یزد شهر بادگیر‌ها و دومین شهر تاریخی زنده در جهان است. این شهر به لطف داشتن تاریخی غنی، فرهنگی کهن و طبیعت کویری منحصر‌به‌فردش، سالانه از هزاران هزار گردشگر از سراسر ایران و جهان میزبانی می‌کند. شهر یزد جاذبه‌های تاریخی و باستانی بسیاری را در خود جای داده که هر‌کدام به‌نحوی پر‌شکوه و حیرت‌انگیزند. تا‌کنون بار‌ها راجع‌به جاذبه‌های دیدنی مختلف در این سرزمین سخن گفته‌ایم؛ این بار قصد داریم به معرفی موزه‌ای تماشایی موسوم به موزه آب یزد بپردازیم. این موزه از بهترین موزه‌ها با موضوع آب در ایران و جهان بوده و تاریخ چندهزارساله آب در ایران را به نمایش می‌گذارد. از‌این‌رو اگر عاشق تماشای آثار تاریخی و موزه‌گردی هستید، در این مطلب همراه ما باشید تا ضمن آشنایی با این موزه جذاب، تمامی اطلاعات لازم برای بازدید از آن را در اختیار داشته باشید.
موزه آب یزد کجاست؟
موزه آب از مهم‌ترین موزه های یزد است که همچون گنجینه‌ای ارزشمند در خانه تاریخی کلاهدوزها می‌درخشد. این خانه تاریخی نیز با معماری قدیمی و زیبایی که دارد، در خیابان قیام یزد، واقع در شمال میدان امیرچخماق، خودنمایی می‌کند.
معرفی موزه آب یزد | از بهترین موزه‌های آب در جهان
موزه آب یزد جایی است که در آن تاریخ چندهزارساله آب در ایران به نمایش درآمده است. این موزه تماشایی، در خانه‌ای تاریخی، موسوم به خانه کلاهدوزها قرار دارد. در این موزه می‌توانید با آثار و سازههای تاریخی آشنا شوید که در گذشته از آن‌ها برای به‌دست‌آوردن آب استفاده می‌شد. چیزی که این موزه جذاب را از سایر موزه‌های آب در ایران و جهان منحصر می‌کند، این است که یک رشته کاریز چند‌صد‌ساله از میان آن می‌گذرد. این کاریز روزی آب آشامیدنی مردم منطقه را تأمین می‌کرد و برای مردم شهر یزد ارزش بسیاری داشت.
تاریخچه موزه آب یزد | قدمتی بالغ‌بر ۱۵۰ سال
قدمت بنای موزه آب یزد به سال ۱۲۲۶ هجری قمری باز‌می‌گردد. این بنا به شخصی به نام حاج سیدعلی اکبر کلاهدوز و خانواده وی تعلق داشت. بعد‌ها در سال ۱۳۷۹ همزمان با برگزاری نخستین همایش بینالمللی کاریز، این بنا به موزه‌ای تبدیل شد تا جلوه‌گر ارزش بسیار آب در مناطق کویری باشد و عموم مردم نیز بتوانند از آن بازدید کنند.
خانه کلاهدوزها | از ارزشمند‌ترین بنا‌های تاریخی در یزد
خانه کلاهدوزها را می‌توان به‌عنوان یکی از ارزشمند‌ترین و دیدنی‌ترین خانه های تاریخی یزد معرفی کرد. ساخت این بنای پر‌شکوه در سال ۱۲۲۶ خورشیدی به درخواست مرحوم حاج سیدعلی اکبر کلاهدوز که از تجار سر‌شناس عصر قاجار در مرکز ایران بود، آغاز شد. ساخت این بنا حدود ۳ سال طول کشید و در سال ۱۲۶۹ پایان یافت. خانه تاریخی کلاهدوزها هم‌اکنون جزو دارایی‌های شركت آب منطقه‌ای يزد بوده و از آن با عنوان موزه آب یزد یاد می‌شود. بازدید از این خانه تاریخی و موزه دیدنی آن برای عموم مردم امکان‌پذیر است.
بخش‌های مختلف و معماری خانه کلاهدوزها
مساحت خانه کلاهدوزها به بیش از ۷۲۰ متر‌مربع می‌رسد. این خانه ۵ طبقه یا ۵ سطح دارد که در ادامه راجع‌به هر‌یک از آن‌ها توضیح می‌دهیم.
-
سطح اول (طبقه منفی ۳) | پایین‌ترین طبقه خانه
سطح اول پایین‌ترین طبقه خانه است. از این طبقه انشعاب دو کاریز رحیمآباد و زارچ می‌گذرد. جالب است بدانید که قنات بزرگ و قدیمی زارچ با ۷۵ کیلومتر طول و قدمتی بالغ‌بر ۲هزار سال، هنوز هم فعال است.
-
سطح دوم (طبقه منفی ۲) | محل شست‌و‌شو و نگهداری خوراکی‌ها
سطح دوم خانه کلاهدوزها که در عمق ۱۰متری سطح زمین قرار دارد، پایاب و انباری خانه است. به محلی که آب قنات در آنجا به سطح زمین می‌رسد، پایاب می‌گویند. پایاب این خانه تاریخی فضایی هفت‌ضلعی دارد و در مرکز آن حوضی آبی‌رنگ به چشم می‌خورد که آب کاریز از آن گذر می‌کند. در گذشته، ساکنان این خانه، در این محل، ظرف‌ها و لباس‌ها خود را می‌شستند.
جالب است بدانید که دمای هوا در این سطح در تمام طول سال ثابت و خنک است! به همین دلیل در گذشته از این محل برای نگهداری خوراکی‌ها نیز استفاده می‌شد. البته نگهداری غذا‌ها و خوراکی‌ها در این محل روش خاصی داشت. به این صورت که مواد خوراکی را روی صفحه‌ای چوبی قرار می‌دادند و سپس آن را از سقف آویزان می‌کردند. علت اصلی خنک بودن هوا در این سطح، گذر آب قنات بود. با‌اینکه امروزه آب قنات در این طبقه جریان ندارد، باز‌هم دمای این طبقه به‌مراتب کمتر از دمای محیط بیرون از آن است.
-
سطح سوم (زیرزمین) | محل سکونت در تابستان‌ها
سطح سوم خانه کلاهدوزها، زیرزمین آن است. در چهار‌طرف حیاط، درست زیر اتاق‌های همکف، زیر‌زمین‌هایی با اتاق‌ها و دالان‌های متعدد وجود دارند. ساکنان این خانه در اغلب روز‌های فصل گرم تابستان، در این طبقه سکونت داشتند؛ چرا‌که دمای آن کمتر است. جالب است بدانید که هر اتاق در زیرزمین، به شخص خاصی تعلق داشت و ساکنان خانه هر‌کدام اتاق شخصی خود را داشتند.
-
سطح چهارم (همکف) | محل سکونت اصلی
سطح چهارم موزه آب یزد، طبقه همکف خانه کلاهدوزها بوده که شامل بخش‌های مختلفی از جمله اتاق ارسی، اتاق پنج‌دری، اتاق دالان، اتاق بادگیر، تالار و… می‌شود. این بخش محل سکونت اصلی ساکنان خانه تاریخی کلاهدوزها بوده است. در گذشته، حاج سیدعلی اکبر کلاهدوز به همراه همسر، فرزندان، عروس‌ها و خدمتکارانش در این محل زندگی می‌کردند. در ادامه راجع‌به اتاق‌های سطح چهارم این خانه بیشتر صحبت می‌کنیم.
-
اتاق ارسی
به اتاقی که پنجره‌های آن به شکل ارسی بود و از پایین به بالا باز می‌شدند، اتاق ارسی گفته می‌شد. به‌هنگام عروسی یکی از فرزندان از این خانه به‌عنوان حجله‌خانه و همچنین مهمان‌خانه استفاده می‌کردند. در زیر اتاق ارسی، اتاقی دیگر در طبقه زیرزمین وجود دارد که در گذشته از آن برای نگهداری خمره‌ها، شیشه‌های ترشی و سرکه استفاده می‌شد.
-
اتاق پنج‌دری
اتاق پنج‌دری موزه آب یزد، محل سکونت خدمه و خیاط‌خانه بود. در زیرزمین خانه، درست در زیر اتاق پنج‌دری، اتاق بزرگی بود که در روز‌های گرم سال از آن به‌عنوان غذا‌خوری اهل خانه استفاده می‌شد.
-
اتاق دالان
درست در کنار اتاق پنج‌دری، اتاقی بزرگ با تزئیناتی چشمگیر وجود دارد که در گذشته اتاق شخصی و محل سکونت حاج سیدعلی اکبر کلاهدوز بوده است. پس از مرگ وی، اتاق دالان به همسرش تعلق یافت.
-
اتاق بادگیر
در سمت دیگر اتاق پنج‌دری، اتاق دیگری به چشم می‌خورد که در گذشته دارای بادگیر بود و به همین سبب از آن با عنوان اتاق بادگیر یاد می‌شود. این اتاق محل سکونت دختر آقای کلاهدوز بود.
-
تالار
تالار این خانه محوطه‌ای بزرگ است که سقفی بلند و قوسی‌شکل دارد. در گویش یزدی به این محل خنک جای گفته می‌شود. یعنی جایی خنک برای استراحت و گذراندن روز‌های گرم در فصل تابستان.
نکته: برای هر‌یک از این اتاق‌ها، یک انباری در نظر گرفته شده است. همچنین در تمام اتاق‌های این خانه، فضای کوچکی موسوم به بالا‌خانه وجود دارد که اشیاء ارزشمند را در آن می‌گذاشتند.
-
سطح پنجم (پشت بام) | چاه‌خانه
سطح پنجم موزه آب یزد، پشت‌بام بناست. به این بخش چاه‌خانه می‌گویند؛ چرا‌که محل قرار‌گیری چاه و چرخ چاه است. در گذشته از طریق این چاه و چرخ چاه آب چاه‌های چهل گز را برای آشامیدن، شست‌و‌شو، مصارف بهداشتی و… استفاده کنند.
جالب است بدانید که در آن زمان، دو نفر وظیفه داشتند که از قناتی موسوم به قنات رحیم آباد آب برداشت کرده، آب را بالا بکشند و سپس در منبعی بریزند تا اعضای خانه در طبقه همکف به آن دسترسی داشته باشند. چنین سیستمی شباهت بسیاری به سیستم لوله‌کشی آب در زمان حال حاضر دارد؛ با این تفاوت که خانه کلاهدوزها حدود ۱۵۰ سال پیش از چنین سیستمی برخوردار بوده است!
تزئینات کلاهدوزها | تزئیناتی چشمگیر و حیرت‌انگیز
خانه کلاهدوزها بی‌اغراق یکی از زیبا‌ترین خانه های تاریخی یزد است. در بالا در‌خصوص ویژگی‌ها و ساختار کلی این خانه سخن گفتیم و در این بخش می‌خواهیم زیبایی تزئینات چشمگیر و حیرت‌انگیز این خانه را وصف کنیم. جای‌جای این خانه تزئینات بسیار ظریف و چشم‌نوازی به چشم می‌خورند و در این تزئینات اغلب از هنر گچ‌کاری استفاده شده است. روی دیوار‌های خانه کلاهدوزها با بهره‌وری از این هنر طرح و نقش‌هایی از گل‌وگیاه و جانوران ایجاد شده که چشم‌ها را به خود خیره می‌کنند. زیبا‌ترین و پر‌شکوه‌ترین این خانه، تالار آینه آن است. آینه‌کاری‌های این بخش هر بیننده‌ای را به تحسین و شگفتی وا می‌دارد. از دیگر تزئینات چشمگیر خانه کلاهدوزها می‌توان به پنجره‌های اُرسی و شیشه‌های رنگین آن‌ها اشاره کرد که تابش نور آفتاب به خانه را به رنگین‌کمانی دلربا بدل می‌کنند.
آثار به‌جا‌مانده در موزه آب یزد | از ابزار حفر قنات گرفته تا ظروف نگهداری و حمل آب
در موزه آب یزد بیش از ۲۰۰ شیء تاریخی مختلف با موضوع آب به نمایش درآمده است. در ادامه راجع‌به این آثار و اشیاء توضیح داده‌ایم.
-
ابزار مخصوص و نحوه حفر قنات
همان طور که می‌دانید قنات‌ها از مهم‌ترین سازههای کهن ایرانیان است که در سطح جهانی تحسین می‌شوند. جالب است بدانید که نام قنات ایرانی در فهرست آثار یونسکو نیز می‌درخشد. در موزه آب یزد نیز لوازم و ابزار مختلف برای حفر قنات‌ها، کلنگ‌های ویژه کندن کاریز، چرخ چاه، لباس مقنی، ابزار و ادوات اندازه‌گیری حجم آب، وسایل تأمین روشنایی در زمان کندن قنات و… به نمایش در آمده است.
در موزه آب ماکتی وجود دارد که چگونگی گردش آب در قنات‌ها را به‌خوبی نشان می‌دهد. در این موزه مجسمه‌هایی نیز وجود دارند که نمایشگر مردم مختلف در حال انجام کار‌های مربوط به قنات هستند. از جمله این مجسمه‌ها می‌توان به مجسمه مقنی‌ها (افرادی که کارشان حفر قنات بود) اشاره کرد. نکته قابل‌توجه در‌خصوص این افراد این است لباس کار آن‌ها سفید بوده است. علت سفید بودن پوشش آن‌ها این بوده که در محیط تاریک و بزرگ قنات‌ها، به‌خوبی دیده شوند و بتوانند همدیگر را پیدا کند. برخی لباس کار مقنی‌ها را به کفن تشبیه می‌کردند؛ چرا‌که هر‌لحظه احتمال ریزش جانشان را تهدید می‌کرد.
چرخ چاه از دیگر آثار مهمی است که در این موزه به چشم می‌خورد. این وسیله از مهم‌ترین ابزار برای حفر چاه بوده است. در کنار چرخ چاه نیز مجسمه چاه‌کنی به چشم می‌خورد.
-
اسناد و وسیله‌های مربوط به تقسیم و وقف آب
از دیگر آثار موجود در موزه آب یزد می‌توان به اسناد و مدارک خرید و فروش آب و وقف‌نامه‌های قدیمی مربوط به آب اشاره کرد. کتابچه میرآب‌ها و اسناد توزیع آب از خاص‌ترین و جالب‌توجه‌ترین آثار موجود در این بخش هستند. میر‌آب در لغت یعنی رئیس یا امیر آب. به شخصی که در گذشته توزیع‌کننده آب قنات میان افراد مختلف بود، میر‌آب می‌گفتند. در گذشته میرآب‌ها با استفاده از ابزاری به‌نام ساعت آبی، زمان تحویل آب به هر شخص را محاسبه و تعیین می‌کردند. جالب است بدانید که در این موزه نخستین ساعت آبی دنیا با قدمتی بالغ‌بر ۷۰۰ سال نگهداری می‌شود. این ساعت آبی جزو ارزشمند‌ترین آثار موجود در این موزه است.
از دیگر اسناد موجود در این موزه می‌توان به اسناد ازدواجی اشاره کرد که در آن‌ها آب را به‌عنوان مهریه تعیین کرده‌اند؛ چرا‌که در آن زمان، آب همچون طلا ارزشمند بود! همچنین در این موزه اسنادی وجود دارد که نشان می‌دهند برخی خیرین مقداری از سهم آب را به زنان بی‌سرپرست و یتیمان بخشیده‌اند.
-
ظروف و وسایل تاریخی
از آنجایی که در گذشته خبری از لوله‌کشی آب نبود، مردم ناچار بودند آب برای مصارف مختلف را از منبع اصلی به محل استفاده خود منتقل کنند. همچنین در گذشته در اغلب خانه‌ها، جایی مخصوص برای نگهداری آب وجود داشت. در موزه آب یزد بسیاری از ظروف و وسایل تاریخی که از آن‌ها برای نگهداری، حمل آب و کاربرد‌های مشابه استفاده می‌شد، نگهداری می‌شوند. از جمله این ظروف، ابزار و وسایل می‌توان به انواع شیرهای برداشت آب از آبانبارها، ظرف‌های سفالی و شیشهای مخصوص حمل و نگهداری آب، یک رشته مشک سقایی و… اشاره کرد.
در این موزه همچنین مشربه‌ای چندهزارساله وجود دارد که نام آن در کتاب‌های تاریخی کهن نیز به چشم می‌خورد. از دیگر آثار ارزشمند موجود در این موزه می‌توان به ظرف شیشهای اشاره کرد که دارای لوله‌های جانبی است. این ظرف شیشهای به‌صورت دو‌جداره است و در گذشته‌های دور از این ظرف برای خنک‌کردن و تصفیه آب استفاده می‌شد؛ به این صورت که مقداری آب داخل آن می‌ریختند و بالای آن برف می‌گذاشتند. برف‌ها به‌تدریج آب می‌شدند و در نهایت آبی خنک، تازه و عاری از آلودگی از لوله‌های جانبی ظرف خارج می‌شد.
جاهای دیدنی اطراف موزه آب یزد | لذت گشت‌و‌گذار در بافت تاریخی شهر یزد
همان طور که گفتیم، شهر یزد به دلیل داشتن تاریخی غنی و فرهنگی کهن، جاذبه‌های تاریخی و باستانی بسیاری را در خود جای داده است؛ از‌این‌رو شما در سفر به یزد با ده‌ها جاذبه شگفت‌انگیز و تماشایی رو‌به‌رو هستید که شاید عمر کوتاه سفر مانع از آن شود که بتوانید از تمام آن‌ها بازدید کنید. برای مثال در نزدیکی موزه آب چند تا از بهترین مراکز خرید یزد قرار دارند که شما می‌توانید برای خرید شیرینی، ترمه و سایر و سوغات یزد به آن‌ها سری بزنید. در ادامه مطلب چند‌تا از بهترین و مهم‌ترین جاهای دیدنی یزد را معرفی کرده‌ایم که در نزدیکی موزه آب یزد قرار دارند. آشنایی با این جاذبه‌ها به شما کمک می‌کند که بتوانید با یک تیر چند نشان زده و در یک محل و در زمانی کوتاه، از چندین جاذبه مختلف بازدید کنید.
-
میدان امیرچخماق
آدرس: ایران، استان یزد، یزد، مرکز یزد، شرق میدان امیر چخماق
فاصله میدان امیرچخماق تا موزه آب: حدود ۱۷۰ متر
-
امامزاده شازده فاضل
آدرس: یزد، خیابان امام خمینی، امامزاده شازده فاضل
فاصله میدان امیرچخماق تا موزه آب: حدود ۲۹۰ متر
-
بازار خان یزد
آدرس: ایران، استان یزد، یزد، خیابان قیام، بازار خان یزد
فاصله میدان امیرچخماق تا موزه آب: حدود ۵۰۰ متر
-
بازارچه پنجه علی
آدرس: یزد، خیابان قیام، بازار خان یزد ، بازارچه پنجه علی
فاصله میدان امیرچخماق تا موزه آب: حدود ۵۰۰ متر
-
برج ساعت مسجد جامع کبیر یزد
آدرس: ایران، استان یزد، یزد، خیابان امام خمینی (ره)، تقاطع امام مهدی عج، برج ساعت مسجد جامع کبیر یزد
فاصله میدان امیرچخماق تا موزه آب: حدود ۶۰۰ متر
-
خانه تاریخی هاشم خان
آدرس: ایران، استان یزد، یزد، خیابان ایرانشهر، کوچه هاشم خان، خانه هاشم خان یزد
فاصله میدان امیرچخماق تا موزه آب: حدود ۱ کیلومتر
اطلاعات بازدید از موزه آب یزد
آدرس ایران، استان یزد، یزد، خیابان امام، شمال میدان امیر چخماق، خیابان قیام
شماره تماس ۰۳۵۳۶۲۶۸۳۴۰
ساعات بازدید هر‌روز هفته از ساعت ۸:۰۰ تا ۱۴:۴۰ و ۱۵:۳۰ تا ۱۹:۰۰. این موزه در ایام تعطیل رسمی، تعطیل است.
هزینه بازدید برای گردشگران ایرانی ۳ هزار تومان و برای گردشگران خارجی ۲۰ هزار تومان
مدت‌زمان پیشنهادی برای بازدید بین ۱ تا ۲ ساعت
مسیر دسترسی به موزه آب یزد | راهنمای دسترسی با خودرو شخصی و وسایل نقلیه عمومی
دسترسی به این موزه هم به وسیله خودرو شخصی و هم از طریق وسایل نقلیه عمومی همچون اتوبوس و تاکسی امکان‌پذیر است. اگر در سفر به شهر یزد خودرو شخصی در اختیار دارید، می‌توانید با استفاده از نقشه گوگل موزه آب یزد که در این مطلب ارائه کرده‌ایم یا به کمک مسیر‌یاب‌های آنلاین، بهترین، راحت‌ترین و سریع‌ترین مسیر را از هر مبدأ مکانی در یزد یافته و خود را به این جاذبه دیدنی برسانید.
اگر انتخاب شما وسایل نقلیه عمومی است، می‌توانید سوار اتوبوس‌های خط پایانه دروازه قرآن-پایانه شهدای محراب یا خط چهارراه بعثت-راه آهن شده و در چهارراه شهدا پیاده شوید و با کمی پیاده‌روی به این موزه معروف برسید. همچنین می‌توانید سوار تاکسی‌های سطح شهر شده و از آن‌ها بخواهید که شما به موزه آب برسانند.
سخن پایانی
در این مطلب از مجله گردشگری ره بال آسمان، همراه یک‌دیگر، به کمک نیروی واژگان، در دنیای خیال، به‌سوی یزد دلربا سفر کردیم تا با گنجینه‌ای ارزشمند در این شهر تاریخی آشنا شویم. مقصود سفر مجازی ما، موزه آب یزد بود. در این مطلب ضمن معرفی کامل این موزه و وصف ویژگی‌های بنای خانه کلاهدوزها، از تاریخچه و معماری آن سخن گفتیم. همچنین اطلاعات دسترسی و راهنمای مسیر دسترسی به آن را نیز در اختیارتان قرار دادیم. آیا این مطلب برای شما جذاب و سود‌مند بود؟ آیا تا‌کنون تجربه بازدید از موزه آب در یزد را داشته‌اید؟ چنانچه پاسخ شما مثبت است، از شما می‌خواهیم که این موزه را از نگاه خود برای ما وصف کنید و اگر اطلاعات مفید و جذابی در‌خصوص آن به دست آورده‌اید، اطلاعات خود را در بخش نظرات با ما و مخاطبان ما به اشتراک بگذارید.
موزه آب از مهم‌ترین موزه های یزد است که همچون گنجینه‌ای ارزشمند در خانه تاریخی کلاهدوزها می‌درخشد. این خانه تاریخی نیز با معماری قدیمی و زیبایی که دارد، در خیابان قیام یزد، واقع در شمال میدان امیرچخماق، خودنمایی می‌کند.
چنانچه خودرو شخصی در اختیار دارید، بهترین راهنمای برای شما، مسیر‌یاب‌ها و نقشه‌های آنلاین هستند. اگر انتخاب شما وسایل نقلیه عمومی است، می‌توانید سوار اتوبوس‌های خط پایانه دروازه قرآن-پایانه شهدای محراب یا خط چهارراه بعثت-راه آهن شده و در چهارراه شهدا پیاده شوید و با کمی پیاده‌روی به این موزه معروف برسید. همچنین می‌توانید سوار تاکسی‌های سطح شهر شده و از آن‌ها بخواهید که شما به موزه آب برسانند.
شما می‌توانید هر‌روز هفته (به جز تعطیلات رسمی) از ساعت ۸:۰۰ تا ۱۴:۴۰ و ۱۵:۳۰ تا ۱۹:۰۰به بازدید موزه آب یزد بروید. هزینه بازدید نیز برای گردشگران ایرانی ۳هزار تومان و برای گردشگران خارجی ۲۰هزار تومان است.
از مهم‌ترین جاهای دیدنی یزد که در نزدیکی موزه آب قرار دارند می‌توان به میدان امیرچخماق، امامزاده شازده فاضل، بازار خان یزد، بازارچه پنجه علی، برج ساعت مسجد جامع کبیر یزد و خانه تاریخی هاشم خان اشاره کرد.
قدمت بنای موزه آب یزد به سال ۱۲۲۶ هجری قمری باز‌می‌گردد. این بنا به شخصی به‌نام حاج سیدعلی اکبر کلاهدوز و خانواده وی تعلق داشت. بعد‌ها در سال ۱۳۷۹ همزمان با برگزاری نخستین همایش بینالمللی کاریز، این بنا به موزه‌ای تبدیل شد تا جلوه‌گر ارزش بسیار آب را در مناطق کویری باشد.