جاهای دیدنی طبس | بهشت گمشده کویر

طبس، شهری کوچک در فلات مرکزی ایران است؛ اما تاریخ و فرهنگی بزرگ دارد. از گذشته‌های دور تا به امروز، طبس مانند کشتی نجات، در میان کویر وحشتناک مرکزی ایران، پذیرای مهمانان خسته از راه بوده است. گویا این شهر در گذشته، شهری بزرگ و باشکوه بود. مورخان و مهندسان اتفاق نظر دارند که بنای شهری به این عظمت، آن هم در میان کویر بی‌انتهای شرق کشور، از معجزات تمدن ایرانی است.

طبس کجاست؟

قبل از اینکه بخواهید بار سفر ببندید، بهتر است بدانید طبس کجاست. طبس یکی از شهرستان‌های خراسان جنوبی است. البته این شهر در گذشته از توابع استان یزد بود که در چند سال گذشته جزء تقسیمات خراسان جنوبی قرار گرفت. فاصله طبس تا مشهد 540 کیلومتر و فاصله‌ آن تا نزدیک‌ترین شهر، یعنی فردوس، 220 کیلومتر است. مردم این شهر همگی به زبان فارسی صحبت می‌کنند، به جز اهالی روستای کوچکی به نام کریت که زبانشان بازمانده از عهد باستان است و یادگار زبان فارسی میانه(زبان پهلوی) است.

بهترین زمان سفر به طبس | روزهای سرد سال

طبس به واسطه‌ بیابانی و کویری بودنش روزهایی بسیار گرم و شب‌هایی بسیار سرد دارد. بی‌تردید پیداست که بهترین زمان سفر به این شهر، روزهای سردتر سال است. شما می‌توانید برای مسافرت به سمت طبس فصل پاییز و زمستان را انتخاب کنید تا از گرمای روزهای داغ کویر در امان باشید. البته اگر قرار است شب هم در این شهر بمانید، برای خودتان لباس گرم تدارک ببینید.

طبیعت طبس | ترکیبی از کویر و بیابان

در تعریف بیابان آمده است، بیابان به جایی گفته می‌شود که بارندگی در آن سالانه کمتر از 50 میلی‌متر باشد؛ اما کویر به بیابانی گفته می‌شود که خاک رسی بسیار شور داشته باشد، طوری که رشد گیاه در آن ممکن نباشد. با توجه به جغرافیای طبیعی طبس می‌توان گفت این شهر از سمت شرق ایران در محدوده بیابانی است و از  سمت غرب در دل کویر محاصره شده است. در شرق طبس رشته کوهی به نام «کوه‌شتری» قرار دارد که اندکی در لطیف‌شدن هوای این شهر مؤثر است. اگر این رشته‌کوه کوچک را نادیده بگیریم، طبس در بیابانی صاف و هموار قرار دارد.

پوشش حیوانی طبس | خانه‌ای امن برای گونه‌های کمیاب حیوانات

در جنوب طبس، بزرگ‌ترین پناهگاه حیات وحش ایران، یعنی پناهگاه حیات وحش نایبندان قرار دارد. این پناهگاه به دلیل قرارگیری در مرکز دشت کویر تقریباً غیرقابل دسترس است و وجود دو کوه نسبتاً بلند در این پناهگاه، موجب شده که آب کافی برای جانوران این منطقه فراهم شود. پناهگاه حیات وحش نایبندان محل زندگی برخی از نادرترین جانوران فلات مرکزی ایران است.

از همه مهم‌تر یوزپلنگ ایرانی(آسیایی) است، که سال‌ها تصور می‌شد نسل آن منقرض شده است؛ اما امروزه جمعیت مناسبی از یوز ایرانی به دور از تهدید شکارچیان در این پناهگاه زندگی می‌کنند. برای سفر به این پناهگاه باید حدود ۱۰۰ کیلومتر به سمت جنوب در جهت طبس به سمت کرمان رانندگی کنید که با توجه به طبیعت زیبایی که انتظارتان را می‌کشد، قطعاً به زحمتش می‌ارزد.

جاهای دیدنی طبس | بهشتی در دل کویر

این شهر ویژگی‌های زمین‌شناختی منحصربه‌فردی دارد. وجود معادن عظیم ذغال سنگ در طبس مؤید این نکته است که این شهر در گذشته سراسر جنگل بوده است. وجود چشمه‌های آبگرم فراوان و کوه‌ها و سنگ‌های رسوبی حیرت‌انگیز، طبس را به مکانی ایدئال برای دوستداران طبیعت و زمین‌شناسی تبدیل کرده است.

ژئوپارک طبس بیش از 50 ژئوسایت کوچک‌تر را در بر می‌گیرد که مهم‌ترین آن‌ها «کال‌جنی» نام دارد. کال جنی نزد مردم محلی با داستان‌ها و افسانه‌های بسیاری گره خورده است. ژئوپارک طبس به‌عنوان سومین پارک زمین‌شناسی ایران، پس از ژئوپارک قشم و ارس در نوبت ثبت در فهرست آثار طبیعی یونسکو قرار دارد.

• کال جنی

«کال» در اصطلاح مردم بومی منطقه، به معنی دره است و کال جنی به معنای «دره‌ جن‌ها» است. با اولین بازدید از دره متوجه می‌شوید که این اسم‌گذاری بی دلیل نبوده است؛ چرا که این دره، مکانی بسیار ترسناک است. حتی تعجبتان بیشتر می‌شود وقتی بفهمید این دره محل سکونت بشر بوده است! کال جنی را می‌توان نماد کوچک از «گرند کانیون» در آمریکا دانست.

گویا در گذشته‌های دور رودخانه‌ای پر آب و خروشان از این مکان می‌گذشته و فرسایش حاصل از آن، زمین را به عمق پنجاه متر شخم زده است. برخلاف بیابان‌های اطراف که در طول سال قطره‌ای باران ندارند، این مکان پر از آب و آبشار است. این دره مانند راهرویی باریک است که دو طرف آن را تخته سنگ‌های مرتفعی پوشانده‌اند.

جاذبه های کال جنی

در ابتدای دره متوجه چاه‌هایی می‌شوید که در دل سنگ کنده‌ شده‌اند. اگر اهل ماجراجویی باشید و راهنمایی اهل فن همراهتان باشد، می‌توانید از یکی از چاه‌ها پایین بروید. در ادامه به راهرویی باریک برمی‌خورید که خود به چند اتاق کوچک و تاریک می‌رسد.

گویا این مکان محل بست‌نشینی زرتشتیان بوده که از جور زمان می‌گریخته‌اند و در اینجا به راز و نیاز با خالقشان می‌پرداخته‌اند. کال جنی مکانی است که زیبایی‌های طبیعی و جاذبه‌های تاریخی دست به دست هم داده‌اند تا مکانی بسیار ایدئال برای گردشگری فراهم شود. دره جن ها در ۳۰کیلومتری شمال طبس در کنار روستای ازمیغان قرار دارد.

• روستای ازمیغان

حدود 40 کیلومتر از شهر طبس که به سمت شمال رانندگی کنید، آن‌‎قدر که چشمتان به کویر طلایی رنگ عادت کند، ناگهان به روستای سرسبزی می‌رسید که چیزی کم از بهشت ندارد! ازمیغان پاداشی است برای کسانی که سختی کویرنوردی را به جان می‌خرند. در این روستا نخلستان‌های بی‌شمار و شالیزارهای برنج در کنار هم جلوه‌ای از شاهکار طبیعت را به نمایش می‌گذارند.

اگرچه این شهر از دیرباز با کم‌آبی دست‌وپنجه نرم کرده و طی سالیان دراز این معضل بخشی از فرهنگ و تمدن مردم طبس شده است؛ اما در این روستا خبری از کم‌آبی نیست. ازمیغان چند رودخانه‌ دائمی دارد و گذر این رودخانه‌ها از لابه‌لای سنگ‌های ستبر، چشمه‌ها و آبشارهای زیبایی را به وجود آورده است. می‌توانید ساعتی بر تخت عروس (سنگ سفیدی در میان رودخانه) بنشینید و پاهایتان را در آب رودخانه بگذارید تا ماهیان گاراروفا پوستتان را نوازش کنند. بازدید از روستای ازمیغان را نباید به هیچ قیمتی از دست داد!

• چشمه مرتضی علی

یکی از معروف‌ترین جاهای دیدنی طبس، چشمه مرتضی علی است. این مکان سرسبز و زیبا سالیانه تعداد بی‌شماری از گردشگران را به خود جلب می‌کند. علت شهرت این مکان علاوه بر سرسبزی و خرمی آن، وجود دو نوع چشمه آب سرد و گرم در کنار همدیگر است. این تفاوت دمای آب تاحدی است که گاهی به ۱۰ درجه و بیشتر هم می‌رسد. به عبارت دیگر شما در آنِ واحد می‌توانید در هر دوی این آب‌ها قدم بگذارید.

برای رسیدن به چشمه مرتضی علی کافی است خودتان را به روستای خرو برسانید و بعد از آن بر طبق تابلوهای راهنما به دره‌ای زیبا برسید که مسیر آب چشمه را محصور کرده‌اند. بازدید از این چشمه برای یک پیک‌نیک یک‌روزه بسیار جذاب و هیجان‌انگیز است.

• کویر حلوان

بی‌شک یکی از انگیزه‌های گردشگران برای سفر به این شهر، لذت‌بردن از فضای کویری آن است. کویر حلوان یکی از جاهای دیدنی طبس و مقاصد گردشگری عالی برای کویرنوردی است. اگر شما هم از قدم‌زدن روی ماسه‌ها و ریگ‌های داغ و نرم لذت می‌برید به ۹۰کیلومتری طبس و روستای حلوان بروید و خودتان را مهمان جاذبه بی‌کران کویر کنید. اگر به دیدن کویر رفتید، دوربین را فراموش نکنید. صحنه‌های بی‌نظیری که خورشید هنگام غروب آفتاب از خود با جا می‌گذارد، تابلویی یکتا و بی‌مانند برای شما به ارمغان می‌آورد.

• غار حلوان

اگر به سمت حلوان رفتید، بازدید از غار حلوان را نیز از دست ندهید. نکته بسیار جالب و مهم درباره این غار این است که عمر سنگ‌های آن به ۱۶۰ میلیون سال پیش می‌رسد. پژوهشگران معتقدند که این غار پناهگاهی برای حیوانات وحشی منطقه بوده است.

• رودخانه نمک طبس

یکی دیگر از جاهای دیدنی طبس که تصویری زیبا پیش روی گردشگران قرار می‌دهد، رودخانه نمک یا کال طبس است. به این منطقه که سفر کنید، حس می‌کنید هزاران تخم مرغ سفید و زیبا در کنار هم روی زمین چیده شده تا طرح‌های خاص و جالب خلق کنند. برای دیدن این پدیده طبیعی و زیبا حدود ۲۰ کیلومتر از سمت شمال غرب این شهر رانندگی کنید تا به ۸ کیلومتری روستای محمد آباد برسید.

تاریخچه | طبس در گذر زمان

مورخان بنیان شهر طبس را مربوط به دوران هخامنشیان می‌دانند؛ اما اوج شکوفایی این شهر مربوط به زمانی است که قبیله‌ عرب‌زبان شیبانی در عهد قاجار بر آن حاکم شدند. در این زمان طبس بسیار بزرگ‌تر و باشکوه‌تر شد و باغ‌ها و کاخ‌های بسیاری از این دودمان در طبس به یادگار ماند. در شهریور ماه سال 57 زلزله‌ای ویرانگر به قدرت 8/7 ریشتر این شهر را لرزاند و نزدیک به ۵۰هزار نفر از مردم این شهر را به کام مرگ فرستاد.

برای بسیاری نام طبس یادآور عملیات «پنجه‌ عقاب» ارتش آمریکا در سال 1359 است. در این سال ارتش آمریکا به منظور آزادسازی گروگان‌های آمریکایی در ایران، عملیاتی پنهانی را تدارک می‌بیند تا با استفاده از ضعف پوشش راداری صحرای طبس خود را به تهران برساند. اما در اتفاقی عجیب، طوفان شن رخ می‌دهد و این عملیات به طور کامل شکست می‌خورد.

طبس پیش از تقسیم خراسان بزرگ به یزد پیوست؛ اما در سال 1391 بخشی از استان تازه تأسیس خراسان جنوبی شد.

بناهای تاریخی طبس | یادگاری شیرین از عهد دیرین

• امامزاده حسین بن موسی

شاید شهرت شهر طبس برای زائران امام رضا(ع)، حضور امامزاده حسین بن موسی باشد. محققان و تاریخ‌شناسان معتقدند ایشان برادر تنی حضرت رضا و فرزند امام موسی کاظم (ع) هستند. هرچند زلزله‌ای مهیب در سال ۱۳۵۷ این امامزاده را به کلی تخریب کرد؛ اما آستان قدس رضوی در فاصله کمی، به بازسازی آن پرداخت.

در اطراف صحن این امامزاده اتاقک‌های متعدد تعبیه شده است که زائران و مسافران بدون هیچ دغدغه‌ای شب را به صبح برسانند. وجود آشپزخانه بزرگ، سرویس بهداشتی و حتی حمام در این امامزاده باعث شده که زائران با خیال آسوده‌تری در این امامزاده اطراق کنند.

• سد شاه عباسی

به گفته‌ اهالی، این سد دیدنی ترین جاذبه‌ شهر طبس است. سد شاه عباس در دوران صفویان و به منظور مهار رگبارهای فصلی بنا شد. این سد بدون شک از شاهکارهای معماری تاریخ ایران است که در روستای «خرو» قرار دارد. البته خود این روستا با قدمت تاریخی‌اش از جاذبه‌های طبس است! سد شاه عباسی 60 متر ارتفاع دارد و بر تنگه‌ای باریک میان دو کوه بنا شده است.

معماری سد شاه عباسی

معماری سد شاه عباسی چیزی شبیه برج آزادی در تهران است، به این صورت که در پایین سد، حفره‌ای بزرگ قرار دارد که آب بتواند به آن میزان که برای شهر طبس خطرناک نباشد، از آن بگذرد. این سد 550 ساله، قدیمی‌ترین سد قوسی جهان است و با توجه به بافت خشتی آن، دوام و کاربردش پس از ۵ قرن، همچنان مایه‌ حیرت است.

گذر آب از زیر سد باعث می‌شود که رسوبی در پشت سد ایجاد نشود. همین عامل باعث شده سد در گذر زمان پابرجا بماند و حتی گفته می‌شود برای چند قرن‌ دیگر، شهر طبس را از خطر سیلاب‌های فصلی رود نهرین محافظت کند. گویا مکان این سد از دیرباز در مرکز توجه انسان‌های پیش از تاریخ هم بوده؛ چرا که در نزدیکی سد، نقش چند بز کوهی بر سنگ حک شده که قدمت آن به بیش از ۷هزار سال می‌رسد. سد شاه‌عباسی و روستای زیبای خرو در فاصله‌ 25کیلومتری شهر طبس قرار دارند.

• قلعه اسماعیلیان

با توجه به معماری قلعه اسماعیلیان می‌توان گفت این بنا متعلق به دوران سلجوقیان است. قلعه میان دو کوه بنا شده و همان‌طور که از نامش پیداست، محل آموزش فداییان اسماعیلی در قرن پنجم هجری بوده است. امروزه قلعه، خرابه‌ای بیش نیست؛ اما عظمتش همچنان پابرجاست. در آن روزگار، قلعه به گونه‌ای ساخته شده بود که نه از بیرون قابل تسخیر باشد و نه کسی بتواند از آن فرار کند.

بازدید از این قلعه شما را به دل تاریخ می‌برد. می‌توانید صدای پای هلاکوخان مغول را بشنوید که این قلعه را با خاک یکسان می‌کند. این قلعه تاریخی در دامنه‌های کوه‌شتری و در ۴۰کیلومتری شرق طبس قرار دارد.

• باغ گلشن

باغ گلشن در انتهای بلوار گلشن شهر طبس قرار دارد. قدمت این باغ زیبا به دوران افشاریه می‌رسد؛ اما آن چیزی که باغ گلشن را متمایز می‌کند ساختار آن است نه قدمتش. این باغ، نمونه‌ای عالی از هنر و طراحی ایرانی را در خود دارد. باغ گلشن یکی از نمونه‌های شاخص باغ ایرانی است که آوازه‌ آن در اغلب تارنماهای گردشگری معتبر جهان پیچیده است.

وجود این باغ سرسبز آن هم در طبس داغ و خشک، نشان از استادی طراحان ایرانی آن دارد. آب این باغ از به هم پیوستن چند رشته قنات به یکدیگر، در اطراف شهر طبس تأمین می‌شود. در گذشته، آب این قنات‌ها ابتدا وارد باغ گلشن می‌شد و پس از عبور از باغ، شهر تشنه طبس را سیراب می‌کرد. امروزه باغ گلشن از جذاب‌ترین مراکز گردشگری این شهر و شرق ایران محسوب می‌شود.

• برج هادر باش

اگر به نخلستان‌های قدیمی طبس سر بزنید با ساختمان‌های عجیبی روبه‌رو می‌شوید که از خشت و گل ساخته شده و برخ هادر باش نام دارند. هادر در زبان محلی به معنی هشیاربودن است. این برج‌ها برای مراقبت از نخلستان در برابر هجوم غارتگران یا حیوانات موذی ساخته می‌شد. از آنجایی که این برج‌ها نقش مراقبتی و محافظتی داشتند، به برج هادر باش معروف شدند.

سوغات طبس | یادگاری‌های سفر

سوغات طبس، بسیار گوناگون است و طیف وسیعی از شیرینی‌ها مرباها و صنایع دستی را در بر می‌گیرد. برای مثال روورکرده دو لایه نان مخصوص دارد و بین آن نوعی شیرینی بسیار خوشمزه قرار دارد که از شیره‌ خرما تهیه می‌شود و بین مردم محلی بسیار محبوب است.

قطاب هم نوعی شیرینی است که از آرد، ماست و شیر تهیه می‌شود و نوع اعلای آن سوغات طبس است. باقلوای طبس، نان چایی، مربای پوست پسته، مربای نارنجوک، شیر پر خاصیت آنغوزه، ظروف قلمکاری، سینی مسی و فرش نیز از سایر سوغاتی‌های طبس هستند.

غذاهای محلی طبس | جذاب و خوشمزه

طبس را می‌توان شهر خوشمزه‌ها نامید! تنوع غذایی در این شهر بسیار زیاد است و مردمش در تهیه‌ غذاهای محلی سلیقه‌ خاصی به خرج می‌دهند. آش جوش‌پره، آش لخشک، آش قلیه، آش انار، آش اماج و آش بورش فقط گوشه‌ای از آش‌های محلی شهر طبس هستند.

آبگوشت بلغور، آبگوشت گندم، آبگوشت بزباش و آبگوشت کشک هم از مشهورترین غذاهای شهر طبس‌اند.

رستوران های طبس | شکم گردی در طبس

پیشنهاد ما این است که حتماً وعده‌ای را میهمان رستوران باغ مجنون طبس باشید. این رستوران، قدیمی‌ترین رستوران این شهر است و در آن انواع غذاهای ایرانی و فرنگی در محیطی سنتی و با قیمتی مناسب سرو می‌شود. البته رستوران ناردون هم محیطی سنتی و زیبا دارد. رستوران پنجه طلایی طبس نیز این امکان را به شما می‌دهد که در فضای باز و زیر درخان غذایتان را میل کنید. پیتزا دالیا و پیتزا توکا نیز در بین فست‌فودی‌های شهر، بیشترین امتیاز را از آن خود کرده‌اند.

اقامت در طبس | شبی در کویر

برای اقامت در طبس باید به یاد داشته باشید که شب‌های کویر بسیار سرد می‌شود و اقامت در پارک‌ها و چادر زدن در اماکن عمومی ممکن است زیاد دل‌چسب نباشد. این شهر چند هتل کوچک و مهمان‌سرا دارد؛ اما میهمانان بیشتر برای اقامت، زائرسرای امامزاده حسین را ترجیح می‌دهند.

این امامزاده در مرکز شهر طبس قرار دارد و یافتن آن با چند پرس‌وجوی ساده، امکان‌پذیر است. خود امامزاده مهم‌ترین مرکز گردشگری مذهبی طبس است و از آنجایی که حسین برادر امام رضا هستند در بین مردم طبس از احترام زایدالوصفی برخوردار هستند.

مسیرهای دسترسی | پیش به سوی سفر

• پرواز طبس

بهترین راه برای سفر به طبس خرید بلیط هواپیما طبس است. طبس همه روزه پروازهایی به شهرهای بزرگ ایران دارد.

• مسیر زمینی

طبس غربی‌ترین شهر استان خراسان جنوبی است. برای سفر زمینی به این شهر در کنار ماشین شخصی، می‌توانید با خرید بلیط قطار طبس از برخی از کلان‌شهرها یا خرید بلیط اتوبوس طبس کمک بگیرید. شهر طبس سه مسیر دسترسی مهم دارد. راهی که از طریق فردوس به مشهد می‌رسد و از این طریق طبس با مشهد 540 کیلومتر فاصله دارد. راهی که از طریق دیهوک به بیرجند مرکز استان خراسان جنوبی می‌رود و تا بیرجند 270 کیلومتر فاصله است و راهی که از طریق شهر رباط به یزد می‌رسد و تا یزد 360 کیلومتر فاصله دارد.

اکنون که راهنمای سفر طبس را به پایان بردید و با جاهای دیدنی طبس آشنا شدید، یقیناً متوجه شده‌اید که چرا به طبس لقب بهشتی در دل کویر داده‌اند. این شهر عجیب و زیبا، جاذبه خوبی برای گردشگری محسوب می‌شود. شما هم اگر برای روزهای سرد سال تصمیم به سفر دارید، به پیشنهاد ره بال آسمان، طبس را در برنامه خود بگنجانید. اگر هم قبلاً به این شهر زیبا سفر کرده‌اید، از خاطراتتان برایمان بگویید.