض بیرونی مشرف‌اند و از پشت آن‌ها می‌توان باغ را تماشا کرد. نور از این پنجره‌های منبت و خاتم‌کاری‌شده عبور کرده و تالار را روشن و رنگین می‌کند. این روش معماری در دوران خود منحصربه‌فرد است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید کاخ چهل ستون اصفهان تلفیقی از معماری ایرانی، غربی و چینی است.
در بخش‌های مختلف کاخ می‌توان شاهد تقارنی بود که یادآور استحکام و ثبات است. ریزه‌کاری و دقتی که در ساخت عمارت چهل ستون به کار رفته، بسیار مثال‌زدنی است تا جایی که این بنا در یونسکو هم به ثبت جهانی رسیده است. لازم است بدانید که هر اثر و بنایی در میان آثار این سازمان جای نمی‌گیرد. معیارهایی برای انتخاب وجود دارد که چهل ستون همگی آن‌ها را داراست. وجود عناصر خاص و خلاقیتی بی‌نظیر در طراحی و ساخت یک اثر در بخش‌بخش معماری چهل ستون دیده می‌شود.
تفرج در باغ کاخ چهل ستون
باغ چهل ستون سه ورودی دارد. زمین باغ دارای شیب اندکی است. علت چیست؟ باوجود این شیب، جاری‌شدن جوی‌ها راحت‌تر می‌شود. داخل باغ درختان کاج، آن هم از نوع ایرانی، نارون، افرای سیاه، چنار و عرعر وجود دارد. گل‌های مختلف چهار فصل هم در گلخانه جنوب باغ رشد می‌کنند.
دو استخر در باغ وجود دارد و عمارت در میان این دو قرار گرفته است. شیبی که از آن گفتیم، علاوه بر جاری‌شدن راحت جوی‌ها به آبیاری باغ هم کمک شایانی می‌کند. این ویژگی باغ هم از دلایل دیگری بوده که موجب شده تا یونسکو کاخ چهل ستون اصفهان را به عنوان یکی از میراث‌های جهانی به ثبت برساند.
موزه چهل ستون
برای بازدید از کاخ چهل ستون اصفهان و سرزدن به موزه آن تردید نکنید. بعد از کاخ گلستان، این موزه کهن‌ترین کاخ‌موزه ایرانی است و حیف است که از آن دیدن نکنید. این موزه در سال ۱۳۲۷ راه‌اندازی شد. در همان سال‌ها، مرمت و بازسازی‌هایی هم صورت گرفت. از اشیای موجود در موزه می‌توان به گزینه‌های زیر اشاره کرد:
- کاشی و سفال؛
- ظروف شیشه‌ای و آینه؛
- فرش‌های دست‌باف و قدیمی؛
- نسخه‌های خطی کوفی قرآن؛
- سنگ‌نگاره‌ها و نوشته‌های تاریخی؛
- اسنادی از دوران صفوی مانند قباله‌های ازدواج.
عمارت چهل ستون و خدمات شهرسازی شاه عباس
شاه عباس خدمات ارزنده‌ای از خود ارائه کرده است؛ اما یکی از مهم‌ترین اقداماتش طراحی و اجرای شیوه‌ای از شهرسازی بوده که تاکنون هم آثار ارزشمند آن باقی مانده است. احداث خیابان چهارباغ و باغ‌هایی که در اطراف آن قرار داشتند از جمله اقدامات جذابی بود که شاه عباس اول در اصفهان پیاده‌سازی کرد.
به تلاش این پادشاه باغ‌های زیبایی در دل شهر اصفهان پا گرفتند که هنوز هم آثارشان باقی است. به جز کاخ چهل ستون زیبا و باغش، باغ‌هایی مانند کاخ هشت بهشت، باغ بلبل، باغ نسترن، باغ خلعت و… هم در اصفهان دیدنی و جذابند. البته همه باغ‌های آن دوران باقی نمانده‌اند و این‌روزها فقط یادی از باغ‌های پرتعداد درون شهر برایمان مانده و انبوهی افسوس که راه به جایی نمی‌برند.
اهمیت بازدید از عمارت چهل ستون
اگر در سفر به اصفهان وقتتان محدود است و باید از میان دیدنی‌های مختلف، فقط چند گزینه را انتخاب کنید، حتماً حواستان باشد که کاخ چهلستون را در میان گزینه‌های قطعیِ بازدید بگذارید. باغ کاخ چهلستون اصفهان در میان ۹ باغی قرار دارد که یونسکو به ثبت جهانی رسانده است. در این مجموعه امکاناتی مانند چایخانه و غرفه‌هایی برای فروش صنایع دستی هم قرار دارد. با سرزدن به موزه و باغ می‌توانید گلویی هم در چایخانه تازه کنید و سوغات اصفهان و یادگاری‌هایی هم از غرفه صنایع دستی بخرید.
بعد از سرزدن به کاخ چهلستون اصفهان می‌توانید از دیدنی‌های دیگر اصفهان هم بازدید کنید. موزه هنرهای تزئینی، موزه تاریخ طبیعی اصفهان، باغ هشت بهشت و میدان نقش جهان در حوالی این کاخ و به فاصله ۱۰۰ تا ۳۰۰متری عمارت چهل ستون هستند. کاخ، باغ و موزه در کنار یکدیگر؛ چه چیزی از این دیدنی‌تر؟
آدرس عمارت چهل ستون اصفهان
کاخ چهل ستون استان اصفهان در این روزها، باغ‌موزه‌ای است که می‌توانید به آن سر بزنید و در سالن مرکزی‌اش آثاری هنری از دوران‌های مختلف تاریخی را مشاهده کنید. چهل ستون در شرق خیابان چهارباغ پایین، جنوب خیابان سپه و غرب میدان نقش جهان قرار دارد. برای رفتن به کاخ چهل ستون اصفهان باید به سمت میدان امام حسین و خیابان استانداری بروید.
| هزینه ورودی | 5000 تومان |
| ساعت بازدید | ۹ صبح تا ۵ عصر |
| شماره تماس | 03132222686 |
| آدرس | اصفهان، میدان امام حسین، خیابان استانداری |
در این نوشته از ره بال آسمان سعی کردیم شما را با بخشی از عظمت کاخ چهل ستون اصفهان آشنا کنیم. در آخر پیشنهاد می‌کنیم اگر تا حالا به اصفهان نرفته‌اید، سریع‌تر دست به کار شوید و برنامه‌ای برای سفر به نصف جهان دوست‌داشتنی ترتیب بدهید. یادتان باشد تا زمانی که اصفهان با دیدنی‌های فراوانش در کشورمان وجود دارد، برای سفر نباید لحظه‌ای هم درنگ کرد. نظر شما درباره این بنای زیبا چیست؟
حیف که خیلی از نقاشی ها رو پاک کردند. در کل جای جالب بوده و خاری بوده به چشم دشمنان ایران. دم سازنده اش گرم واقعا.
بله اکبر عزیز، متأسفانه بعد از انقلاب خیلی از نقاشی‌ها رو گچ کشیدند و بعضی‌شون به‌زحمت بازآفرینی شدند. در زمان خودش نماد قدرت بوده برای سرزمین‌های رقیب.