اگر از شما بپرسند که کدام بخش از تاریخ ایران برایتان شگفت‌انگیزتر بوده، چه جوابی می‌دهید؟ هرکس نظری دارد؛ اما از نقطه‌نظر هنر و شکوفایی معماری نمی‌توان دوران صفوی را نادیده گرفت. در این دوران، بناهایی به‌شدت دیدنی و گاهی شگفت‌انگیز ساخته شده‌اند که ملاقات با آن‌ها در روز و روزگار فعلی هم ما را انگشت به دهان می‌گذارد. بناهای منحصربه‌فرد باقی‌مانده از عصر صفوی پرتعدادند؛ یکی از آن‌ها هم کاخ هشت بهشت است. از این کاخ که در جوار باغ بلبل ساخته شده و با عنوان زیباترین کاخ عالم هم شناخته می‌شده، در این مقاله خواهیم گفت.
با کاخ هشت بهشت آشنا شوید
شاه صفوی دوم یا شاه سلیمان صفوی در سال ۱۰۸۰ کاری کرد کارِستان؛ آن هم بناکردن کاخ هشت بهشت اصفهان بود که زیبایی بی‌نظیرش و حال‌وهوای نابی که عرضه می‌کند، در کمتر بنایی قابل لمس است. کاخی دوطبقه در باغی فراخ جذاب است دیگر، قبول ندارید؟ در دوران‌های بعد از شاه صفوی هم به تعداد درختان و سبزی باغ هشت بهشت اضافه شد. به عمارتی که در میان باغی بزرگ قرار می‌گیرد، کوشک می‌گویند. همین واژه یعنی کوشک، بعدها به زبان‌های دیگر هم وارد شد و همان واژه‌ای است که تحت‌عنوان کیوسک می‌شنویم.
ماجرای کاخ هشت بهشت اصفهان زمانی جالب‌تر می‌شود که بدانید شاه سلیمان صفوی یا همان جناب شاه صفی این کاخ را برای سوگلی‌های خود کنار گذاشته بوده است. البته وقتی از سوگلی صحبت می‌کنیم، منظورمان یکی یا دوتا نیست؛ ۸ سوگلی پادشاه در عمارت هشت بهشت اصفهان ساکن بوده‌اند. ۴ نفرشان در طبقه اول و ۴ تای دیگر در طبقه دوم زندگی می‌کرده‌اند.
عمارت هشت بهشت اصفهان طاق و تزئینات زیادی دارد. اگر بنا باشد که یکی از زیباترین آثار معماری صفوی‌ها را نام ببریم، قطعاً هشت بهشت هم به خاطرمان خطور می‌کند. نام‌های دیگری هم برای آن وجود دارد که همگی حول کلمه بهشت می‌چرخند: هشت در بهشت. البته به این عمارت، کاخ هشت به هشت هم می‌گفته‌اند. در ادامه مقاله از دو دلیل احتمالی نامگذاری این کاخ هم برایتان خواهیم گفت.
گشت‌وگذاری درون بنای کاخ
بعضی از اتاق‌های داخل کاخ دارای حوض هستند. دیوارها هم آینه‌کاری شده‌اند. قدم‌زدن در این فضا عالی است. به‌خصوص که نگاهی هم به سقف‌های پوشیده از موزاییک بیاندازید و سعی کنید با خود تجسم نمایید که این در و دیوارها شاهد چه ماجراها و داستان‌هایی بوده‌اند. در بعضی از اتاق‌های کاخ هم بخاری‌هایی دیواری وجود داشته است. طراحی و معماری بی‌نظیر آن برای سالیان بسیار دور گذشته، نشان از خرد معمارانی دارد که هم در فن و هم در ادراک هنری بی‌نظیر بوده‌اند.
ویژگی‌های معماری عمارت هشت بهشت اصفهان چیست؟
این کاخ دوطبقه ایوانی رو به شمال دارد، سقفش هم بسیار زیباست و مقرنس‌کاری شده است؛ یعنی در زیر سقف تزئینات و تاقچه‌بندی‌های آذینی دیده می‌شود. در طبقه اول، اتاق‌ها پر از گچ‌بُری‌ها و نقاشی‌های فراوان‌اند. طبقه دوم هم طاق‌ها و پنجره‌هایی زیبا دارد.
تعداد اتاق‌ها و فضاهای متنوع کاخ هشت بهشت زیاد است؛ اما طوری در کنار هم قرار گرفته‌اند که ارتباطی منسجم در کل بنا به چشم می‌آید. تزئیناتی که در هشت بهشت در دوران صفوی پیاده‌سازی شده بود و همین‌طور قرارگرفتن خانه‌ای در میان یک باغ مصفا، بعدها تقلید شد و در سبک‌وسیاق معماری ایرانی بیشتر جریان پیدا کرد.
قاجار وارد می‌شود
در دوران قاجار بسیاری از بخش‌های کاخ هشت بهشت عوض می‌شود. مثلاً دیگر خبری از قاب‌ها، نرده‌های چوبی تزئین‌شده یا جام‌ها و شیشه‌های رنگی بنا نبوده و آن‌قدر بنا تغییر داده می‌شود که برخی از محققان و مورخان گمان می‌کنند این کاخ باغی متعلق به دوران قاجار بوده است.
قاجار به کاخ هشت بهشت بد کرد. چرا؟ چون در اواخر دوران این سلسله، کاخ به مالکیت خصوصی افراد درآمده بود. آنچه صفوی بادقت و سلیقه در کاخ پیاده‌سازی کرده بود، در زمان قاجارها از در و دیوار زدوده شد. مثلاً تزئینات داخل بنا یا آب‌نماها و جوی‌هایی که در باغ روان بودند، دستخوش تغییرات فراوان شدند.
هرکسی که گذرش به عمارت هشت بهشت اصفهان افتاده، زیبایی و دقت معماری‌اش را کتمان نکرده است؛ بحث، فقط بحث ایرانی‌ها نیست که آن را دوست دارند و به نظرشان زیبا می‌آید. بسیاری از جهانگردان خارجی هم هشت بهشت را فرح‌انگیز و حتی جذاب‌تر از کاخ‌های مختلف اروپایی دانسته‌اند. به این گفته آندره گدار، معمار و باستان‌شناس فرانسوی دقت کنید:
«… کاخ هشت بهشت با تالاری که از هر سو باز است و با چهار عمارت کلاه‌فرنگی در چهار گوشه خود، هنوز هم ترکیب اصلی و مختصری از لطف و ملاحت روزگاران گذشته را حفظ کرده‌است.»
کاربری‌های کاخ و سرنوشت آن در گذر تاریخ
قاجارها که روی کار آمدند، بخشی از کاخ تبدیل به مدرسه شد. این مدرسه فقط دو سال و با مدیریت علی‌خان ناظم‌العلوم فعالیت کرد. اگرچه در زمان فعالیت آن، اثرات خوبی از مدرسه باقی ماند؛ ولی طول عمر آن زیاد نبود.
بعدتر هم با سلطنت ناصرالدین‌شاه ، اداره هشت بهشت به یکی از بانوان دربار می‌رسد. بعد از این بانو، وراثش به کاخ آسیب‌های فراوانی وارد کردند؛ به‌طوری که دیگر روزگار شکوه و جلال کاخ به‌کلی زیر سوال رفته بود. دخل و تصرف‌هایی که نوادگان بانوی درباری در کاخ به جای گذاشتند، روزهایی جهنمی برای هشت‌بهشت رقم زده بود.
وضعیت این روزهای کاخ چطور است؟
هشت بهشت در میان آثار ملی ایرانی به ثبت رسیده است. این‌روزها به عنوان یک پارک می‌توان در آن قدم زد و به گشت‌وگذار پرداخت. بعد از انقلاب، فضای محوطه سبز باغ گسترده‌تر شده و به کلیت آن فضا، پارک شهید رجایی می‌گویند.
از گذشته‌های دور بنا، حوض و برخی درختان تنومند به یادگار مانده‌اند؛ اما تغییرات زیادی هم در مجموعه داده شده است. این کاخ و باغش در کنار بازار هنر هستند و همه کسانی که راهی اصفهان می‌شوند، در برنامه‌های‌شان جایی ویژه برای دیدن عمارت هشت بهشت خالی می‌گذارند.
یکی از جذابیت‌های هشت بهشت این است که در داخل شهر قرار دارد. اصلاً اصفهان در گوشه گوشه‌اش، چیزی برای شگفت‌زده‌کردن ما دارد. این باغ و موقعیت مکانی عالی‌اش هم یکی از همین شگفتی‌ها است. خیلی راحت از این باغ می‌توانید راهی دیگر جاهای دیدنی اصفهان شوید. از باغ تا سی‌وسه پل حدود ۱۰ دقیقه راه است. برای رسیدن به میدان نقش‌جهان هم باید ۲۰ دقیقه پیاده‌روی کنید.
گشتن در باغی در دل یک شهر شلوغ می‌تواند تفریح و تمدد اعصابی ایدئال برای روزهای بی‌حوصلگی باشد. قدم‌زدن در میان درختانی تنومند و تخیل‌کردن درباره تاریخ این بنا شگفت‌انگیز است. البته آنچه که در کنار بازدیدها از مکان‌های تاریخی باید انجام شود، مطالعه دقیق تاریخ‌شان از منابع معتبر است. نمی‌شود فقط دید و عبور کرد. برای درک فرهنگ و تاریخ باید آن را خواند و درباره‌اش تفکر کرد.
چرا هشت بهشت؟ چرا هفت‌بهشت نه؟
دو روایت داستان نامگذاری این عمارت را تعریف می‌کنند. براساس یکی، ۸ سوگلی شاه صفی که در این عمارت زندگی می‌کرده‌اند، دلیل نامگذاری هشت بهشت بوده‌اند. روایت دیگر می‌گوید معماری کاخ دلیل اصلی نامگذاری آن است. نقشه کاخ شبیه مربعی است که زاویه‌هایی بریده‌شده دارد و شبیه هشت‌ضلعی است. حالا دلیل اصلی کدام است، ما نمی‌دانیم. شاید باید تحقیقات بیشتری کرد و مطالعات گسترده‌تری در تاریخ داشت.
اصولاً این عدد هفت است که در میان ایرانی‌ها از جایگاه خوش‌نامی برخوردار است. شاه صفی حتماً دلیلی موجه برای این نامگذاری داشته و به سراغ عددی غیر از هفت برای نامگذاری بهشتی رفته که مثالش در هیچ‌جا دیده نمی‌شود.
مسیر دسترسی
در آخر
اصفهان یکی از زیباترین شهرهای دنیاست. اگر در روز و روزگار فعلی هم شکوه گذشته‌هایش متداوم و پایدار رو به حرکت می‌رفت، دیگر کسی جرئت نمی‌کرد در برشماری بهترین شهرهای دنیا حتی نامی هم از پاریس و میلان بیاورد. استان اصفهان زیبای ما می‌توانست جای تمام اسم‌های پرطمطراقی را بگیرد که مردم از سراسر دنیا برای دیدن‌شان لحظه‌شماری می‌کنند.
| هزینه ورودی | 4000 تومان |
| ساعات بازدید | 9 صبح تا 5 بعدازظهر |
| شماره تماس | 03132225958 |
| آدرس | اصفهان، خیابان باغ گل‌دسته، پارک شهید رجایی، عمارت کاخ هشت بهشت. |
هنوز هم دیدنی‌های باقی‌مانده از گذشته‌ها به‌شدت رؤیایی و جذاب است. اگر اصفهان را ندیده‌اید، برای سرزدن به آن لحظه‌ای تردید نکنید. اگر به اصفهان سفر کردید، در گشت‌وگذارتان بازدید از کاخ هشت بهشت را فراموش نکنید. اگر هم تجربه دیدن این مجموعه را دارید، حتما برای‌مان از حال‌وهوای جاری در آن بگویید تا سایر خوانندگان این نوشته از ره بال آسمان از نظرات شما استفاده کنند.