تهران، بهعنوان پایتخت ایران، جاذبههای تفریحی زیادی دارد. اگر ساکن یا مسافر تهران باشید، از نظر جاذبههای تفریحی و گردشگری هیچ کمبودی حس نمیکنید. شاید برای رساندن خودتان به این جاذبهها به دردسر بیفتید؛ ولی مطمئناً از تنوع و کیفیت تفریحاتی که خواهید داشت لذت میبرید. دربند تهران یکی از جاهای تفریحی تهران است که مسافران و ساکنان شهر را از شلوغی و اضطراب زندگی شهری دور میکند. کوهنوردی، پیادهروی در مسیر سنگفرششده، امتحانکردن انواع غذاها و خوراکیهای خیابانی و لذتبردن از فضای دلانگیز دربند همه آن چیزی است که باعث میشود ساکنان شهر و مسافران تهران برای گشتوگذار راهی دربند تهران شوند. برای آشنایی با این جاذبه تفریحی تا پایان مقاله همراه ما باشید.
معرفی دربند تهران
تهران را بیشتر از هرچیز با دود و ترافیک و ازدحام میشناسیم؛ اما بهترین و متنوعترین تفریحات را میتوانید در همین تهران پیدا کنید. یکی از مهمترین تفرجگاه های ایران، دربند است. دربند تهران جایی است برای قدمزدن، غذاخوردن، کوهنوردی و حتی تفریحات پرهیجان. دربند قبل از اینکه بخشی از تهران شود، روستایی کوچک بود و حالا یکی از محلههای قدیمی شمال تهران است. منطقه دربند، بین ساکنان تهران و گردشگرانی که به تهران سفر میکنند، مشهور و محبوب است. وقتی هوس تفریح و گردش میکنید، احتمالاً اولین جایی که به ذهنتان میرسد، دربند تهران است. حتی کسانی که مهمان خارجی دارند و گردشگران خارجی تهران توجه ویژهای به دربند دارند. مناظر رنگارنگ و حالوهوای متفاوت و سرزنده دربند یکی از جذابیتهای اصلی این منطقه برای گردشگران است.
دربند منطقهای خوشآبوهوا و یکی از محبوبترین پاتوقهای تفریحی در تهران است. اهالی پایتخت و حتی مسافران برای اینکه از شلوغی و ازدحام، ترافیک و آلودگی تهران فاصله بگیرند، معمولاً دربند را برای تفریح انتخاب میکنند. این محبوبیت دلایل زیادی دارد. یکی اینکه این منطقه میزبان دهها رستوران و کافه و غذاخوری عالی است که در آنها میتوانید بهترین غذاها و نوشیدنیها را امتحان کنید. علاوه بر این، طبیعت زیبا و چشماندازهای فوقالعادهای دارد که حالوهوای شما را حسابی عوض میکند. دلیل دیگر محبوبیت دربند این است که برای لذتبردن از همه این تفریحات، اصلاً لازم نیست از شهر دور شوید. دربند دسترسی راحتی دارد و با ماشین شخصی و وسایل حملونقل عمومی بهراحتی قابلدسترسی است.
-
کوهنوردی و آبشار
طرفداران کوهنوردی میدانند که برای صعود به کوههای البرز مرکزی، بهخصوص قله توچال، میتوانند مسیر خود را از دربند شروع کنند. کوهنوردی یگانه تفریح جذاب این منطقه نیست. تفریحات دیگری مثل تله سیژ دربند، طبیعت زیبا و کمنظیر و همینطور وجود کافه و رستورانهای عالی با غذاهای لذیذ که در گوشهوکنار منطقه وجود دارد، تفریح شما را کامل میکند. همچنین رودخانه دربند درست از وسط این محله عبور میکند. خود دربند به چند محله کوچکتر هم تقسیم میشود، مثل مرغ محله (مغ محله)، کلاغپر، کنارمحله و سربند.
اگر از گشتوگذار خستهاید، میتوانید با ۱۰ دقیقه پیادهروی، خودتان را به جایی برسانید که بسیار سرسبز است و جویبار طبیعی و حتی چند آبشار کوچک هم دارد. سکوهایی با فرش و بالش در کنار این جویبار قرار گرفته که فرصت خوبی برای استراحت است. خوردن چای و میانوعده و لذتبردن از طبیعت زیبا و آرامشبخش اطراف، تفریحی ساده ولی فراموشنشدنی در دربند است. اگر روزها فرصت گشتوگذار ندارید، جای نگرانی نیست. شبهای دربند معروف است. همه کافهها و رستورانها و مغازهها مملو از نور میشوند و حالوهوای جذاب و متفاوتی به دربند میبخشند. بیشتر غذاخوریها و کافهها تا دیروقت بازند و از مهمانان پذیرایی میکنند.
-
کافهگردی و رستوران
یکی از هیجانانگیزترین قسمتهای گشتوگذار در دربند تهران جایی است که انواعواقسام مغازهها قرار گرفتهاند و فروشندههای خیابانی انواع خوراکیهای خوشمزه را میفروشند، مثل انواع لواشک و ترشک تا باقالی و لبو که مطمئناً نمیتوانید از آنها صرفنظر کنید. اصلاً یکی از دلایل جذابیت و شهرت دربند همین خوراکیهای لذیذ خیابانی است. هر طرف که نگاه کنید، کافه و غذاخوری و رستورانی هست که نظرتان را جلب کند و معمولاً این غذاخوریها پر از مشتریاند. البته موقع خریدن خوراکیهایی که در ظرفهای بدون در نگهداری و عرضه میشوند، احتیاط کنید؛ چون ممکن است آلوده شده باشند. میتوانید هروقت تمایل داشتید، خوراکیِ باز از این منطقه بخرید. البته سعی کنید فروشندهها و مراکز معتبر را برای خرید انتخاب کنید.
تاریخچه محله دربند تهران
دربند یکی از مناطق قدیمی تهران است و قدمت آن به بیش از ۲۰۰ سال پیش برمیگردد. اهالی منطقه میگویند اولین بار عدهای از طالقان به این منطقه کوچ کردند و کمکم زندگی تشکیل دادند. در واقع، آنها اولین کسانی بودند که دربند را پایهگذاری کردند. موقعیت عالی دربند تهران توجه افراد ثروتمند و پادشاهان زمان را جلب کرد و باعث شد تصمیم بگیرند برای خودشان اقامتگاههای ییلاقی خصوصی در این منطقه بسازند. بهخصوص در دوره قاجار، این منطقه توجه شاهزادگان را جلب کرده بود. در زمان ناصرالدین شاه یک عمارت ناهارخوری در این ییلاق تفریحی ساخته شد.
به دستور رضاشاه، در این منطقه مهمانخانه و ویلا ساختند. مهمانخانه دربند تهران اولین مهمانخانه مناسب و آبرومند در ایران بود که در آن از مهمانان خارجی پذیرایی میکردند و بعداً به هتل دیپلمات تغییر نام داد. بهمرور زمان، ساختمان شهرداری، اداره شهربانی، پست و کارخانه برق هم در این محله راهاندازی شد. یک پل بزرگ روی رودخانه این محل ساختند و تندیس کوهنورد هم در میدان سربند نصب شد. به همین ترتیب نیز کاخ سعد آباد تهران در این منطقه خوشآبوهوا ساخته شد.
ویدئویی جذاب از دربند
دربند تهران کجاست؟
دربند تهران از دهکدههای قدیمی شمیران و یکی از محلههای شمال تهران است. خیابان دربند از میدان قدس یا میدان تجریش شروع میشود و در میدان سربند به پایان میرسد. ابتدای دربند در ارتفاع ۱۶۰۰متری از سطح دریا قرار دارد و انتهای آن (یعنی میدان سربند) ۱۸۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. با توجه به اینکه در منطقه مرتفع و کوهستانی واقع شده، آبوهوایی ییلاقی و خنک دارد.
-
نحوه دسترسی به دربند تهران
برای اینکه خودتان را به دربند تهران برسانید، راههای مختلفی وجود دارد. هم با ماشین شخصی، هم اتوبوس و مترو و هم تاکسی امکان رسیدن به دربند وجود دارد. در هر صورت، برای رفتن به دربند باید خودتان را اول به میدان تجریش برسانید. برای اینکه با مترو به دربند بروید، باید از خط مترو کهریزک به تجریش استفاده کنید. اتوبوسهای تندرو (بیآرتی) راهآهن به تجریش هم گزینه دیگری است که میتوانید از آن استفاده کنید. تاکسیهای شهری هم به مقصد میدان تجریش وجود دارند. از خود میدان تجریش تا دربند باید تاکسیهای خطی سوار شوید. این تاکسیها شما را در میدان سربند پیاده میکنند. با ماشین شخصی هم ابتدا باید به میدان تجریش و بعد به خیابان دربند بروید. ماشین خود را در میدان سربند پارک و باقی مسیر را پیاده طی کنید.
میدان سربند کجاست؟
میدان اصلی دربند سربند نام دارد که در خیابان دربند واقع شده است. این میدان از شمال به منطقه دربند، از جنوب به کاخموزه سعدآباد و از شرق به محله باغ شاطر منتهی میشود. ویژگی مهم این میدان تندیسی از یک کوهنورد است که بیش از ۵۰ سال است در این محل از بازدیدکنندگان استقبال میکند. در ادامه، درباره این تندیس بیشتر صحبت میکنیم.
جاهای دیدنی دربند تهران
اگر قصد دارید به دربند تهران سر بزنید، خودتان را برای کلی جاذبه و تفریح هیجانانگیز آماده کنید. دربند چون به مرکز تفریحی مشهوری تبدیل شده، از نظر امکانات و تفریحات مختلف هیچ کموکسری ندارد. این منطقه حتی سرویس بهداشتی عمومی، مسجد و مرکز درمانی هم دارد. برای همه اقشار مناسب است؛ ولی معلولانی که از ویلچر استفاده میکنند و مادرانی که با کالسکه کودک خود را همراه میبرند، ممکن است برای طی کردن مسیر با مشکل مواجه شوند. اگر فرصت کردید و به دربند تهران سر زدید، این تفریحات را از دست ندهید:
-
تله سیژ دربند تهران | گشتوگذار در ارتفاعات شمال تهران
تله سیژ دربند تهران از ۴۰ سال پیش شروع به فعالیت کرده است و یکی از تفریحات هیجانانگیزی است که نباید فرصت امتحانکردن آن را از دست بدهید. با استفاده از تله سیژ دربند میتوانید خود را به ارتفاعات دربند برسانید. شاید برایتان جالب باشد که بدانید تله سیژ ابتدا بهعنوان مکان تفریحی ساخته نشده بود. اهالی روستای پس قلعه و کوهنوردان در کوهپایههای شمال تهران به وسیلهای نیاز داشتند تا از آن برای رفتوآمد به روستا و مسیرهای کوهستانی استفاده کنند. در واقع، تله سیژ وسیله رفتوآمد مردم بود و بعد کمکم به امکان تفریحی برای گردشگران تبدیل شد. با تله سیژ مسافران به ارتفاعات منطقه کوهستانی میرسند و در طول مسیر، از تماشای چشماندازهای بسیار زیبا از طبیعت اطراف لذت میبرند.
| قیمت بلیت رفتوبرگشت | شنبه تا چهارشنبه (بهجز تعطیلات رسمی): ۲۵هزار تومان پنجشنبه، جمعه و تعطیلات رسمی: ۳۰هزار تومان |
| ساعت فعالیت | شنبه تا چهارشنبه: از ۸:۳۰ تا ۲۲:۰۰ پنجشنبه، جمعه و روزهای تعطیل: از ۶:۰۰ تا ۲۳:۰۰ |
-
کوه دربند تهران | پاتوق کوهنوردان و طبیعتگردان تهران
یکی از مهمترین و محبوبترین کوهستان های تهران در منطقه دربند، کوه آن است. با توجه به اینکه دربند مسیر پرپیچوخمی دارد، برای کوهنوردان جذاب است. مسیر کوهنوردی دربند از ۲ راه قابلدسترسی است. یکی اینکه ابتدا به میدان سربند بروید و بعد مسیر را ادامه دهید. یکی هم اینکه راه تله سیژ را در پیش بگیرید. اگر راه تله سیژ را انتخاب کنید، در میانه راه، به روستای پس قلعه و بعد آبشار دوقلو و پناهگاه شیرپلا میرسید. همچنین، این مسیر در انتها به قله توچال ختم میشود.
-
تندیس کوهنورد | یکی از نمادهای دربند
هرکسی به دربند سر زده باشد، حتماً این تندیس را دیده است. تندیس کوهنورد با ۳ متر ارتفاع به یکی از نمادهای دربند تهران تبدیل شده است. یکی از سوژههای عکاسی منطقه است و گردشگران زیادی را در حال عکاسی کنار تندیس کوهنورد خواهید دید. تندیسی را که امروزه در میدان سربند میبینید، در سال ۱۳۴۱، رضا لعل ریاحی، مجسمهساز و نقاش ایرانی ساخته است. ایده اصلی ساخت این تندیس ابتدا در سال ۱۳۳۷ مطرح شده بود و حسن وجدان خوش، از کوهنوردان باسابقه ایرانی آن را مطرح کرده بود. سرهنگ بیات که آن زمان رئیس مرکز آموزش کوهستانی ارتش بود، مقدمات ساخت تندیس را فراهم کرد و شهردار وقت تهران هم هزینه ساخت تندیس را پذیرفت.
امیر شاه قدمی که گروهبان ارتش و مربی کوهنوردی و اسکی بود، بهعنوان مدل این تندیس انتخاب شد. او ۸ ماه هر روز ساعتها ژست میگرفت تا مجسمه ساخته شود. جنس اولیه مجسمه از گچ بود. در سال اول نصب، قسمتهایی از آن از بین رفت. سپس در سال ۱۳۴۱، مجدد از روی مجسمه قبلی یک نمونه سیمانی با روکش مسیرنگ از طرح قبلی ساخته و در محل فعلی مجسمه نصب شد.
-
سورتمه تهران | تجربهای فراموشنشدنی در ارتفاعات دربند
سورتمه تهران یکی دیگر از تفریحات این منطقه است که بیشک برای دوستداران هیجان، جذاب و فراموشنشدنی خواهد بود. البته سورتمه تهران از جاذبههای دیگر دربند که تا الآن معرفی کردیم، کمی فاصله دارد و دورتر است. در سورتمه تهران میتوانید سورتمهسواری بر فراز تهران را تجربه کنید. سورتمه تهران محیط خانوادگی دارد و تفریحات و امکانات مختلفی را برای هیجان و سرگرمی خانوادهها در اختیار گردشگران میگذارد.
در مجموعه تفریحی سورتمه تهران میتوانید سورتمهسواری در ارتفاعات دربند را تجربه کنید. سرعت سورتمه قابلکنترل است و تا ۴۰ کیلومتر در ساعت میتوانید آن را افزایش دهید. سورتمه تهران ۳ جامپ در مسیر سورتمه و اسپیرال گردشی در انتهای مسیر دارد. حین سورتمهسواری، تصویربرداری حرفهای انجام میشود و بعد از اینکه پیاده شدید، میتوانید با پرداخت هزینه جداگانه عکسهای خود را تحویل بگیرید. در مجموعه تفریحی و گردشگری سورتمه تهران، با مجموعههای مفرح دیگری مثل سافاری پارک وحشت، سینما پرواز و ماشین کوبنده که همه آنها از سرگرمیهای پرهیجان و مدرن است مواجه میشوید. میتوانید آنها را هم در برنامه تفریحی خود بگنجانید و با خاطرهای خوش از روزی پرهیجان و متفاوت به خانه برگردید.
| هزینه ورودی سافاری وحشت | ۱۶هزار تومان |
| هزینه ورودی ماشین کوبنده | ۱۳٬۵۰۰ تومان |
| هزینه ورودی سینما پرواز | ۱۸هزار تومان |
| هزینه سورتمه دربند | ۲۷هزار تومان |
| ساعت فعالیت | شنبه تا چهارشنبه 14:00 تا 20:00 و پنجشنبه، جمعه و تعطیلات 10:00 تا 21:00 |
| شماره تماس | 02124557 |
| محدودیت سنی | ۱۰ سال به بالا (۵ تا ۱۰ سال با همراه) |
| آدرس | تهران، خیابان دربند، خیابان گلابدره، خیابان الفت، خیابان پندار، خیابان شکیبایی |
-
شکمگردی | لذت چشیدن طعم خوراکیهای خوشمزه در دربند
یکی از تفریحات دربند که نمیتوانید از آن صرفنظر کنید، سرزدن به بهترین رستورانهای تهران، بهترین کافی شاپ های تهران و غذاخوریها در این منطقه است. در واقع، یکی از تفریحات اصلی مردم موقع گشتوگذار در دربند، همین امتحانکردن خوراکیها و غذاهای متنوع و خوشمزه است. بسیاری از افراد صبح زود خودشان را به دربند میرسانند و در کافهها صبحانه میخورند. برخی دیگر ناهار و شام را در سفرهخانهها و رستورانها صرف میکنند.
بهغیر از این، از دستفروشها میتوانید خوراکیهای خوشمزهای مثل لبوی داغ، باقالی پخته، انواع ترشک و لواشک و آلوچه بخرید و نوش جان کنید. انواع آش هم پای ثابت خوراکیهای دربند است که هیچ رهگذری نمیتواند در برابر عطر بینظیر آن مقاومت کند. با توجه به فصل، ممکن است خوراکیها هم تغییر کند. غذاخوریها معمولاً تا دیروقت بازند و آنهایی که صبحانه سرو میکنند، صبح خیلی زود آماده پذیرایی از مردم و کوهنوردان میشوند. قیمت غذا در دربند تهران معمولاً گران است (حتی سادهترین صبحانهها هم گراناند).
-
پیادهروی در دربند تهران | فرصتی برای لذتبردن از مناظر زیبای طبیعت
سادهترین و آرامبخشترین تفریحی که میتوانید در دربند تهران داشته باشید پیادهروی است. البته مسیر آن سربالایی است؛ ولی حالوهوای جذاب دربند اجازه نمیدهد احساس خستگی کنید. هر زمان از روز میتوانید برای پیادهروی به دربند بروید. طیکردن مسیر ممکن است تا ۳ ساعت هم طول بکشد. هر زمان خسته شدید، میتوانید در کافهها و غذاخوریها استراحت کنید. دربند تقریباً همیشه شلوغ است؛ ولی طبیعتاً آخرهفتهها شلوغتر میشود. اگر دوست دارید در آرامش و خلوتی قدم بزنید، بهتر است روزهای وسط هفته را برای تفریح انتخاب کنید.
-
سفره خانه باغ بهشت دربند تهران | رستورانی محبوب و دیدنی
سفره خانه باغ بهشت دربند در انتهای سربند، سمت چپ قرار دارد و یکی از رستورانهای محبوب دربند است. این رستوران چشماندازهای زیبایی دارد، بهخصوص شبها که چراغ مغازههای محله روشن میشود. فضای خوب و خانوادگی دارد، کارکنانی دلسوز از شما استقبال و پذیرایی میکنند و امکان رزرو میز هم دارد. طراحی رستوران زیباست و از آن زیباتر موقعیت قرارگیری رستوران است. البته قیمت غذاهای آن نسبتاً گران است. برای وعدههای شام و ناهار میتوانید به این رستوران سر بزنید و از خوردن غذاهای لذیذ آن لذت ببرید.
پارکینگ دربند تهران
یافتن پارکینگ در تهران بهخصوص در روزهای آخر هفته و در جایی مثل دربند که اکثر اوقات شلوغ است، اغلب مشکلساز است و شاید تفریحتان را خراب کند. اگر برای سرزدن به دربند از خودرو شخصی استفاده میکنید، در ابتدای دربند پارکینگ طبقاتی عمومی قرار دارد. میتوانید ماشین خود را پارک و پیادهروی در مسیر را شروع کنید.
جاهای دیدنی اطراف دربند تهران
بعد از گشتوگذار در دربند تهران، اگر هنوز برای گردش فرصت داشتید، میتوانید به تعدادی از جاذبههای نزدیک آن سر بزنید.
-
مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد
علاقهمندان به تاریخ و فرهنگ از دیدن مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد لذت میبرند. ورودی شمالی این مجموعه در میدان سربند قرار دارد. سعدآباد مجموعهای از عمارتها و کاخهایی است که در دربند، شمالیترین منطقه الوند قرار دارد و مساحتی در حدود ۱۱۰ هکتار را به خود اختصاص داده است. البته غیر از کاخ و عمارت، این مجموعه بزرگ شامل ۱۸۰ هکتار جنگل، چشمهسار، قنات و باغ است. رودخانهای به نام رودخانه جعفرآباد درست از وسط محوطه کاخ عبور میکند. بهخاطر ارتفاع حدود ۱۷۰۰متری از سطح دریا، آبوهوای خنکی دارد.
مجموعه سعدآباد، شاهد ۴ دوره تاریخی قاجاریه، پهلوی اول، پهلوی دوم و پس از انقلاب اسلامی بوده است. این مجموعه در دوره قاجار بنا شد و سکونتگاه ییلاقی شاهان قاجار بود. پس از کودتای ۱۲۹۹ و تصرف آن توسط خاندان پهلوی، بناها و عمارتهای متعددی در آن ساخته شد که شامل ۱۸ کاخ در ابعاد مختلف است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این مجموعه بهشکل موزه درآمده و کاخ فعلی ریاستجمهوری در جوار این مجموعه قرار دارد.
-
بازار تجریش و امامزاده صالح
بازار تجریش و امامزاده صالح تقریباً ۶ کیلومتری از دربند فاصله دارند؛ ولی اگر به دربند سر میزنید، بد نیست از فرصت استفاده کنید و این دو جاذبه مهم و دوستداشتنی تهران را هم ببینید. بازار تجریش بهترین جا برای خرید است. کالاها و صنایعدستی متنوعی در بازار تجریش با قیمتهای مختلف عرضه شدهاند. بازار تجریش درست مثل بازارهای سنتی ایران دارای مسجد، حسینیه و سوقهای کوچک است. یک میدان سرپوشیده میوه و ترهبار هم دارد. معمولاً گردشگران خارجیِ مسافر تهران فرصت گشتوگذار در این بازار را از دست نمیدهند. در اطراف بازار تجریش چندین پاساژ قرار دارد، از جمله پاساژ مشهور قائم. اگر از علاقهمندان به گشتوگذار در مراکز خرید هستید، فرصت گردش در بازار تجریش را از دست ندهید.
امامزاده صالح زیارتگاهی در شهرستان شمیرانات تجریش است. با توجه به کتیبه بالای سردر صحن و بر اساس کتب بحرالانساب و کنزالانساب، امامزاده صالح از پسران امام موسی کاظم (ع) و برادران امام هشتم شیعیان امام رضا (ع) است. بنای امامزاده قدمتی طولانی دارد و بهخاطر اهمیت تاریخی و فرهنگی و مذهبی، از سال ۱۳۵۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. روزانه حدود ۳۰هزار نفر به زیارت امامزاده صالح میروند.
مسیر دسترسی
| هزینه ورودی | رایگان |
| ساعت بازدید | 24 ساعته |
| آدرس | تهران، میدان تجریش، خیابان فناخسرو، خیابان دربند، میدان سربند |
دربند یکی از محبوبترین جاهای دیدنی تهران است. از ورزش و پیادهروی گرفته تا تفریحات مدرن و غذاخوریهای عالی در دربند وجود دارد. اگر دوست دارید یک روز را به تفریح و خوشگذرانی در پایتخت بگذرانید، دربند بهترین مقصد است. برای آشنایی بیشتر با تهران زیبا و جاذبههای آن، راهنمای سفر تهران را بخوانید. ره بال آسمان شما را به سفری هیجانانگیز میبرد، سفر به گوشهوکنار ایران و جهان برای آشنایی با بهترین جاذبهها و تفریحات. اگر تجربه گشتوگذار در دربند را دارید و خاطره خوشی از سفر به این تفرجگاه در دفتر خاطرات زندگیتان ثبت شده است، آن را با بقیه مخاطبان ره بال آسمان در میان بگذارید.
دربند تهران هزینه ورودی ندارد؛ ولی برای استفاده از برخی از تفریحات آن مثلاً تله سیژ دربند و سورتمهسواری باید بلیت تهیه کنید.
دربند منطقه تفریحی بزرگی است و جاذبههایی مثل تندیس کوهنورد، تله سیژ دربند، انواع رستوران و کافه و سفرهخانه و آبشار دوقلو دارد.
با ماشین شخصی، مترو یا اتوبوس خود را به میدان تجریش برسانید. از آنجا برای دربند هم تاکسی هست و هم میتوانید با ماشین شخصی مسیر را دنبال کنید.