آتشکده زرتشتیان یزد را می‌توان پرماجراترین آتشکده ایران نامید. هر مخاطبی پس از شنیدن قصه سفرهای پرفرازونشیب آتش مقدس 1500ساله این آتشکده، انگشت‌به‌دهان می‌ماند. شاید داستان عجیب و شگفت‌آور همین آتشکده است که آن را به یکی از سه آتشکده مهم ایران و یکی از نمادهای زیبای شهر یزد تبدیل کرده است. خب، به حد کافی و وافی شما را برای دل‌دادن به روایت آتشکده بهرام یزد آماده کردم، حالا نوبت آن است تا از آتشکده زرتشتیان یزد بیشتر بخوانیم.
آتشکده بهرام یزد کجاست؟
آتشکده بهرام یزد را می‌توانید در میان مهمترین جاهای دیدنی یزد و در بلوار شهید منتظر قائم پیدا کنید. کافی است بعد از رسیدن به این بلوار به سمت خیابان آیت‌الله کاشانی، کمی رانندگی کرده یا برای دقایقی در این مسیر پیاده‌روی کنید.
معرفی آتشکده بهرام یزد
آتشکده یزد به‌عنوان معبدی برای نیایش زرتشتیان و اجرای آیین‌های مذهبی آنان اهمیت ویژه‌ای دارد. از طرف دیگر ارزش تاریخی و معنوی این آتشکده را به قدمت طولانی آتش مقدس درون آن می‌شناسند؛ آتشی که خادمان آیین زرتشت طی صدها سال از زمان ساسانیان تاکنون از آن محافظت کرده‌اند تا همواره گرمابخش و روشن باقی بماند. آتشکده بهرام شهر یزد در آبان‌ماه سال 1313 ساخته شد تا امانت‌دار این آتش مقدس باشد. حالا که نزدیک 80 سال از بنای ساختمان آتشکده می‌گذرد، همچنان نور و گرمای این آتش پابرجا است و در مراسم خاص عده‌ای از زنان و مردان زرتشت در آنجا به نماز و نیایش می‌پردازند.
آتشکده بهرام یزد که به آن آتشکده وَرهُرام نیز می‌گویند در سال 1378 به درخواست گردشگران این شهر در فهرست آثار ملی ثبت شد تا از آن به بعد محلی برای بازدید و آشنایی مردم با تاریخچه و مذهب زرتشت باشد. البته همان‌طور که حدس می‌زدید مخالفت‌هایی با تبدیل فضای آتشکده به مکان گردشگری وجود داشت. چراکه آتشکده محل عبادت زرتشتیان به حساب می‌آید و به آرامش و سکوت نیاز دارد. درحالی‌که ممکن است رفت‌وآمد گردشگران آرامش این عبادتگاه را مختل کند؛ با این وجود با اصرار بسیار مردم، فضاهای مشخصی از این آتشکده برای بازدید همگانی در نظر گرفته شد. از آن زمان است که سالانه عده زیادی از مسافران شهر یزد و ساکنان آن برای آشنایی با این بنای مقدس از آن دیدن می‌کنند.
تاریخچه آتش آتشکده بهرام یزد
اهمیت و تاریخچه آتش نزد ایرانیان
آتش نزد ایرانیان از زمان‌های قدیم دارای جایگاه خاص و محترمی بوده است. در قدیم فندک یا کبریتی برای روشن‌کردن یا گرم‌کردن خانه‌ها وجود نداشته؛ در نتیجه در هر محلی آتشدانی ساخته شده تا مردم فرزندان خود را برای گرفتن آتش به آنجا بفرستند و به این وسیله نور و گرمایی در اجاق خانه خود فراهم کنند. ضرب‌المثل «فلانی اجاقش کور است» را حتماً شنیده‌اید. این ضرب‌المثل بر مبنای همین داستان رایج شده است. این ضرب‌المثل در قدیم به کسانی اشاره داشته که فرزندی ندارند تا برای اهل خانه آتش بیاورد و اجاق خانه را روشن کند.
از طرفی مهرپرستان ایران باستان نیز احترام خاصی برای نور و گرمای آتش قائل بودند و از آن به شکل ویژه‌ای نگهداری می‌کردند.
تاکنون سه آتشکده در میان آتشکده های ایران ثبت ملی شده‌اند که از نظر طولانی‌بودن قدمت آتش مقدس منحصربه‌فردند. از جمله این آتشکده‌ها، آتشکده آذرگشسب در شهرستان تکاب استان آذربایجان غربی، آتشکده آذرفرنبغ استان فارس و آتشکده برزین مهر در استان خراسان رضوی هستند.
سرگذشت آتش آتشکده زرتشتیان یزد
آتش مقدس آتشکده بهرام یزد از آتش همیشه فروزان آتشکده فرزنبغ استان فارس گرفته شده است. قرن دهم میلادی را می‌توان آغاز سفرها و تبعیدهای متعدد آتش مقدس آتشکده بهرام یزد نامید. موبدان زرتشت در این قرن برای محافظت از آتش مقدس در برابر هجوم دشمنان به شهر یزد، آن را به آتشکده بزرگ شهر منتقل کردند. آتشکده بزرگ شهر یزد نیز در طی حملات مهاجمان، تخریب شد و خادمان زرتشت تصمیم گرفتند تا آتش را به غاری ناشناخته واقع در کوه اِشکَفت یزدان ببرند و درنتیجه قریب به 30 سال آتش را در امن و امان نگه دارند.
تاریخ نشان می‌‌دهد این امنیت نیز دائمی نبود و دوباره این آتش، کوچی نزدیک به دو قرن در روستاهای زرتشت‌نشین شهر یزد را از سر گذراند. در سال 750 قمری و در پی شکل‌گیری روستای ترک‌آباد در نزدیکی شهرستان اردکان استان یزد، موج بزرگی از پیروان آیین زرتشت به رهبری موبدان خود به این روستا سفر کردند. سکونت آتش مقدس در این روستا تا 3 قرن به طول انجامید؛ اما این بار پراکندگی جمعیت زرتشتیان در اقصی‌نقاط این شهر باعث شد تا آتش به شریف‌آباد منتقل شده و پس از آن دوباره در سال 1189 قمری به یزد بازگردد. رهبران آیین زرتشت این بار آتش ورهرام را در محله دستوران که بعدها به کوی موبدان معروف شد، حفظ کردند.
درباره آتش موجود در آتشکده
آتش مقدس درون مجمر یا ظرف برنزی بزرگی و در اتاقک مخصوص نگهداری می‌شود. موبدان زرتشت، چوب درختان مشخصی مانند چوب درختان بادام و زردآلو را به‌عنوان هیزم و سوخت درون مجمر آتش می‌سوزانند. این آتش، 1500 سال روشنایی خود را مدیون زحمت و امانت‌داری موبدان این آتشکده است. خوب است بدانید موبدی که مسئولیت نگهداری آتش را دارد با نام «هیربد» شناخته می‌شود. آتش درون مجمر را فقط در بیرون اتاقک و از پشت شیشه‌ها می‌توان تماشا کرد. موبدان زرتشت معتقدند آتش پاک نباید در دسترس نفس‌های آدمیان باشد.
مراحل ساخت آتشکده بهرام یزد
داستان‌های تاریخ نشانمان داده‌اند که همیشه بزرگترین کارها به‌دست آدم‌های بزرگ و بلندهمت انجام شده است. روایت ساخت آتشکده بهرام یزد هم حکایت از این اصل همیشگی دارد. زرتشتی معتقدی با نام «همابائی» در آبان سال 1313 در دوره پهلوی اول تصمیم به ساخت این آتشکده باشکوه گرفت. برای این کار با برادران امانت که آن‌ها هم تبار زرتشتی داشتند، همراه شد و آنان نیز با اهدای یک قطعه زمین به وسعت 6881 متر در بنای آتشکده زرتشتیان یزد شریک شدند. این زمین درواقع یک زمین موروثی بود که برادران امانت، آن را به‌عنوان یادمانی از پدرشان «اردشیر مهربان رستم امانت» وقف کردند.
همابائی برای ساخت آتشکده بهرام یزد به‌واقع مصمم بود. این را می‌توان از روی سفرهای مکرر وی به هند برای دعوت از انجمن پارسیان هند درک کرد. او برای جذب سرمایه و حمایت زرتشتیان ایرانی مقیم هند، 5 بار به هند سفر کرد؛ که چهار بار از این سفرها با کشتی بخار و در اقیانوس پهناور هند و یک بار آن با کاروان پیاده و با مرکبی از شترها از مسیر بلوچستان به سمت پاکستان انجام شد. سرانجام این سفرها به نتیجه رسید و همابائی این زرتشتی باهمت توانست مهندسان زبده ایرانی را برای نقشه‌کشی این بنا دور هم جمع کند. برادران امانت بر اجرای این بنا مدیریت و نظارت داشتند.
معماری آتشکده بهرام یزد
معماری ساده و به‌دوراز تجمّل آتشکده بهرام یزد نشان از یکرنگی و صفای آیین زرتشت دارد و از معماری آتشکده‌های ایرانی‌های هند الهام گرفته است. همچنین احداث این ساختمان زیبا در شهر یزد باعث شده تا آمیزه‌هایی از معماری معاصر یزد و بناهای تاریخی شهرهای کویری ایران را در خود داشته باشد. دورتادور محوطه آتشکده یزد از درختان سبز و سرپوشیده پر شده است؛ درنتیجه ساختمان آتشکده و بخش‌های مختلف آن در مرکز مجموعه قرار گرفته است. جالب است بدانید برای ورود به محوطه آتشکده باید از ۸ پله بالا روید و در ارتفاع 21 متری از سطح زمین به آتشکده داخل شوید. عدد ۸ در میان زرتشتیان عددی مقدس است که از آن در بنای ستون‌ها و سرای آتشکده‌های مختلف خود در شهرهای یزد و کاشان استفاده کرده‌اند.
حوضی آبی‌رنگ و دایره‌شکل روبه‌روی ساختمان آتشکده طراحی شده است که نمادی از همراهی همیشگی آب و آتش است. گردشگران و مردم بازدیدکننده به پیروی از آیین زرتشت، سکه‌های خود را به آب این حوض تقدیم می‌کنند تا برایشان مایه برکت و روشنی باشد. از دیگر شاخصه‌های معماری آتشکده بهرام یزد، وجود نگاره فروهر در بالای ستون‌ها و وسط پیشانی این عمارت است. نگاره‌ای که با کاشی‌های رنگارنگ تزیین شده و عظمت و زیبایی خاص به آن می‌بخشد. طراحی و ساخت نگاره فروهر و ستون‌های سنگی آتشکده به دست هنرمندان اصفهانی انجام شده است. تعجبی ندارد که این بنا چشم هر بیننده‌ای را مسحور خود می‌کند!
در ادامه نقاشی‌های قدیمی زرتشت، نقاشی‌خط‌هایی چشم‌نواز از کتاب اوستا و تزیینات مخصوص نیایشگاه، فضای داخلی آتشکده بهرام یزد را آراسته‌اند.
بخش‌های آتشکده بهرام یزد
تالار ورجاوند
جمشید امانت یکی از برادران امانت که در عملیات ساخت و تجهیز آتشکده یزد مشارکت داشت، تالار و آب‌انباری به یاد همسر خود در محوطه آتشکده ساخت. حوالی سال 1381 بود که این آب‌انبار رو به ویرانی رفت. مهندس پرویز ورجاوند مسئولیت مرمت و بازسازی این آب‌نما را برعهده گرفت و توانست کار مرمت آن را به شیوه معماری سنتی ایران در سال 1387 به پایان برساند. این مهندس توانمند نیز سنت زیبا و دیرینه اهدای بنا به عزیزان خود را ادامه داد و به یاد پدر خود «دکتر فریدون ورجاوند»، نام این تالار تازه‌ساخت را «تالار ورجاوند» گذاشت. این تالار هم‌‌اکنون نمایشگاهی از تصاویر مراسم مذهبی نمازخوانی پیروان زرتشت، رسم سدره‌پوشی زرتشتیان، ماکت‌های انسانی پوشیده‌شده از لباس‌های آیینی و کتاب‌های نفیس اوستا است.
آب‌انبار آتشکده یزد
آب‌انبار آتشکده یزد در زیرزمین تالار ورجاوند واقع است. ورودی این آب‌انبار نمایشگاهی از تصاویر برپایی رسوم زرتشتی در جای‌جای ایران است. پس از گذر از این نمایشگاه به محل آب‌انبار نزدیک می‌شوید که برای ورود به آن باید از چند پله پایین بروید. ما باید خوش‌شانس باشیم که نمای روباز آب‌انبار قدیمی این آتشکده را می‌بینیم؛ چراکه سال‌های پیش محوطه این آب‌انبار با دیواری بسته شده و تنها نشانه آب‌انبار وجود شیر آبی روی این دیوار بوده است.
آداب ورود به آتشکده بهرام یزد
همان طور که در ابتدای صحبت از تاریخچه آتشکده زرتشتیان یزد گفتیم، این بنا با مخالفت‌هایی برای ثبت‌شدن در فهرست آثار ملی روبه‌رو شد. امکان داشت بازشدن پای گردشگران به این نیایشگاه، سروصدا و رفت‌وآمد آنان، سکون عبادتگاه و آرامش زرتشتیانی را که برای ادای نیایش خود به این آتشکده آمده بودند را دچار مشکل کند؛ اما شوق و تلاش مردم باعث شد تا مجوز ورود مسافران و امکان بازدید عمومی آتشکده بهرام یزد فراهم شود. آدابی که هنگام ورود به آتشکده باید در نظر داشته باشید این است که قداست آتشکده بهرام یزد را مثل قداست مسجد برای ما مسلمانان بدانید. آقایان و بانوان گردشگر برای حضور در این مکان مقدس باید پاکیزه باشند و بانوان در ایام قاعدگی خود از حضور در این فضا بپرهیزند.
نکات مهم هنگام بازدید از آتشکده بهرام یزد
حالا که فرصت بازدید این بنای باشکوه مهیا شده است، همه ما باید تلاش کنیم تا حد امکان احترام و آداب حضور در این فضا را رعایت کنیم. توجه به نکات زیر کمک می‌کند تا بازدید آرام و خاطره‌انگیزی تجربه کنیم:
- بازدیدکنندگان آتشکده بهرام یزد فقط می‌توانند آتش مقدس را از پشت شیشه‌ها تماشا کنند؛ بنابراین از محدوده‌های مشخص‌شده در اتاقک آتش مقدس عبور نکنید.
- وجود این آتشکده در قلب یزد نشان‌دهنده هم‌نشینی ادیان مختلف در کنار یکدیگر است؛ بنابراین زمان گردش در این آتشکده احترام به باورها و عقاید ادیان را از یاد نبرید.
- ساعات بازدید از آتشکده را در نظر داشته باشید و فقط در این زمان‌ها برای در آتشکده حضور پیدا کنید.
- آتشکده زرتشتیان یزد، همه روزهای هفته به جز روزهای تعطیل به روی گردشگران باز است.
- حضور در این آتشکده دارای هزینه ورودی است. هزینه بلیط ورودی در سال 1400 برابر ۱۰هزار تومان است.
جاهای دیدنی نزدیک به آتشکده
از جمله مکان‌های دیدنی اطراف آتشکده بهرام یزد از نگاه راهنمای شهر یزد، آب انبار شش بادگیری و آب‌انبار رستم گیو شهر یزد است. قدمت هریک از این آب‌انبارها به دوره قاجار برمی‌گردد و هردو در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند. این آب‌انبارها به‌خاطر معماری و بادگیرهای مرتفع و شکیلی که دارند از مهمترین جاذبه های گردشگری مرکز ایران به شمار می‌آیند.
مسجد جامع یزد واقع در ضلع غربی خیابان امام‌خمینی شهر یزد از دیگر جاهای دیدنی است که در اطراف آتشکده ورهرام قرار دارد. پیشنهاد می‌کنیم بازدید از این مسجد با معماری تماشایی و چشم‌نواز را از دست ندهید.
خانه رسولیان یزد نیز از خانه‌های زیبا و قدیمی شهر یزد است که در بافت سنتی این شهر قرار گرفته است. این خانه به دست دانشکده معماری دانشگاه یزد مرمت شده و پذیرای گردشگران این شهر است. میدان امیر چخماق یزد نیز مانند نگینی در میانه بافت سنتی این شهر میدرخشد.
خانه کسرا یزد نیز از آثار به‌جامانده از دوران قاجار است که سه بخش دیدنی کتابخانه، بازار صنایع دستی و شربت‌خانه را در درون خود دارد. بازار صنایع دستی خانه کسرا یکی از بهترین مراکز خرید شهر یزد برای تهیه سوغات یزد است.
بهترین زمان بازدید از آتشکده
مناسب‌ترین زمان برای بازدید از آتشکده زرتشیان یزد، روزهای پایانی تعطیلات تابستانی یا نوروز است. جمعیت استقبال‌کنندگان این عمارت کم‌نظیر در روزهای تعطیل به اوج خود می‌رسد و حتی صف‌های طولانی از گردشگران را دور خود جمع می‌کند. بهتر است برای بازدید از آتشکده بهرام یزد، فصل زمستان یا پاییز و آخرین روزهای تعطیلات را انتخاب کنید.
برای بازدید از این مجموعه تاریخی در فصل بهار و تابستان از ساعت 8 صبح تا 11:45 ظهر و در نوبت عصر از 17:00 تا 19:45 حضور پیدا کنید. همچنین در فصل پاییز و زمستان، بازدید از ساعت 16 تا 19 آزاد است. برای بازدید از آتشکده یزد در روزهای پنج‌شنبه برنامه متفاوتی وجود دارد. بازدید در پنج‌شنبه‌ها از ساعت 7:30 تا 21 برقرار است.
اطلاعات بازدید از آتشکده بهرام یزد
| آدرس | استان یزد، شهر یزد، خیابان آیت‌الله کاشانی، آتشکده ورهرام یا بهرام |
| شماره تماس | ۰۳۵۳۶۲۸۸۳۸۶ – ۰۳۵۳۶۲۴۴۱۸۵ |
| هزینه بلیط ورودی | هزینه ورودی آتشکده بهرام یزد در زمان نوشته شدن این مقاله (سال 1402)، 20هزار تومان است. |
| ساعات بازدید | در فصل بهار و تابستان از ساعت 8 صبح تا 11:45 ظهر و در نوبت عصر از 17:00 تا 19:45 حضور پیدا کنید. همچنین در فصل پاییز و زمستان، بازدید از ساعت 16 تا 19 آزاد است. پنج‌شنبه‌ها هم از ساعت 7:30 صبح تا 21:00 شب می‌توانید به آتشکده بروید. |
| مدت‌زمان پیشنهادی برای بازدید | بین 2 تا 3 ساعت |
| وضعیت جاده | آسفالت ⬛ خاکی ☐ آفرود لازم ☐ فقط پیاده‌روی ☐ |
| میزان سختی سفر | ۱ از ۵ ⬛ ۲ از ۵ ☐ ۳ از ۵ ☐ ۴ از ۵ ☐ ۵ از ۵ ☐ |
| مناسب برای | فقط جوانان ☐ فقط گروه خانوادگی ☐ گروه دوستان ☐ تنها ☐ سالمندان و خردسالان ☐ تمامی افراد ⬛ |
| بهترین زمان سفر | بهار ☐ تابستان ☐ پاییز ☐ زمستان ☐ تمامی روزهای سال ⬛ |
مسیر دسترسی به آتشکده
برای رسیدن به آتشکده بهرام به سمت بلوار شهید منتظر قائم شهر یزد حرکت کنید و بعد از آن به خیابان آیت‌الله کاشانی وارد شوید. در سمت چپ مسیر خود نمای ورودی آتشکده را خواهید دید.
آتشکده بهرام یزد یادگاری از پیروان باایمان آیین زرتشت است که تا پای جان برای حفظ آتش مقدس ورهرام تلاش کردند. آشنایی با این مکان مذهبی حتی برای مسلمانان شگفت‌انگیز و مفید است. حتماً شما هم خاطراتی از سفر خود به یزد و آشنایی با آیین زتشت دارید. ما در ره بال آسمان منتظر شنیدن تجربه‌های شیرین و خواندنی شما هستیم.
آتشکده یزد در بلوار شهید منتظر قائم و خیابان آیت‌الله کاشانی قرار دارد.
تالار ورجاوند و نمایشگاه آثار هنری آن و همچنین آب انبار قدیمی از مکان‌های دیدنی این آتشکده است.
هزینه بازدید از این آتشکده در سال 1400 معادل 10.000 تومان است.
تمامی روزهای هفته به‌جز روزهای تعطیل، درب این آتشکده به روی گردشگران باز است.
برای حفظ آداب حضور در این مکان مقدس، آقایان و بانوان بازدیدکننده باید حتی‌الامکان پاکیزه باشند. بانوان در روزهای قاعدگی خود ترجیحاً در این مکان حاضر نشوند.