مجموعه گنجعلی خان کرمان یکی از جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی ایران است که نه‌تنها زیبایی‌های معماری‌اش بلکه تاریخ پرفراز و نشیبش هم گردشگران و محققان را به خود جذب می‌کند. وقتی وارد این مجموعه می‌شوید، حس می‌کنید که به یک دنیای افسانه‌ای پا گذاشته‌اید؛ جایی که هر گوشه‌اش یک داستان برای گفتن دارد، طوری که اگر دیوارهایش می‌توانستند صحبت کنند و از دیدنی‌ها و شنیدنی‌هایشان بگویند، مطمئناً هوش از سرتان می‌بردند. با قدم زدن در اینجا، به‌راحتی می‌توانید زمان را فراموش کنید و دل به تاریخ قدیم بزنید. اگر به دنبال تجربه فرهنگ غنی ایرانی هستید، این مکان برای شما بهترین انتخاب است؛ چرا که در کنار زیبایی‌ها، می‌توانید با چای و قوتوی کرمانی هم پذیرایی شوید.
مجموعه گنجعلی خان کجاست؟
مجموعه گنجعلی خان یکی از جاهای دیدنی کرمان است که به‌دلیل گستردگی و تنوع بخش‌های مختلف آن، شهرت زیادی در حوزه گردشگری این شهر به دست آورده است. این مجموعه شامل زیرساخت‌های شهری است که برای توسعه شهر کرمان در زمان‌های قدیم بنا شده و امروزه بخش مرکزی و مهمی از بافت سنتی و تاریخی کرمان را در بر می‌گیرد. با قدم زدن در این مجموعه، می‌توانید تاریخ و فرهنگ غنی این دیار را از نزدیک تجربه کنید و به یاد روزهای خوب گذشته بیفتید. آماده‌اید تا با گنجینه‌های تاریخی کرمان آشنا شوید؟
مسیر دسترسی مجموعه گنجعلی خان
مجموعه گنجعلی خان در نزدیکی میدان شهدای کرمان واقع شده است و در میان دو خیابان اصلی امام و شریعتی قرار دارد که به این میدان ختم می‌شوند. برای دسترسی آسان، می‌توانید از ایستگاه‌های اتوبوس قدس و سه‌راه شمالی-جنوبی استفاده کنید که هر دو در خیابان شریعتی کرمان واقع شده‌اند. با کمی پیاده‌روی از ایستگاه، به زیبایی‌های این مجموعه دسترسی خواهید داشت. چندوچون جزئی‌تر سفر به کرمان را می‌توانید در راهنمای سفر کرمان مطالعه کنید.
مجموعه گنجعلی‌خان روی نقشه
اطلاعات بازدید مجموعه گنجعلی خان
اطلاعات بازدید مجموعه گنجعلی خان کرمان
| آدرس | کرمان، میدان شهدا، حدفاصل خیابان قدس، شریعتی و امام |
| ساعت کاری | ۲۴ساعته |
| مدت‌زمان پیشنهادی برای بازدید | بین ۲ تا ۳ ساعت |
| سختی سفر | ⬛️ ۱ از ۵ ☐ ۲ از ۵ ☐ ۳ از ۵ ☐ ۴ از ۵ ☐ ۵ از ۵ |
| هزینه | به‌طور کلی بازدید از این مجموعه رایگان است؛ اما بخش‌هایی از آن که با عنوان موزه فعالیت می‌کنند شامل هزینه ورودی می‌شوند. |
| شماره تماس | 03432225577 |
| مناسب برای | ⬛️ همه افراد ☐ فقط خانواده ☐ فقط ورزشکاران ☐ فقط گروه دوستان |
| بهترین زمان سفر | ⬛️ بهار ☐ تابستان ⬛️ پاییز ⬛️ زمستان |
| امکانات رفاهی | ☐ فاقد امکانات ⬛️ همه امکانات ☐ سوپرمارکت ☐ آلاچیق ☐ پارکینگ |
| وضعیت جاده | ☐ خاکی ☐ آفرود لازم ⬛️ آسفالت ☐ فقط مناسب پیاده‌روی و کوهنوردی |
| وضعیت کمپینگ | ⬛️ مناسب برای کمپ شبانه ☐ نامناسب برای شب‌مانی ☐ طبیعت وحشی و خطرناک ⬛️ مناسب عکاسی |
تاریخچه مجموعه گنجعلی خان | گنجعلی خان که بود و چه کرد؟
گنجعلی خان، یکی از سرداران نامدار دوران صفوی بود که با فرمان شاه عباس، به‌عنوان والی و حاکم کرمان، نفوذ و قدرت خود را در این شهر به نمایش گذاشت. او با بینش و سیاستی که داشت، تصمیم به ایجاد مجموعه‌ای معماری گرفت که نه‌تنها به زیبایی‌های شهر افزود، بلکه هویت فرهنگی آن را هم تقویت کرد. گنجعلی خان با ساخت این بنا همانند هر بزرگی، نام و نشان خود را بر این اثر تاریخی گذاشت.
سی سال خدمت صادقانه گنجعلی خان، فقط در راستای آبادانی کرمان نبود؛ بلکه او موفق شد سیاست، اقتصاد و اجتماع را به‌صورت یکدست و یکپارچه هدایت کند و مدیریت امور این شهر را به دست بگیرد. بارزترین دستاورد او، آثار معماری‌اش، به‌ویژه در مجموعه گنجعلی خان کرمان است.
از سال ۱۰۰۵ تا ۱۰۳۴ هجری قمری (۹۷۵ تا ۱۰۰۳ هجری شمسی)، این مجموعه به نام او ساخته شد. با وجود قدمت طولانی مجموعه، بسیاری از بناهایش هنوز سالم مانده‌اندگ اما متأسفانه، برخی بناها در پی حملات آقا محمدخان قاجار، که از دشمنان سرسخت صفویان بود، ویران شدند. او با خراب‌کردن بناهای این دوره، تاریخ را به چالش کشید؛ اما آثار گنجعلی خان هنوز هم یادآور شکوه و زیبایی معماری صفوی است.
بخش‌های مختلف مجموعه گنجعلی‌خان
قبل از اینکه به جذابیت‌های مختلف مجموعه گنجعلی خان، از حمام و مسجد گرفته تا میدان و مدرسه بپردازیم، اجازه دهید به دو ساعتی که در این مجموعه خودنمایی می‌کنند، نگاهی بیندازیم. یکی از این ساعت‌ها با طراحی دایره‌ای و رنگ‌های زیبا، در بالای سردر به چشم می‌خورد؛ زردی‌اش نشانه‌ای از دوران قاجار است که هنوز هم جلوه‌گری می‌کند. ساعت دیگر نیز از نوع خورشیدی است که با سایه پیکان خود، زمان را به مردم کرمان یادآوری می‌کند.
اکنون زمان آن است که به بخش‌های مختلف مجموعه گنجعلی خان کرمان نگاهی بیندازیم. این بناها به‌عنوان میراثی از بافت شهری گذشته، نشان‌دهنده‌ی زندگی و فرهنگ مردم در آن دوران هستند. هر یک از این بناها داستانی برای روایت دارد. خوب است بدانید که سلطان محمد، معمار بزرگ دوران صفویه، این زیبایی‌ها را با دقت و هنرمندی به وجود آورد. مجموعه گنجعلی خان، به‌واقع نمادی از هنر و ذوق انسانی در تاریخ کرمان است که هر گوشه‌اش پر از شگفتی و زیبایی است.
مسجد گنجعلی خان | جاذبه‌ای برای آرامش و تماشا
مسجد گنجعلی خان در ضلع شمال شرقی میدان، خود را به‌عنوان یکی از بناهای ارزشمند این مجموعه معرفی کرده است. به نظر می‌رسد که این مسجد در گذشته نمازخانه کاروانسرای بزرگ یا مدرسه مجاور بوده است. بنای مسجد کوچک و دل‌نشین گنجعلی خان، شامل یک شبستان و ایوان ورودی است که نمای ساده‌ای دارد؛ اما طرح‌های هندسی روی گچ، زیبایی خاصی به آن بخشیده است. کف ایوان هم با سنگ‌های زیبا فرش شده و بالای در چوبی آن، کتیبه‌ای سنگی خودنمایی می‌کند.
پس از ورود به ایوان، راهرویی باریک شما را به فضای گنبددار شبستان می‌برد. این گنبد با ۱۲ نورگیرش، نور را به‌طرز شگفت‌انگیزی به داخل می‌آورد و حس آرامش را به شما منتقل می‌کند. محراب این مسجد با یک لوح مرمرین و نقوش گلدانی تزیین شده که به دل هر هنردوستی نشاط می‌بخشد. تزیینات این شبستان شامل نقاشی‌های زیبا، گچ‌بری‌های هنرمندانه، مقرنس‌کاری و کاربندی‌های ماهرانه است که هر کدام زیبایی‌های خاص خودش را دارد.
مسجد گنجعلی خان اخیراً مرمت شده و اکنون تنها به‌عنوان مکانی برای بازدید گردشگران در دسترس است. دیگر نماز در آن برگزار نمی‌شود؛ اما هنوز هم فضایی معنوی و دل‌نشین برای تماشا و آشتی با تاریخ دارد؛ پس اگر به اینجا رفتید کمی با خودتان خلوت کنید، چند نفس عمیق بکشید و از این آرامش تاریخی لذت ببرید.
میدان گنجعلی خان | جایی که تاریخ و زندگی شهری به هم می‌رسند
از آثار به‌جامانده از مجموعه گنجعلی خان، میدان زیبایی است که در قلب شهر جا خوش کرده و درست در کنار بازار بزرگ قرار دارد. در سه ضلع این میدان، بازار قرار دارد و در ضلع دیگر، سرای گنجعلی خان با تمام شکوهش ایستاده است. طاق‌نماهای آجری، کاشی‌کاری‌های رنگارنگ، فضای سبز دل‌چسب، و حوض آب زلال، همه دست به دست هم داده‌اند تا زیبایی این میدان را دوچندان کنند.
واقعاً می‌توان گفت که این میدان به‌عنوان یک الگو از اصول شهرسازی در ایران، مثالی عالی برای تعریف «میدان» به حساب می‌آید. عناصر شهری در اطراف آن با تناسبات درست و منطقی قرار گرفته‌اند و هر کدام به‌نوعی برای جذب نگاه‌ها و دل‌های تماشاگران جلوه‌گری می‌کنند. پس اگر به کرمان سفر کردید، این میدان را از دست ندهید؛ چون به‌قول جوان‌ترها، هر میدان خوب یک عکس سلفی خوب هم می‌طلبد.
بازار گنجعلی خان | قلب تپنده مجموعه
اگر عاشق بازارهای قدیمی و سرپوشیده باشید، بازار گنجعلی خان در کرمان برای شما بهشت است. این مجموعه با ۱۸ بازارچه، یکی از طولانی‌ترین‌ها مراکز خرید کرمان به حساب می‌آید و در سال ۱۰۰۵ هجری قمری (۹۷۵ هجری شمسی) به‌منظور چرخاندن چرخ کسب‌وکار مردم ساخته شده است. البته، در انتهای این بازار، بازار زرگری و قیصریه هم به چشم می‌خورد. بازار زرگری با ضرب‌المثل «دعواهای زرگری» و قیصریه با «به آتش کشیدن قیصریه» همیشه یادآور خاطراتی شیرین و تلخ است. در این بازار انواع خوراکی‌های خوشمزه و صنایع دستی خوش‌رنگ‌ونگاری وجود دارند که به‌عنوان سوغات کرمان برای هدیه به دوستان و آشنایان گزینه‌های جذابی خواهند بود.
نمی‌توان از طاق‌نماها، معماری آجری و شیشه‌کاری‌های رنگی آن گذشت. این جزئیات به ما یادآوری می‌کند که ایرانی‌ها در هر گوشه‌ای از تاریخ خود، زیبایی و اصالت را در معماری فراموش نکرده‌اند. بازار گنجعلی خان با ۱۶ طاق‌نما و ابعاد ۹۳ در ۵/۷۵ متر، خود را در دل بازار بزرگ کرمان جا کرده و همچون نگینی درخشان در این مجموعه تاریخی می‌درخشد. جالب است بدانید که این بازار به‌گونه‌ای طراحی شده که می‌تواند تا هزار نفر را در خود جای دهد. در نزدیکی بازار گنجعلی خان، رستوران ابراهیم خان از باکیفیت‌ترین رستوران های کرمان و کافه سرای گلشن هم قرار دارند. هر زمان که هوس نوشیدنی یا خوراکی کردید به آن‌ها سر بزنید و گلویی تازه کنید.
حمام گنجعلی خان | آرامش در دل تاریخ
تزیینات گچ‌بری و نقاشی‌های سردر حمام گنجعلی خان به دو بخش جالب تقسیم می‌شود. بخش بالایی که مربوط به دوران صفویه است، با تزیینات گل و بوته و گچ‌بری‌های زیبا آراسته شده و در سال ۱۳۷۴ هجری شمسی اداره میراث فرهنگی استان کرمان مرمت آن را به دست گرفت؛ اما در بخش پایینی، تزیینات مربوط به دوران قاجاریه به چشم می‌خورد که بر روی نقاشی‌های دوره صفویه کشیده شده‌اند. این نقاشی‌ها از داستان‌های بهرام گور، خسرو و شیرین، شاهان در حال شکار، تا کاروان شتر و حیوانات درنده را به تصویر می‌کشند.
زیر این نقاشی‌ها، کتیبه‌ای از مرمر سبز وجود دارد که با خط نستعلیق اشعاری حکاکی شده و تاریخ آن به ۱۰۲۰ هجری قمری بازمی‌گردد. رختکن یا سربینه این حمام هم یکی دیگر از شاهکارهاست. با عبور از زیر سردر و راهرویی غیرمستقیم، شما به این فضای دل‌نشین وارد می‌شوید که به‌خوبی حرارت و گرمای حمام را حفظ می‌کند. پس از گذر از یک هشتی کوچک و درگاهی با حجاری‌های زیبای پرندگان دریایی، به سربینه می‌رسید. این فضا با سقفی بلند و پرکار و غرفه‌های کوچک‌تر در اطرافش، فضایی کاملاً آرام و دل‌پذیر را ایجاد می‌کند. هر غرفه دارای حوضچه‌ای با فواره است که به‌طرز جالبی به هم مرتبط می‌شوند.
حمام گنجعلی خان با کاربری موزه مردم شناسی کرمان
حمام گنجعلی خان در سال ۱۳۵۰ هجری شمسی مرمت و به موزه مردم‌شناسی تبدیل شد و در فهرست موزه های کرمان جای گرفت؛ جایی که هنر و تاریخ در هم آمیخته است و با بازدید از آن، سبک زندگی مردمان گذشته را تماشا می‌کنید. مجسمه‌های مومی در گوشه و کنار آن نشان‌دهنده افرادی از طبقات مختلف جامعه آن زمان، از روحانیون تا مردم عادی هستند. گوشه‌های خلوت و تودرتو به‌عنوان مکان‌هایی برای استراحت، عبادت و گپ‌وگفت هم در این حمام در نظر گرفته شده است.
راهروی طولانی و زاویه‌دار حمام با ظروفی مثل طشت، تاس و وسایل مختلف دیگر تزئین شده و در سمت راست گرمخانه، مجسمه‌های کیسه‌کشان و دلاکان قرار دارند. نور این فضاها از سقف تأمین می‌شود و نورگیرها در مرکز یا اطراف سقف‌ها جای دارند. این نورپردازی زیبا، با سایه‌روشن‌های شگفت‌انگیز، فضایی رؤیایی خلق می‌کند و حوض آب زیر نورگیرها نیز به زیبایی آن افزوده است.
برای جلوگیری از دید و تنظیم حرارت گرمخانه، از «گل جام» یا «معلقی» استفاده شده تا نور خورشید به‌طور مناسب به داخل فضاها هدایت شود. گرمای حمام هم از طریق «گلخن یا تون» تأمین می‌شود. سردر این حمام به‌تازگی مرمت شده و شعری با خط نستعلیق روی سنگ مرمر سردر حک شده که مصراع آخر آن سال ساخت این بنا را با حروف ابجد نشان می‌دهد.
مدرسه و کاروانسرا | از علم تا تجارت در کرمان قدیم
مدرسه و کاروانسرای گنجعلی خان یکی از مراکز علمی برجسته کرمان است که در ضلع شرقی میدان گنجعلی خان قرار دارد. این بنا در گذشته به‌عنوان مدرسه‌ای پررونق شناخته می‌شد و بعداً به کاروانسرا تبدیل شد، جایی که تاجران و مسافران در آن استراحت می‌کردند و تجربه‌های خود را به اشتراک می‌گذاشتند.
بر روی کاشی‌های کتیبه سردر این بنا، تاریخ ۱۰۰۷ هجری قمری حک شده و معمار آن، محمد سلطانی یزدی، با هنرش، این اثر را جاودانه کرده است. امروز از این بنا به‌عنوان دانشکده هنر وابسته به دانشگاه باهنر کرمان استفاده می‌شود و همچنان بستر خلاقیت و علم را برای دانشجویان فراهم می‌کند.
این اثر در تاریخ ۲۹ آذر ۱۳۱۶ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و نشان‌دهنده اهمیت فرهنگی و تاریخی آن در استان کرمان است. با بازدید از این مکان، نه‌تنها می‌توانید به تاریخ غنی آن پی ببرید، بلکه با فضای علمی و هنری آن نیز آشنا خواهید شد.
ضرابخانه گنجعلی خان | گنجینه‌ای از سکه‌های تاریخی
ضرابخانه در ضلع شمالی میدان گنجعلی خان واقع شده و از لحاظ تزیینات داخلی، با گچ‌بری‌های خاصی که به‌صورت آجر کاذب طراحی شده‌اند، چشم‌نواز است. این بنا گنبد بلندی دارد که در بالای آن کلاه فرنگی قرار گرفته و نور طبیعی را به داخل منتقل می‌کند. در مرکز این فضا، حوض مربعی‌شکلی زیر نورگیر وجود دارد که فضایی دل‌پذیر و آرامش‌بخش ایجاد کرده است. سردر بنا با طراحی ساده و آجرکاری گچی خود، شکلی متین و زیبا به این اثر تاریخی بخشیده است.
در زمان تعمیر بنا، تعدادی سکه مسی و قطعات فلزی مرتبط با ضرب سکه پیدا شد که نشان‌دهنده کاربرد اصلی این مکان به‌عنوان ضرابخانه است. از سال ۱۳۷۰ هجری شمسی، همزمان با بزرگداشت خواجوی کرمانی، این بنا به‌عنوان موزه سکه افتتاح شد و اکنون میزبان مجموعه‌ای ارزشمند از سکه‌های دوره‌های مختلف تاریخ است.
سکه‌های موجود در این موزه شامل نمونه‌هایی از دوران اشکانیان، ساسانیان، گورکانی، صفوی، زندیه، قاجار و پهلوی هستند. با بازدید از این مکان، شما نه‌تنها با تاریخ سکه‌زنی در ایران آشنا می‌شوید، بلکه می‌توانید زیبایی‌های معماری و هنر گچ‌بری آن را نیز از نزدیک مشاهده کنید.
آب‌انبار گنجعلی خان | چشمه پرآب مجموعه
گنجعلی خان، این چهره معروف و محبوب تاریخ، در انتخاب نام آب‌انبارش انگار به پارتی‌بازی روی آورده و نام پسرش، علیمردان خان، را بر آن گذاشته است. شاید می‌خواسته بگوید: «نام من که در تاریخ درخشان است؛ پس نام فرزندم هم باید درخشان باشد!»؛ اما بیایید به معماری این آب‌انبار بپردازیم که داستانی جذاب‌تر از این نام‌گذاری دارد.
این آب‌انبار با دهلیزی پله‌دار و مخزنی به شکل مربع و مستطیل، در سال ۱۲۰۹ هجری قمری (۱۱۷۳ هجری شمسی) بنا شد و نقش اساسی در تأمین آب شهر و کاسبان مجموعه ایفا کرد. تصور کنید در روزهای گرم تابستان، وقتی مردم به سراغ این آب‌انبار می‌رفتند، چه احساس نشاط و خنکی بهشان دست می‌داد!
آب‌انبار درست مقابل کاروانسرای مجموعه قرار دارد و آب شهر در آن به‌آرامی در جریان است. سردر این آب‌انبار با مقرنس‌کاری و کاشی‌کاری‌های زیبا تزیین شده و در تاریخ ۲۶ خرداد ۱۳۴۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. بازدید از این مکان نه‌تنها شما را با یکی دیگر از جنبه‌های زندگی مردم کرمان آشنا می‌کند، بلکه شما را به دنیای رنگارنگ تاریخ و فرهنگ ایران می‌برد.
جاهای دیدنی نزدیک به مجموعه گنجعلی خان کرمان
دور و اطراف مجموعه گنجعلی خان کرمان، جاهای دیدنی متعددی وجود دارد که ارزش بازدید دارند. با گشت و گذار در این منطقه، می‌توانید به مکان‌هایی سر بزنید که عیش و کیفتان در بازدید از نمادهای تاریخ و فرهنگ غنی کرمان را کامل می‌کنند. از باغ‌های زیبا و فضاهای سبز گرفته تا بناهای تاریخی و بازارهای محلی را در این گشت‌وگذارها خواهید دید. نام برخی از این جاذبه‌ها را برایتان می‌گذاریم تا در فرصت مناسب به آن‌ها سر بزنید.
- میدان ارگ کرمان؛
- مجموعه ابراهیم خان کرمان؛
- سرای گلشن کرمان؛
- حمام وکیل کرمان.
بهترین زمان بازدید مجموعه گنجعلی خان
بهترین زمان برای بازدید از مجموعه گنجعلی خان بهار و عید نوروز است. در این ایام، صفای این مجموعه به روزهای اوجش برمی‌گردد و شما را به یاد روزهای خوش گذشته می‌اندازد. هوای مطبوع بهاری، فضای دل‌پذیری را برای گشت‌وگذار در میان زیبایی‌های این جاذبه تاریخی فراهم می‌کند؛ پس اگر می‌خواهید لحظاتی پر از آرامش و لذت را تجربه کنید، بهار بهترین انتخاب است؛ فقط یادتان باشد در مسیر بازدیدتان از این مجموعه از چشیدن طعم سوغات خوراکی کرمان و خرید از بازارهای محلی غافل نشوید.
سخن پایانی
به پایان سفرمان در مجموعه گنجعلی خان کرمان رسیدیم و اکنون وقت آن است که تصمیم بگیرید چه زمانی برای گشت‌وگذار در این مجموعه تاریخی بروید. اینجا نه‌تنها آثار تاریخی را خواهید دید، بلکه با فرهنگ غنی و مهمان‌نوازی مردم این دیار نیز آشنا می‌شوید. به یاد داشته باشید هر قدمی که در این مجموعه می‌گذارید، تجربه سفری متفاوت را رقم می‌زند؛ پس این تجربه‌ها را از همسفرانتان در ره بال آسمان دریغ نکنید و از خاطرات سفرتان به این جاذبه از شهر کرمان برایمان بنویسید.
مجموعه گنجعلی خان کرمان از بخش‌های مختلفی مانند بازار، حمام، مسجد، آب‌انبار، کاروانسرا و ضرابخانه تشکیل شده است. هر یک از این بخش‌ها دارای معماری و تزیینات خاصی هستند که به تاریخ و فرهنگ کرمان مربوط می‌شود.
مجموعه گنجعلی خان در مرکز شهر کرمان، در میدان گنجعلی خان واقع شده است. این مکان در دسترس گردشگران بوده و با وسایل نقلیه عمومی یا خودروی شخصی به‌راحتی می‌توان به آنجا رفت.
به صورت کلی برای ورود به مجموعه گنجعلی خان لازم نیست هزینه‌ای پرداخت کنید. فقط بخش‌هایی مثل حمام گنجعلی خان که به موزه تبدیل شده است، شامل دریافت ورودی می‌شود.
ساعات بازدید از مجموعه گنجعلی خان کرمان معمولاً از صبح تا غروب است؛ اما بهتر است قبل از بازدید، ساعات دقیق آن را از مراجع رسمی یا محل‌های اطلاع‌رسانی گردشگری محلی بررسی کنید.