راهنمای سفر اورامانات کردستان | ییلاقی پر از شگفتی در غرب ایران

اگر به دیدن منطقه‌ای سرسبز با تاریخی بسیار کهن علاقه‌مند هستید، منطقه اورامانات توقعتان را برآورده می‌کند. در این منطقه دو تا از دیدنی‌ترین روستاهای ایران و بکرترین جاهای دیدنی ایران قرار دارد. این دو روستا، روستای اورامان تخت و روستای سروآباد هستند.

اورامانات کجاست؟

اورامانات اسم منطقه‌ای در غرب ایران است. این منطقه دو بخش دارد که یکی بزرگ و یکی کوچک است. بخش کوچک‌تر آن در حلبچه عراق و بخش بزرگ‌تر هم در کرمانشاه و کردستان قرار دارد. اورامان یا هورامان در کردستان شهرهای سروآباد، سنندج و کامیاران را در دل خود جای داده است. این منطقه در کرمانشاه هم شهرهای پاوه، جوانرود، نودشه و نوسود را در بر می‌گیرد. روستای «اورامان تخت» مرکز بخش اورامان هم دهکده‌ای تاریخی و تماشایی است. این دهکده تاریخی سه بخش به اسم‌های «هورامان تخت»، «ژاورو» و «لهون» دارد. در تیر 1400 هم یونسکو برای ثبت جهانی این منطقه آن را بررسی کرد.

منطقه اورامانات در تاریخ

تحقیق‌ها نشان می‌دهد که اورامان جزیی از سرزمینی است که قدیمی‌ترین محل سکونت در غرب ایران بود. ۸هزار سال قبل از میلاد مردمی به اسم کرتو در این منطقه زندگی می‌کردند که دامدار و کوچ‌نشین بودند. این مردم در حدود هزاره دوم قبل از میلاد یکجانشین شدند. آن‌ها اولین شهر را در منطقه اورامان بنا کردند که اسم آن «اءتوور» بود. این شهر را آشوری‌ها حدود ۳هزار سال پیش آتش زدند و حالا این شهر زیر تلی خاک است. به منطقه‌ای که اءتور در آن بود، آتورگه می‌گفتند که جایی نزدیک به پاوه امروزی است. اگر دقیق‌ترش را بخواهید، جایی بین «بانوره» و «روستای زردوئی» است. اسم روستای زردوئی هم تا همین 200 سال پیش «آتورگه» بود.

بهترین زمان سفر

بهترین فصل برای دیدن اورامانات و روستای اورامان تخت فصل بهار است. در بین ماه‌های بهار هم اردیبهشت بهترین ماه بازدید از این منطقه به حساب می‌آید. در این ماه‌ها می توانید به جاهای دیدنی سنندج هم سری بزنید و بهار خاطره‌انگیزی را تجربه کنید.

پوشش گیاهی اورامانات

اورامانات منطقه‌ای کوهستانی است و چشمه‌ها و چراگاه‌های متعددی دارد. مردم این منطقه دامدار و باغدار هستند. پوشش گیاهی اورامانات خیلی متنوع است و جنگل‌های سرسبز و زیبایی دارد. درخت‌های این منطقه بلوط، گردو، پسته وحشی، انجیر، زالزالک و گلابی وحشی است. مردم منطقه از این جنگل برای خانه‌هایشان هیزم تهیه می‌کنند. گیاهان اورامانات هم ریواس، ترشکه، کنگر و… هستند.

زبان مردم منطقه اورامانات

زبان مردم منطقه هورامی است. نظریه‌ها درباره جایگاه این زبان و ماهیت آن در گروه‌های زبانی شمال غربی ایران متفاوت است؛ مثلاً اُرانسکی این زبان را گونه‌ای از گویش گورانی و زازا می‌داند که شاخه‌ای از زبان پارتی اشکانی است. زبان هورامی چند زیرشاخه هم دارد؛ مثلاً لهونی، تختی، حلبچه‌ای، پاوه‌ای، بیسارانی و شیخانی است.

معنای اورامان

برای معنی اورامان یا هورامان نظرهای مختلفی هست.

•  هوور ئامان
  معنای آن «بیرون‌آمدن از دل زمین و سرپاایستادن» است که پستی‌بلندی‌های این منطقه اشاره دارد.
• هه ورامان
  «هه‌ور» یعنی ابر و «ئامان» یعنی آمده که با پوشش ابری و باران‌های فراوان منطقه ارتباط دارد.
• اورامان (هورامان)
  «او/ هو» به معنای جای بلند و «رام» به معنی آرام و نیروبخش است؛ پس معنی اورامان/ هورامان سرزمین بلند و آرام می‌شود.
• ئورامه ن
  بعضی‌ها معتقدند اسم این منطقه از آهنگی پیشااسلامی و کردی به اسم «اورامه ن» آمده است.
• ئوورمان
  «ئوور» قلعه مستحکمی است که حصار و بارو دارد و «مان» معنای خانه و مسکن دارد. این را از فرهنگ لغت «برهان قاطع» آورده‌ایم.
• هاوارامان
  هاوار معنای «هوار» یا همان «فریاد» دارد. شاید با اشاره به پژواک صدا، به‌نوعی به کوهستانی‌بودن این منطقه اشاره می‌کنند.
• ئورومون
  شاعرهای اورامی از این واژه استفاده می‌کردند.
• اورتن
  بعضی‌ها معتقدند که اورامان را از «اورتن» گرفته‌اند که به سرودهای دینی زرتشت می‌گویند. اورتن از لحن‌های قدیمی موسیقی هم هست.
• هورآمان
  همان خورآمان به‌معنی مشرق و محل طلوع خورشید است.
• اهورئامان
  معنای آن جایگاه اهورامزدا، خدای زرتشت است.
• اورامن
  می‌گویند اورامان از واژه «اورامن» گرفته‌اند که اسم آهنگ اصیل ایرانیانیان در پیشااسلام است.
• اورامن
  بعضی‌ها معتقدند اورامانات را از «اورامن» در زبان پهلوی گرفته‌اند و اورامنان به‌معنی شعرهای پهلوی و محلی ایران است.
• اورام
  می‌گویند اورامانات از «اورام» آمده است که معنای سرود و نیایش دارد. اورام همان سرودی است که زردشتیان جلوی آتش برای عبادت می‌خوانند.
• اورامان
  «اور» به معنای شهر و «امان» به معنای پناه‌گرفتن است. اور پیشوندی است که به در اسم شهرهای مختلف هم می‌بینیم؛ مثلاً اورشلیم، اورفا و… . به این دلیل اسم اورامان را برای این منطقه انتخاب کرده‌اند که دورتا دور این منطقه کوه است. این کوه‌ها آن را از جنگ در امان نگه می‌داشتند و به همین خاطر اورامان یعنی شهر در امان.

معماری و فرهنگ اورامانات

معماری اورامانت خشکه‌چین و از سنگ است. خانه‌ها را در این منطقه پلکانی ساخته‌اند؛ البته شغل مردم منطقه باعث می‌شود که فضای خانه‌ها تفاوت داشته باشد. در بیشتر خانه‌ها، طبقه همکف برای نگهدارای گله و انبار و طبقه بالاتر مسکونی و برای زندگی اعضای خانواده است. خانه‌های پلکانی این منطقه، حتماً شما را یاد ماسوله در استان گیلان می‌اندازد. شاید این نوع معماری ارتباطی به صوفی‌های مهاجر داشته باشد که سال‌ها پیش از ماسوله به این منطقه آمده‌اند.

مراسم پیرشالیار در اورامانات

مردم هورامان می‌گویند، پیر شالیار همان سید مصطفی از سادات بود. نسب او در شجره‌نامه سادات روستای کلجین به امام جعفر صادق می‌رسد. او مرید شیخ عبدالقادر گیلانی بود و در سده ششم هجری قمری زندگی می‌کرد. داستان معروفی هم از او نقل می‌کنند که همه ما یا شنیده‌ایم یا خوانده‌ایم.

این جشن از جاذبه‌های دیدنی اورامانات است. مردم لباس‌های کردی خاصی می‌پوشند و موسیقی عرفانی پخش می‌کنند. دور هم آش می‌پزند و به دیدوبازدید می‌روند؛ البته برای پیرشالیار هرساله مراسم دیگری هم برگزار می‌کنند. رنگ‌وبوی آداب‌ورسوم زرتشتی و باستانی در این جشن‌ها پیداست؛ البته بعضی‌ها هم معتقدند که این جشن‌ها در اصل باستانی بوده‌اند و بعدها با باور مردم به اسلام گره خورده‌اند. به هر حال این مراسم ویژگی‌های اسلامی هم دارد.

آداب مراسم پیرشالیار اورامانات

• پخش گردو

این مراسم را از چهارشنبه شروع می‌کنند و تا سه روز هم ادامه دارد. اول از همه، گردوهایی را که برای این مراسم از باغ پیرشالیار چیده‌اند، برای اهالی می‌فرستند.

• قربانی

از صبح همان روز اول دامدارهایی که نذر دارند، دامشان را جلوی خانه پیرشالیار می‌آورند. قصاب‌ها دام‌های قربانی را ذبح می‌کنند. بخشی از گوشت را برای غذای مراسم داخل خانه می‌برند و بخشی از آن را هم بین مردم پخش می‌کنند.

• رقص و دف

بعد از ظهر مراسم دف شروع می‌شود. اهالی دست‌دردست، زنجیر می‌شوند و با صدای دف می‌رقصند. این رقص خاص و عرفانی است. موقع رقص بعضی‌ها در مدح پیامبر می‌خوانند و بعضی‌ها هم «الله» را زمزمه می‌کنند.

• غذای مراسم

غذای مراسم آش جو یا «هولوشینه تشی» است. این طبخ این غذای محلی قدمتی 950ساله دارد. مردم بعد از خوردن غذای مراسم، اضافه غذا را به‌عنوان تبرک با خودشان به خانه می‌برند.

• روز آخر

در دو روز اول مراسم تا عصر برگزار می‌شود؛ اما مراسم روز آخر تا شب ادامه دارد. مردم تا شب می‌رقصند و شب هم در خانه پیرشالیار می‌گذرانند. گذران شب در خانه پیر، شب‌نشینی یا «شه وونیشتی» می‌گویند. در این شب سخنرانی می‌کنند و قصیده می‌خوانند. در آخر هم جشن با مراسم دعا به پایان می‌رسد. در این سه روز جشن، تمام کارها در هورامات تخت تعطیل است و مردم فقط شادی می‌کنند.

جاهای دیدنی اورامان

• دریاچه اورامان

دریاچه اورامان، دریاچه‌ای فصلی از جاهای دیدنی سروآباد است. این دریاچه در بالاترین قسمت منطقه اورامان تخت قرار دارد و چشم‌انداز آن به همه منطقه تماشایی است. اگر کوهنورد یا طبیعت‌گرد هستید، کمپ‌کردن در کنار دریاچه حتماً برایتان جذاب است؛ اما حواستان به هواشناسی و طغیان آب هم باشد. اینجا به‌خاطر نزدیکی به روستای پیر و روستای اورامان تخت امکانات خوبی هم دارد.

• قلعه اورامان

یکی از جاهای دیدنی کردستان قلعه اورامان تخت است. این قلعه بالای همان کوهی است که روستای اورامان تخت در آن قرار داشت. بعضی‌ها می‌گویند که این قلعه را برای حفاظت از مردم ساخته بودند. بعضی‌ها هم معتقدند که به‌خاطر کوه‌ها احتمال حمله به این منطقه کم بوده است؛ پس این قلعه نظامی نیست و بیشتر جنبه راهنمایی و تعیین مسیر را داشت.

• پل گاران اورامانات

اسم دیگر این پل، پل کردلان است. را می‌توانید در 10کیلومتری شمال شرقی شهرستان مریوان و در جاده گاران-تیژتیژ پیدا کنید. این پل را از سنگ، سنگ‌های تراشیده، ساروج و آجر ساخته‌اند و اهمیت تاریخی دارد. گفته می‌شود قدمت این پل به دوره ساسانیان می‌رسد؛ البته صفویان آن را مرمت کرده‌اند. پل گاران به ثبت ملی هم رسیده است.

• مسجد جامع اورامان تخت

در روستای اورامان تخت منطقه اورامانات مسجدی از چوب سنگ ساخته‌اند که سبک معماری سنتی دارد. این مسجد، مدرسه طلبه‌های علوم دینی هم هست. مقبره پیرشالیار و روستای بُلبَر سروآباد هم از دیگر جاهای دیدنی این منطقه هستند.

جاهای دیدنی اطراف اورامانات

• رودخانه سیروان

رود سیروان معروف‌ترین و مهم‌ترین رود منطقه هورامان است که منطقه را به دو بخش غربی و شمال غربی تقسیم می‌کند. این رود از زراب و مریوان کردستان سرچشمه می‌گیرد و در استان کرمانشاه جاری می‌شود. این رود از به هم پیوستن رودهای قشلاق و گاوه‌رود (ژاوه‌رود) به وجود می آید. پاوه بیشتر از شهرهای دیگر میزبان سیروان است. مسیر این رود پرپیچ‌وخم و طولانی است. در مسیر رودهای لوشه، لیله، زمکان به آن می‌پیوندد و وارد خاک کردستان عراق می‌شوند.

• رود لیله

در زبان کردی «یله» به معنای رودخانه گل‌آلود است. لیله رودخانه‌ای 50 کیلومتری است که از دامنه کوه بندگاز و دهستان دولت‌آباد سرچشمه می‌گیرد. این رود به سیروان می‌ریزد و رهسپار عراق می‌شود.

• چشمه بل

چشمه بل کردستان (هانه چه‌مهو بڵی) چشمه‌ای طبیعی است که به آن «کانی بل» هم می‌گویند. سرچشمه این چشمه در کوه‌های شاهو کرمانشاه است. این چشمه از پرآب‌ترین چشمه‌های هورامان تخت و غرب ایران است و اسم آن احتمالاً ارتباطی به خدای بابلیان دارد. اسم خدای بابلیان «بل» بود. بیشتر آب‌ریزهای چشمه بل در کرمانشاه است؛ اما به استان کردستان می‌رسد. این چشمه در کردستان در ۲کیلومتری روستای هجیج از شهرستان پاوه و نزدیک رودخانه سیروان است. چشمه بل برای مردم اورامان تخت اهمیت فرهنگی و تاریخی زیادی دارد.

• غار قوری قلعه

غار قوری قلعه بزرگ‌ترین غار آبی خاورمیانه است که به آن غار قوری قلا هم می‌گویند. اسم این غار در زبان کردی «قوڕی قه‌ڵا» است. پیشینه این غار به 65 میلیون سال پیش می‌رسد. راجع به این غار قبلاً برایتان گفته‌ایم. سنگ‌نوشته‌های باستانی این غار حتماً برایتان جالب می‌شود.

• گردنه ژالانه

اورامان در جنوب غرب روستای سروآباد است. گردنه ژالانه در مسیر سروآباد به اورامانات قرار دارد. مسیر گردنه ژالانه از روستای درکی شروع می‌شود و تا شمال غرب روستای کماله در دهستان اورامات تخت ادامه دارد. گردنه ژالانه معمولاً پوشیده از برف است. در این منطقه گاهی برف سنگین می‌شود و عمق آن به چند متر می‌رسد. گاهی هم هم ریزش بهمن گردنه را مسدود می‌کند؛ اما این گردنه سخت‌گذر در فصل‌های گرم ارزش دیدن دارد.

• روستای درکی

روستای درکی در 45کیلومتری روستای سروآباد است. اگر سری به آن بزنید، هم طبیعت بکری دارد و هم آبشار سلور چشمتان را می‌گیرد. گل‌های لاله واژگون روستا در مسیر آبشار عکس‌هایتان را پرجلوه‌تر می‌کند. از نان محلی کلانه این روستا هم به‌راحتی نگذرید که همراه با آش دوغ سرو می‌شود. حظش را ببرید.

اقامت

اگر می‌خواهید هتل را امتحان کنید، هتل سنگی این منطقه به اسم هتل شادی خیلی معروف است. این هتل 22 واحد اقامتی دارد. اگر هم هزینه‌های هتل برایتان زیاد است، می‌توانید سوئیت اجاره کنید.

مسیر دسترسی

از تهران تا اورامانات 660 کیلومتر فاصله است. برای رفتن به این منطقه باید به استان کردستان بروید. از آنجا مسیر رسیدن به مریوان را انتخاب کنید. در جنوب شرقی شهر مریوان روستای هورامان تخت وجود دارد. راه‌های دیگری هم برای سفر به اورامانات هست. می‌توانید با هواپیما به سنندج بروید و از آنجا وسایل نقبیه مختلف شما را به اورامانات می‌رسانند. از سنندج تا اورامانات حدود 154کیلومتر راه در پیش دارید.

صحبت درباره مکانی تاریخی و تا این اندازه سرسبز در مثنوی هم نمی‌گنجد؛ اما ما آنچه در توان داشتیم برایتان گفتیم. امیدواریم از این هم‌سفری مجازی با ره بال آسمان لذت برده باشید. اگر هم قبلاً به اورامانات سفر کرده‌ای از تجربه‌هایتان برایمان بگویید.