میدان خان یزد | شاهکار شناسنامه‌دار قاجاری

استان یزد چهارمین استان بزرگ ایران است. این استان وسیع بیشتر به خاطر دل بزرگ مردمش شهرت دارد تا بزرگی زمینش. یزد را با نام استان صلح و گفت‌وگو می‌شناسند؛ چراکه در این استان هرکس با دینی که دارد محترم است. پیرو زرتشت باشی یا مسیح تفاوتی ندارد؛ چراکه تو در اولین نگاه انسان هستی و ارزشمند. جدای از جذابیت فرهنگی، این استان جذابیت تاریخی هم دارد. مگر می‌شود نام یزد را شنید و به یاد خانه‌های گنبدی و بادگیرهای عظیم نیفتاد؟ امروز قصد داریم از یک مجموعه‌ای تاریخی دیدن کنیم؛ مجموعه‌ای به‌ نام میدان خان یزد که قدمتی طولانی و معماری جذاب دارد. لباس خنک بپوشید و کتانی راحت به پا کنید تا راهی یزد قدیم شویم.

میدان خان یزد کجاست؟

در گذشته که یزد مانند دیگر جاهای ایران وسعت چندانی نداشته است، میدان خان تقریباً در مرکز شهر ساخته شد. میدان خان یزد در قلب گودال مصلی واقع شده است؛ گودالی که امروزه در بافت سنتی شهر یزد قرار دارد و در آن خبری از برج‌های آسمان‌گیر نیست. چه خوب که در بخش‌هایی از شهرها هنوز می‌توانیم آسمان را ببینیم. فاصله این میدان تا دیگر جاهای دیدنی یزد زیاد نیست و می‌توانید قدم‌زنان از این جاذبه‌ها دیدن کنید.

تاریخچه میدان خان یزد

در دروان قاجار ساختن مجموعه ساختمان‌ها بسیار رایج بوده است. این را می‌توانیم در آثار جا مانده از آن دوران مشاهده کنیم. این مجموعه‌ها به‌خاطر کمبود امکانات ساخته می‌شدند؛ یعنی این مجموعه‌ها نیاز اولیه مردم را رفع می‌کردند و کاربردی که ما انتظار داریم را ندارند. از آنجایی که امکانات رفاهی اکثر ما تأمین است نمی‌توانیم درک کنیم که در 100 سال پیش مردم برای داشتن حمام عمومی تمیز، خوشحالی می‌کرده‌اند. این خوشحالی‌های کوچک برای نیازهای اصلی هنوز هم در کوه‌های بختیاری و روستاهای سیستان پابرجاست. به بناهایی مانند میدان خان از دریچه چشم گذشتگان نگاه کنید تا متوجه کاربرد آن‌ها شوید. میدان خان یزد دو راه مهم را به هم وصل می‌کرد. این دو راه ارتباطی برای تجار و مسافران ارزش بسیاری داشت و بودن مجموعه کاربردی مانند مجموعه خان باعث اهمیت بیشتر این راه شده است.

این میدان در اوایل قرن 12 به فرمان حاکم شهر یعنی محمد تقی خان بافقی در میانه محور شرقی غربی واقع بین تکیه امیر چخماق و شاه طهماسب ساخته شد. در دروان قاجار توسعه این منطقه با ساخت مجموعه خان، میدان خان، مدرسه خان، لرد لاجوردی در امتداد بازار خان انجام شد. در حقیقت میدان خان نقش وزن‌دهنده را ایفا می‌کرده است. این مجموعه باعث آبادانی مسیر دو میدان اصلی شهر در زمان قاجار شده است. این میدان با مغازه‌های اطراف راهی به بازار قیصریه، بازار مسجد ملا اسماعیل، بازار مسگری و مسجد ریگ دارد. در قسمت شمال شرق میدان مدرسه شفیعیه و در ضلع جنوب غربی آن بانک شاهنشاهی، نخستین بانک یزد قرار دارد.

بخش‌های مختلف میدان خان یزد

نگاه به نقشه میدان خان یزد

مهم‌ترین نکته درباره میدان خان یزد اتحاد آن است. این میدان نقش مرکز مجموعه را دارد که دیگر بخش‌ها در فاصله مشخصی از این مرکز قرار گرفته‌اند. زمانی که در مرکز این میدان قرار بگیرید به راحتی می‌توانید نقشه این میدان را حفظ کرده و راه خود را پیدا کنید. تکرار، رکن اصلی معماری‌های قدیم است. تمام شاهکارهای ایران به خاطر تکرار های منظم مشهور شده‌اند. میدان خان جداره‌های ساده‌ای دارد که تمام زیبایی میدان از آن‌ها است. این جداره‌ها در اصل قوس‌های ساده‌ای هستند که مرتب تکرار شده‌اند.

مسیرهای میدان خان یزد

از شش مسیر می‌توانید به میدان خان وارد شوید. این مسیرها از راسته‌ بازارهای مختلف عبور می‌کند. راه اصلی میدان از بازار قیصریه، مقابل ورودی مدرسه خان است. از آنجایی که هیچ کار معماران بدون علت نیست؛ حدس می‌زنید حکمت این تعداد راه ورودی چیست؟ تعدد راه‌های ورودی، دسترسی به میدان را آسان می‌کند. بعضی از مسیرها برای سواره‌ها و بعضی دیگر مخصوص افراد پیاده بوده است. در گذشته خبری از مسابقات و فراخوان‌ برای پیاده‌روی جمعی نبوده است تا مردم یکدیگر را ببینند و دیدار تازه کنند. در آن زمان‌ها مردم برای کارهای روزمره پا به خیابان می‌زدند و در مسیرشان دوست و آشنا را می‌دیدند و دیدار تازه می‌کرند. شاید ما باید هنر معماری را به جای به‌روزرسانی، به قدیم برسانیم. اینکه در بعضی مسیرها نتوانیم از خودرو استفاده کنیم ایده چندان بدی نیست؛ شاید با این کار دل‌های صنعتی شده دوباره به هم نزدیک شد.

چندو چون میدان خان یزد

تمام هنرمندان دوست دارند امضای شخصی خود را در آثارشان ثبت کنند. معماران هم این ویژگی را دارند. البته امضای معماران کمی متفاوت از دیگران است. معماران باتوجه‌به جزئیات شناسنامه‌ای برای اثر خود خلق می‌کنند تا همه بدانند این اثر چه زمان خلق شده است. حدس می‌زنید شناسنامه میدان خان یزد کدام ویژگی آن باشد؟

نسبت ارتفاع جداره به کف در معماری محصوریت نامیده می‌شود. این نسبت در میدان خان، سه به یک است؛ یعنی بهترین تناسب ممکن. پیوستگی جداره‌ها هم در محصوریت این بنا اثر می‌گذارند. هندسه ساده و قابل‌فهم که در معماری که در آن دوران حاکم بوده است حکم شناسنامه این میدان را دارد. حتی اگر اطلاعاتتان از معماری صفر باشد هم با نگاهی به میدان متوجه الگوی آن می‌شوید؛ یعنی با دیدن قوس سمت راست میدان انتظار قوسی مشابه در سمت چپ را دارید و اگر این طور نباشد متعجب می‌شوید.

تفاوت در بافت قسمت‌های متخلف شهر باعث می‌شود شهروندان متناسب با آن بافت رفتار کنند. برای مثال شما با دیدن شمایل یک بیمارستان ناخودآگاه برای سلامت بیماران دعا می‌کنید و در آن محدوده بوق نمی‌زنید یا اینکه با رسیدن به مراکز خرید، لیستی بلندبالا از نیازمندی‌ها در ذهنتان شکل می‌گیرد. این دو نمونه‌ای از متفاوت‌بودن بافت‌ها هستند. مجموعه خان یزد چه در گذشته و چه در حال این تفاوت بافت را داشته است. در گذشته افراد با نزدیک‌شدن به این میدان به یاد کارهای مهم از جمله خرید، عبادت و درس‌خواندن می‌افتادند. امروزه با نزدیک‌شدن به این بنا حس ارزشمند و کهن‌بودن، در بیننده ایجاد می‌شود.

یکی از جذاب‌ترین نکاتی که در این بنا به چشم می‌خورد طبیعت آن است. معماران به هوای گرم و خشک یزد توجه کرده‌اند. آن‌ها با ایجاد پوشش گیاهی و حوض آب در تلاش بودند هوای این محدوده را خنک نگه‌دارند تا مردم اذیت نشوند.

جاذبه های دیدنی میدان خان یزد

مکان‌های تاریخی خودشان جاذبه دیدنی هستند؛ یعنی چه چیزی جذاب‌تر از تماشای یک سازه صد ساله وجود دارد؟ قدم‌زدن در راهروهای باریک میدان خان یزد و بوییدن هوای خنک این راهروها اگر تفریح نیست، پس چه نام دارد؟ معماری خاص این بنا، خرید سوغات، معاشرت با مردم خونگرم این شهر و شنیدن لهجه شیرین این مردمان جذاب‌ترین قسمت بازدید از یزد است. زمانی که از خرید خسته شدید، می‌توانید به درختان کهن این میدان تکیه بزنید و نفسی تازه کنید. اگر در حوض میدان آب باشد که خستگی پا به فرار می‌گذارد. البته درختان قدیمی به خاطر توسعه و بازسازی با درختان جدید تعویض شده‌اند؛ پس اگر درخت کهن پیدا نکردید نگران نشوید، به همین درختان نوپا هم می‌شود تکیه زد.

امکانات رفاهی میدان خان یزد

در بخش قبلی گفتیم که میدان خان یزد بازسازی شده است. در این بازسازی بخش‌های بدون استفاده با مراکزی که امروزه اهمیت بیشتری دارند، جایگزین شده است. این روزها در این میدان می‌توانید اجناس مرغوبی خریداری کنید. میدان فاصله خوبی تا هتل‌های شهر دارد. تعدادی از رستوران های یزد در این میدان واقع شده‌اند که یکی از این رستوران‌ها رستوران خان یزد است. اگر دلتان غذا نمی‌خواهد و خمار یک فنجان چای دبش یا قهوه هستید، می‌توانید به کافه‌های میدان سر بزنید. کافه های یزد به داشتن خوراکی‌های ناب مشهورند؛ پس تعلل نکنید.

جاهای دیدنی نزدیک به میدان خان یزد

حمام خان یزد

حمام خان یزد یکی از صدها حمام تاریخی ایران است. خوشبختانه شانس با این حمام یار بوده است و گزندی به آن وارد نشده است. می‌دانید که متأسفانه تعداد بسیاری از حمام‌های تاریخی ایران تخریب شده‌اند. این حمام یکی از بخش‌های مجموعه خان یزد است. گفتیم که بخش‌های بدون استفاده این مجموعه تغییر کاربری داده‌اند. حمام خان یکی از این قسمت‌هاست. حمام خان چند سال پیش تغییر کابری داد و تبدیل به رستورانی سنتی شد. فضای این رستوران خیلی جالب است. تعداد کمی از ما در حمام غذا خورده‌اند آن هم حمامی با قدمت صد ساله.

بازار خان یزد

بازار خان یزد هم در دو قدمی میدان خان یزد قرار دارد. کافی است سرتان را بچرخانید تا این بازار بزرگ و قدیمی را ببینید. اینجا یکی از زنده‌ترین و بهترین مراکز خرید یزد است. اکثر اجناسی که در این بازار به فروش می‌رسند سنتی هستند. می‌توانید بهترین سوغات یزد را از این بازار تهیه کنید. شاید این سوغات شما را تبدیل به مسافر همیشگی یزد کرد.

هتل های نزدیک به میدان خان یزد

گفتیم که چندتایی از هتل های سنتی یزد در اطراف میدان خان پیدا می‌شود. برای مثال در خیابان قیام یزد سه هتل وجود دارد. نظرات درباره این هتل‌ها متفاوت است؛ اما اکثر افراد از اقامتشان رضایت داشتند. این نکته را هم بگوییم که هر سه هتل بافتی سنتی دارند؛ پس اگر به این نوع هتل‌ها علاقه ندارید، باید کمی راهتان را از میدان خان یزد دور کنید و هتلی مدرن رزو کنید. در ادامه اسم آدرس این سه هتل را برایتان می‌گذاریم.

رستوران های نزدیک به میدان خان یزد

نزدیک‌ترین رستوران به میدان خان یزد که یکی از پر طرفدارترین رستوران های یزد هم هست، حمام خان است که در بالا معرفی کردیم. افرادی که به این رستوران رفته‌اند از رفتار پرسنل، غذا و فضای رستوران رضایت داشته‌اند. در خیابان قیام رستوران سنتی دیگری وجود دارد که برخلاف رستوان خان، قدمت اندکی دارد. با این حال این رستوران توانسته نظرها را جلب کند. اسمش، رستوران ادیب الممالک که آدرسش را در ادامه برایتان می‌گذاریم.

بهترین زمان بازدید از میدان خان یزد

با هوای خاص یزد که آشنایی دارید. بهترین زمان بازدید از یزد از اسفند تا اردیبهشت است. در سایر فصل‌ها هوا مناسب بازدید از جاذبه‌هایی مانند میدان خان نیست. برای بازدید از این میدان باید در فضای باز قرار بگیرید؛ پس بهتر است در زمان مناسب به یزد سفر کنید.

مسیر دسترسی به میدان خان یزد

خیابان قیام در امتداد جاذبه‌های مهمی مانند میدان امیر چخماق قرار گرفته است. به همین دلیل دسترسی به آن بسیار آسان است. اگر از ترافیک بیزار هستند، بهتر است از خط واحد استفاده کنید یا تاکسی بگیرید. از هرکجا که مسیرتان شروع می‌شود باید به سمت خیابان امام قیام حرکت کنید. اگر در هتل‌های اطراف میدان خان یزد اقامت دارید، رسیدنتان به میدان کار دشواری نیست.

سفر به شهر گرم و خونگرم یزد هم به پایان رسید. حیف که نمی‌شود زیاد به جزئیات پرداخت وگرنه ده‌ها صفحه درباره این میدان و اشراف‌زاده خالق آن حرف داشتیم. هدف ما آشنایی شما با یکی دیگر از جذابیت‌های ایران قشنگمان بود که به آن رسیدیم؛ کمیت چندان اهمیت ندارد. متشکریم که همراه ره بال آسمان به درختان میدان خان یزد تکیه زدید. نظراتتان درباره این میدان را با ما به اشتراک بگذارید. ثبت امتیاز هم فراموش نشود. ؛)