بازار خان یزد | میراث به جا مانده از اشراف‌زادگان قاجاری

بادگیرهای سربه‌فلک کشیده در دل یکی از کویری‌ترین مناطق ایران، شما را به یاد کدام شهر می‌اندازد؟ درست حدس زدید! شهر یزد به شهر بادگیرها شهرت داشته و با جاذبه‌های دیدنی ارزشمند خود، همچون نگینی در فلات مرکز ایران می‌درخشد. بناهای تاریخی به جا مانده از دوران قدیم، ردپایی از تاریخ و فرهنگ این شهر بوده و با زیبایی و ظرافت خاص خود، شهر یزد را به یکی از دیدنی‌ترین شهرهای ایران تبدیل کرده‌اند. یکی از جاذبه‌های بسیار دیدنی استان یزد، مجموعه خان یزد است. این مجموعه بزرگ شامل بازار خان ، مدرسه خان، میدان خان و حمام خان یزد است. در این مقاله ره بال آسمان می‌خواهیم به شهر یزد سفر کنیم و در کوچه پس کوچه‌های بازار خان یزد قدم بزنیم. با ما همراه باشید. 

بازار خان یزد کجاست؟

بازار خان در خیابان قیام واقع در محله لب خندق قرار دارد. این بازار تاریخی با 274 متر طول، به‌عنوان طویل‌ترین و پهناورترین بازار سنتی استان یزد شناخته می‌شود. معماری تاریخی ارزشمند و بافت سنتی دست نخورده، از ویژگی‌های بارز این بازار سنتی است. امروزه بازار خان یزد به عنوان هسته اقتصادی و تجاری این شهر، به یکی از دیدنی‌ترین جاهای یزد برای بازدید گردشگران تبدیل شده است. در مجله گردشگری ره بال آسمان با این گنجینه تاریخی آشنا خواهید شد. 

تاریخچه بازار خان یزد

زیربنای این بازار تاریخی مربوط به دوران قاجار بوده و بخش‌ عظیمی از آن در زمان حکمرانی ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد. این بازار در سال‌های بعد توسط نوادگان محمد تقی خان بافقی که یکی از حکام یزد در زمان قاجار بود، به‌تدریج کامل‌تر و بزرگ‌تر شد. بازار خان در گذشته مخصوص اشراف‌زادگان و خان‌های دوران قاجار بوده و افراد معمولی اجازه واردشدن به آن را نداشته‌اند. در آن زمان، مبادلات جاده ابریشم از راسته بازار خان عبور می‌کرد و این مکان به یکی از قطب‌های تجاری شهر یزد تبدیل شده بود.

امروزه کاربری بازار خان دچار تحولات گوناگونی شده است؛ اما هنوز هم حجره‌های اصیل آهنگری، مسگری و طلا و جواهرسازی در راسته این بازار مشغول به کار هستند. هنوز که هنوز است این بازار بافت تاریخی خودش را حفظ کرده است؛ به‌طوری‌که با ورود به بازار خان یزد می‌توانید به گذشته‌های دور سفر کرده و تجربه خریدی سنتی را در این مجموعه دیدنی تجربه کنید. خوب است بدانید که بازار خان استان یزد در اردیبهشت سال 1382 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. 

معماری بازار خان یزد

بازار خان یزد با معماری شگفت‌انگیز در میان جاهای دیدنی یزد خودنمایی کرده و گردشگران را سر ذوق می‌آورد. بازار خان به دو بخش شمالی-جنوبی و شرقی-غربی تقسیم می‌شود. بخش شمالی-جنوبی این بازار با 78 متر طول، دارای 53 باب مغازه و بخش شرقی-غربی بازار با 180 متر طول، 100 حجره و فروشگاه مختلف را در خود جای داده است. از این اعداد و ارقام که بگذریم، می‌رسیم به بررسی معماری خاص و هوشمندانه این بنا.

در ساخت دیوارها و طاق‌های بازار خان یزد از مصالحی همچون خشت، گل، آجر و گچ استفاده شده است. استفاده از این مصالح باعث شده است که بازار خان حتی در گرم‌ترین ماه‌های سال هم فضایی خنک و سایه‌گیر داشته باشد. یکی دیگر از شاهکارهای معماری استفاده شده در ساخت این بازار، کاروانسراهای کوچکی است که به منظور استراحت‌گاه در جاهای مختلف بازار ساخته شده‌اند. این کاروانسراها که به تیمچه شناخته می‌شوند، فضایی پیچیده و تودرتو در بازار ایجاد کرده‌اند.

جاذبه های دیدنی بازار خان یزد

شهرت تاریخی و گردشگری بازار خان زبانزد مردم در سراسر ایران است. قدم زدن در راسته‌های مختلف این بازار و گشت‌وگذار در میان حجره‌های سنتی، حال و هوای بسیار عجیبی دارد. بازار خان یزد در دل خود چندین بازار دیگر را نیز جای داده است. بازار زرگری، پنجه علی، بازار علاقبندی، بازار ملا اسماعیل، بازار کاشی‌گری، بازار افشار، بازار چیت‌سازی، بازار مسگری، بازار شاهزاده فاضل، بازار دروازه مهریز و بازار نخودبریزها از جمله بازارهای دیدنی در دل این بازار تاریخی است. هر قسمت این بازار دارای معماری شگفت‌انگیز و منحصربه‌فردی است که آن را از سایر بخش‌ها متمایز می‌کند. گل سرسبد دیدنی‌های بازار خان، بازار زرگری بوده که طاق‌ها و قوس هلالی‌شکل سقف آن، چشم‌ها را خیره می‌کند.

جاهای دیدنی اطراف بازار خان یزد 

علاوه بر مجموعه خان یزد که با آن آشنا شدید، جاهای دیدنی دیگری نیز در اطراف این بازار وجود دارد. اگر گذرتان به بازار خان افتاد، بازدید از مراکز دیدنی اطراف آن را از دست ندهید. 

• بازار مسگرها

از قدیم‌الایام هنر و صنعت مسگری در بیشتر نقاط ایران رواج پیدا کرد. مردمان خوش ذوق یزدی نیز از این قاعده مستثنی نبودند و باعث رونق این حرفه در شهر یزد شدند. با گسترش مسگری و ساخت ظروف مسی، اهمیت این شغل در جامعه بالا رفت و سرانجام حدود 600 سال پیش بازار مسگرها در شهر یزد تأسیس شد. این بازار از خیابان قیام شروع شده و در انتها به بازار خان منتهی می‌شود. بازار مسگرها یا پنجه علی، قلب تپنده بازار خان بوده و صدای چکش و آهنگ مسگران، حس سرزندگی را در آدم بیدار می‌کند. اگر به یزد سفر کردید و هوس کردید از صنایع دستی مسی استان یزد دیدن کنید، حتماً سری به بازار مسگرها بزنید.

• موزه آب یزد

موزه آب یزد، جزو برترین موزه‌های آب جهان بوده و مجموعه‌ای بسیار جذاب، آموزنده و دیدنی است. قرارگیری این موزه در خانه تاریخی کلاهدوزان، اهمیت آن را دوچندان کرده است. موزه آب یزد با به نمایش گذاشتن تاریخ چند هزار ساله آب ایران، یکی از به‌یادماندنی‌ترین خاطرات سفرتان را ثبت خواهد کرد. 

• مسجد ملا اسماعیل

یکی دیگر از جاذبه‌های دیدنی اطراف بازار خان یزد، مسجد ملا اسماعیل است. این مسجد با معماری ایرانی-اسلامی به یکی از شاهکارهای معماری قرن سیزدهم تبدیل شده است. هنرمندان دین‌دار و خوش‌ذوق یزدی، هر آنچه در چنته داشته‌اند برای ساخت این مسجد زیبا به کار گرفته‌اند. کاشی‌کاری‌ها و کتیبه‌های تاریخی مسجد ملا اسماعیل هر بازدیدکننده‌ای را به وجد می‌آورد. پیشنهاد می‌کنیم اگر به معماری اسلامی و  بافت تاریخی مساجد قدیمی علاقه دارید، بخشی از سفر خود را به بازدید از این مسجد اختصاص دهید. 

• آتشکده یزد

هرگاه صحبت از شهر تاریخی یزد مطرح می‌شود، ذهن همه به سمت آتشکده 1500 ساله آن می‌رود. این بنای ارزشمند از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بوده و در لیست آثار ملی ایران قرار دارد. حیاط بزرگ با درختان سربه فلک کشیده، نگاره‌های زیبا و سرستون‌های سنگی، جلوه‌ای خاص و دیدنی به این بنا بخشیده‌اند. اگر از علاقه‌مندان به دین زرتشتی هستید و می‌خواهید با آیین و آداب و رسوم موبدان بزرگ زرتشتی آشنا شوید، بازدید از آتشکده بهرام یزد را از دست ندهید.

• مجموعه مارکار

یکی از تاثیرگذارترین بناهای عصر معاصر در شهر یزد، مجموعه موزه مارکار است. این مجموعه متعلق به اوایل دوران پهلوی بوده و با کمک مالی یک بازرگان و خیر هندی ساخته شد. از مهم‌ترین عناصر این مجموعه، موزه مارکار است که پیشینه و آیین زرتشتی را به نمایش می‌گذارد. خوب است بدانید که این اثر تاریخی، یکی از دیدنی‌های زرتشتیان یزدی بوده و در سال 1377 به عنوان یکی از آثار ملی به ثبت رسیده است. 

کدام سوغات و صنایع دستی یزد را می‌توان از بازار خان یزد خرید؟

کمتر کسی پیدا می‌شود که به شهر تاریخی یزد سفر کند و دست خالی از بازارهای یزد خارج شود. یکی از بهترین مکان‌ها برای خرید سوغات یزد، بازار خان است. در این بازار انواع و اقسام صنایع دستی یزد یافت می‌شود. سرتاسر این بازار با فرش و قالی دست‌باف، ترمه، محصولات قلم زنی، ظرف‌های سفالی و پارچه‌های زری تزئین شده است. کیک یزدی، باقلوا، قطاب، پشمک و نان برنجی هم که نیاز به تعریف ندارد. اگر شیرینی‌خور هستید و آوازه شیرینی‌های معروف یزدی را شنیده باشید، هرگز دست رد به این خوراکی‌های خوشمزه نخواهید زد. برای خرید سوغات و دست‌سازه‌های سنتی یزدی علاوه بر مراکز خرید یزد، می‌توانید به این بازار پر رنگ و لعاب بروید و از خرید در دل یکی از سنتی‌ترین بازارهای ایران لذت ببرید. 

اطلاعات بازدید بازار خان یزد

به طور کلی این بازار از ساعت 8 صبح تا 10 شب آماده میزبانی از گردشگران است؛ اما توجه داشته باشید که در نیمه دوم سال، ساعت کاری بازار کمی متفاوت می‌شود. اگر قصد دارید در نیمه دوم سال به شهر یزد سفر کنید، می‌توانید از ساعت 7 صبح تا 6 غروب به بازار خان مراجعه کنید؛ پس اگر اهل خرید سوغاتی آن هم از نوع یزدی هستید، برنامه زمانی سفر خود را به گونه‌ای تنظیم کنید که از بازدید بازار خان یزد جا نمانید. 

مسیر دسترسی بازار خان یزد

مسیر دسترسی بازار خان یزد بسیار سرراست بوده و برای رفتن به آن می‌توان از وسایل نقلیه عمومی مثل تاکسی یا اتوبوس استفاده کنید. هر کجای شهر یزد که باشید می‌توانید از تاکسی‌ها یا اتوبوس‌های سطح شهر به مقصد خیابان امام خمینی استفاده کرده و خود را به این بازار تاریخی برسانید. پس از آن با گذر از تقاطع جنوبی خیابان امام خمینی و گشت‌وگذار در میان بازار مسگرها، به دیگر بخش‌های بازار خواهید رسید. همچنین برای دسترسی راحت‌تر و سریع‌تر به مجموعه خان و دیدنی‌های اطراف آن، می‌توانید برای اقامت خود از هتل های سنتی یزد واقع در محله لب خندق یا خیابان قائم استفاده کنید. 

معماری خیره‌کننده و تاریخچه باشکوه مجموعه خان یزد کافی است تا این مجموعه را به یکی از مناطق تمام عیار تاریخی شهر یزد تبدیل کند. کافی است روح خود را رها کرده و در هنر و معماری بی‌نظیر آن غرق شوید تا متوجه جادو و عظمت این بنای تاریخی شوید. این بار در ره بال آسمان به قلب تاریخی شهر یزد سفر کردیم و با یکی از شاهکارهای معماری دوره قاجار آشنا شدیم. اگر به شهر یزد سفر کردید، حتماً سری به بازار خان یزد بزنید و خاطرات خود در این سفر را با ما در میان بگذارید.