راهنمای سفر تاکستان | شهر انگورهای درخشان

بوته‌های تاک در زمین حاصلخیز دشت پراکنده شده‌اند و با هر نوازش باد شمالی شاخ و برگشان به رقص و پایکوبی برمی‌خیزد. این بوته‌ها با خوشه‌هایی که همچون گوشواره زرینی از گوششان آویزان است دل از هر بیننده‌ای می‌ربایند. این دلبری‌ها مخصوص شهر تاکستان در استان قزوین است. قرار است امروز به این شهر در شمال ایران سفر کنیم و با جاذبه‌های گردشگری‌‌اش آشنا شویم. همراه ما باشید با راهنمای سفر تاکستان و معرفی جاهای دیدنی آن.

تاکستان کجاست؟

قبل از هر چیز اجازه دهید که برایتان بگوییم تاکستان کجاست. تاکستان در 35کیلومتری جنوب غربی قزوین و در محور مواصلاتی قزوین همدان و قزوین زنجان روی نقشه ایران دیده می شود. همچنین از گذشته این شهر در مسیر جاده بین‌المللی ابریشم قرار داشته و به همین دلیل هم همواره برای تصاحب آن بین ابرقدرت‌ها جنگ و نزاع بوده است. این دشت حاصلخیز در کنار‌ کوه‌های نه‌چندان بلند و غربی استان قزوین قرار گرفته و به سمت جنوب و از بالا تا پایین کشیده شده است.

طبیعت تاکستان

در ۸کیلومتری شمال غرب شهر تاکستان و در حد فاصل تاکستان ابهر و در نزدیکی منطقه حفاظت شده خراسانلو واقع در استان زنجان، منطقه حفاظت شده ارزشمندی به نام باشگل قرار دارد. این منطقه از شمال به روستای تاکند و آقبلاغ، از غرب به روستای مهین و جرندق، از شرق به روستای آقچه‌کند و علنقیه و از جنوب به روستای حسین آباد محدود می‌شود. این منطقه حفاظت شده از نظر توپوگرافی شامل کوهستان، دشت و تپه ماهور می‌شود. کوه‌های نیمه مرتفعی در این منطقه قرار دارد که بلندترین آن‌ها کوه بانچال با ارتفاع 2128 متر است.

این منطقه از نظر ذخیره گونه‌های جانوری و گیاهی بسیار با ارزش است به طوری که محققان و دانشجویان زیستی متعددی را به این منطقه می‌کشاند. از گونه‌های جانوری می‌توان قوچ و میش، آهو، کفتار، تشی، خرگوش، عقاب طلایی، سارگپه معمولی، شاه بوف، باقرقره شکم سیاه، کوکو معمولی و بسیاری از جانوران دیگر را نام برد.

همچنین دشت‌های وسیع شقایق و قرار گرفتن قز قلعه در این منطقه بر ارزش‌های توریستی آن افزوده است و نشانگر پتانسیل خوب منطقه برای بهره‌برداری اکوتوریسمی است.

بهترین زمان سفر به تاکستان

بادهای شمالی از شکاف و پیچ‌وخم البرز عبور کرده، از منجیل می‌گذرد و خود را به دشت و شهر تاکستان می‌رساند. قرار گرفتن در منطقه سرد کوهستانی باعث شده که اغلب زمستان‌های نسبتاً سختی را همراه با باد داشته باشد و گاه در طول فصل، سرمای سوزانی را تجربه کند. البته در سال‌های اخیر و به دلیل تغیرات آب‌وهوایی زمستان و پاییز خشک‌تری را هم تجربه کرده است. با این توضیح بهتر است بهار و تابستان را برای سفر به تاکستان انتخاب کنید. در تابستان می‌توانید چشمانتان را مهمان باغ‌های زیبای پر از انگور این شهر کنید.

جاهای دیدنی تاکستان

با ورود به تاکستان از سمت قزوین به میدان نسبتا بزرگی می‌رسید که باید از کنار آن مسیرتان را به سمت داخل شهر کج ‌کنید. در ابتدا تعداد زیادی مکانیکی و آهن‌فروشی و رستوران و ترمینال و یک مسجد می‌بینید. چهار راه اول را که رد کنید و از میدان 15 خرداد بگذرید، به چهارراه اصلی شهر که به نام چهارراه غفاری نام گرفته است می‌رسید. اگر نظر ما را بخواهید به سمت جنوب، خیابان دست چپ و به اصطلاح مردم بومی، به «ده مون» بروید. ده مون یک اصطلاح به زبان تاتی است و فارسی‌اش می‌شود «داخل شهر».

• بازار بزرگ شهر

در مسیرتان به بازار بزرگ شهر برمی‌خورید که در سال‌های اخیر راه‌اندازی شده است. اگر به بازارگردی علاقه داشته باشید، می‌توانید سری به آنجا بزنید و خریدی هم بکنید. تنوع طرح و رنگ در این بازار، جلوه زیبایی ایجاد کرده است. اگر دقت کنید، در این بازار میزان فراوانی کشمش و شیره انگور هم می‌بینید که حضورشان چندان هم عجیب نیست.

• میدان قدیمی شهر

مسیر را که ادامه بدهید، به میدان قدیمی شهر می‌رسید. قدمت آثار به‌دست‌آمده در این محدوده به تاریخ پیش از اسلام می‌رسیده است. خیابان سینما، خیابان حلبی‌سازها، تپه خله کوه، رودخانه فصلی و سنگچین‌هایش در این محدوده قرار دارند.

• بافت سنتی و تاریخی شهر

از میدان قدیمی که پایین‌تر بروید، به بافت قدیمی‌ و سنتی شهر نزدیک‌تر می‌شوید. پاساژ‌ها و مغازه‌های لباس‌فروشی، خورد و خوراک و لوازم ابزار کار در دو طرف خیابان ردیف شده‌اند و کاسبان مشغول کار هستند. از پلی که روبه‌رویتان است عبور کنید. یک بار به چپ و یک بار به راست بپیچید. وارد محله‌های قدیمی‌شهر می‌شوید که در قدیم جزئی از روستای تاکستان بوده است. در سمت چپ خود مغازه‌ایی می‌بینید که روزگاری قهوه‌خانه و محل تجمع و بحث و گفت‌وگوی مردم بوده است.

• محله سردار جنگل

وارد محله سردار جنگل شوید. در واقع این محله از جنوب تپه خله کوه آغاز می‌شود و محل تقاطع چند محله قدیمی‌مثل «دره محله»، «اکه را» و «ترکی دره» است و به سمت «خرامباده را» ادامه می‌یابد که همان راه خرم آباد است.

• رودخانه فصلی

بعد از مسجد ابوالفضل و عبور از ورودی تپه خله کوه به یک دوراهی می‌رسید. روبه‌رویتان سنگچین‌های رودخانه را می‌بینید که در گذشته برای دیرتر سراریزشدن سیلاب و به‌نوعی محافظ برای عابران در سرتاسر مسیر رود در داخل شهر کشیده شده است. سیلاب‌های فراوانی در گذشته و به‌خصوص زمستان و بهار از این مسیل گذشته و خرابی‌هایی هم داشته است.

آب این رودخانه به همراه گل‌ولایش بهترین آب برای آبیاری باغات است و خاک و بوته را تقویت می‌کند. کنار سنگچین‌هایش هم محل تجمع دست‌فروشانی است که مرغ و جوجه زنده، سبزی، میوه‌جات و … می‌فروشند.

• دره محله

دره محله، محله‌ایی است که به نسبت محله‌های دیگر در سطح پست‌تری قرار گرفته است تا جایی که محله‌های بالاتر از آنجا قابل دیدن بوده‌اند. «اکه را» که همان راه اک در فارسی است و به روستای اک می‌رسد.

• ترکی دره

ترکی دره محله‌ایی بوده است که زمانی گروهی از ترک زبانان تبریزی به آنجا مهاجرت کرده و در آن ساکن شده بودند. به همین دلیل هم به آن ترکی دره می‌گفتند. پسوند دره در اینجا همان سطح پست و پایین معنا می‌دهد.

• باغ های انگور

اگر همین طور به مسیرتان ادامه دهید. از محدوده شهری عبور‌ کرده و به تاکستان‌ها می‌رسید. در واقع جاده خاکی در مسیرتان است که در نهایت به روستای احمد آباد و خرم آباد می‌رسد. در کنار این جاده هزاران هکتار از تاکستان‌ها قرار گرفته‌اند. باغات انگور در تاکستان فقط محدود به این منطقه و محدوده نمی‌شود و به غیر از ناحیه شمالی شهر که کوهپایه محسوب می‌شود، در جنوب و غرب و شرق پراکنده شده‌اند.

تاریخچه تاکستان

هسته مرکزی و اولیه شهر در اطراف تپه‌ای باستانی به نام خله کوه قرار داشته است که طبق شواهدی که اخیراً به دست آمده قدمت آن به ۷هزار سال پیش بر می‌گردد. دلیل پیدایش این شهر وجود رودخانه فصلی است که از جنوب شهر کنونی تاکستان می‌گذشته و زمین‌های حاصلخیز آن را سیراب می‌کرده است.

بناهای تاریخی تاکستان

• بقعه پیر

یادگار معماری سلجوقیان، بنایی است مستطیل شکل و آجری که در جنوب شهر تاکستان واقع شده است. بقعه پیر در عین سادگی از نظر استواری، معماری بی‌نظیری دارد و جز تعمیراتی در تزئینات و گنبد آن، باقی قسمت‌ها دست‌نخورده باقی مانده است. گنبد بقعه دوپوش و مخروطی بوده و در اثر مرمت، تغییر شکل داده است. بنای بقعه پیر در سال 1330 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

• عمارت شاهی

در دوره پهلوی اول، عمارت شاهی به‌عنوان استراحتگاه رضاشاه ساخته شد. این بنا در سال 1377 به ثبت ملی رسید و امروزه از بناهای بانک ملی محسوب می‌شود.

• قز قلعه یا قلعه دختر

قز قلعه در نزدیکی روستای آبک لو از روستاهای شهرستان تاکستان و در کیلومتر 15 جاده تاکستان – زنجان واقع شده است. این قلعه در قله کوهی سنگی به گونه‌ایی واقع شده که در سه طرف آن پرتگاه قرار دارد. تنها راه دسترسی به آن یال کوه است که به قله می‌رسد. بنای دیوار قلعه سنگ لاشه و ملاط است و گویای استحکام این دژ دفاعی است. از جمله ویژگی‌های این قلعه می‌توان از چشم‌انداز فوق‌العاده آن به دشت‌های اطراف، ترکیب سنگ‌لاشه و آجر، برجستگی‌ها و فرورفتگی‌ها در سطح دیواره قلعه و تزئینات بسیار زیبای مقرنس نام برد.

• تپه خندا

تپه باستانی خندا با 150 متر درازا و 100 متر پهنا و ارتفاع 18 متر در جنوب شرقی تاکستان قرار گرفته است. گچ‌بری‌های بی‌نظیری از این تپه و طی کاوش محققان به دست آمده که نشان می‌دهد در زمان ساسانیان بنای عظیمی روی این تپه استوار بوده است.

• حمام شاه عباسی

حمام شاه عباشی بنایی قدیمی ‌و به‌جا‌مانده از دوره صفویه که در شهر تاکستان واقع شده است. نقشه داخلی بنا بسیار مشابه حمام صفا در قزوین است که در دوره قاجار بنا شده است. این حمام از سه قسمت رختکن، گرمخانه و خزانه تشکیل شده است. رختکن طرحی مستطیل‌شکل دارد و گرمخانه دارای طرحی هشت ضلعی است که ضلع‌های آن یک در میان هم‌اندازه هستند.

فرهنگ و هنر

• مشاغل عمده تاکستان

علاوه بر انگور، هلو و گلابی و سیب و… نیز در این منطقه کشت می‌شود. این باغ ها از زمان‌های دور منبع درآمد مردمان این سرزمین بوده‌اند و امروزه نیز نقش بسیار مهمی‌ در درآمد بسیاری از خانواده‌ها دارند. همچنین همه ساله کارگران فصلی بسیاری برای کار در زمین‌های کشاورزی به این شهر مهاجرت می‌کنند.

علاوه بر کشاورزی که از گذشته‌های دور کار اصلی مردم این سرزمین بوده، با پیشرفت صنعت و ایجاد شهرک‌های صنعتی، بسیاری از مردم به کار در کارخانه‌ها مشغول هستند و کسب روزی می‌کنند. چهره امروز تاکستان بسیار متفاوت‌تر از دیروز است. روستایی به نام تاکستان که تنها چند محله و یک خیابان داشت امروز به شهری بزرگ تبدیل شده است و در نتیجه تمام مشاغلی که می‌توان در یک شهر یافت در آن وجود دارد.

• زبان و گویش تاکستان

مردم بومی‌ تاکستان به زبان تاتی سخن می‌گویند و خود را سیادنیج (تاکستانی) می‌دانند. زبان تاتی در این شهر و ده شهر و روستای دیگر در اطراف آن استفاده می‌شود. تاکستان از بزرگ‌ترین شهر‌های ایران و جهان است که زبان تاتی در آن زنده است. این زبان از جمله زبان‌های ایرانی و از شاخه شمال غربی است که روزگاری از خراسان تا آذربایجان گسترده بوده و امروزه فقط بخش‌های کوچکی از آن بر گستره جامعه ایران باقی مانده است.

بومیان این شهر دو خانواده رحمانی و طاهرخانی بوده‌اند. اگرچه فامیلی رحمانی در سایر شهر‌های ایران به چشم می‌خورد؛ اما طاهرخانی‌ها فقط در تاکستان بوده‌اند و این فامیلی مختص این شهر است.

• غذاهای محلی

فرهنگ خوراک مردم این شهر با کار کشاورزی و زندگی در دشت و همچنین اقلیم سرد و بادخیز آن پیوند خورده است. خوراکی‌های متداول بومیان اغلب حاوی منابع انرژی فراوانی بوده است تا انرژی لازم برای کار در مزارع را تأمین کند. از جمله این خوراکی‌ها می‌توان به آبگوشت و دویماج و اگردک اشاره کرد. دویماج ترکیبی است از خورده‌های نان، سبزی تره، گردو، پنیر، خیار و پیاز. دویماج کلمه‌ایی ترکی است و ظاهراً این خوراکی را ترک‌ها به این منطقه آورده‌اند. تات‌های تاکستان به آن چانقال می‌گویند و به‌عنوان صبحانه یا میان‌وعده استفاده می‌کنند.

اگردک هم از شیرینی‌های محبوب تاکستانی‌هاست؛ اما فقط مختص این شهر نیست. در واقع جزو شیرینی‌های استان قزوین محسوب می‌شود و دامنه استفاده آن وسیع است. مواد اولیه آن شکر، آرد، تخم‌مرغ، زعفران، نمک و آب است و همراه با عسل یا شیره انگور خورده می‌شود و جزو بهترین و مقوی‌ترین عصرانه‌ها و صبحانه‌هاست.

مصرف روزانه کشمش و مغز‌ خشک میوه‌ها مثل بادام و گردو بخشی از فرهنگ خوراک و تغذیه این مرز و بوم است. همین طور آبغوره یکی از محصولات این شهر است و سوغات این شهر محسوب می‌شود.

از جمله بهترین رستوران‌های شهر می‌توان به رستوران سحر و هتل رستوران بغدادی اشاره کرد که غذاهای باکیفیت و با قیمت مناسب ارائه می‌دهند. هردوی این رستوران‌ها در ورودی شرقی شهر قرار دارند. همین طور در جاده کمربندی شهر دکه‌های متعددی هستند که محصولاتی مثل انگور، آبغوره، شیره و سایر محصولات و فرآورده‌های کشاورزی را به‌عنوان سوغات به گردشگران عرضه می‌کنند.

• آداب و رسوم

داستان‌ها و افسانه‌ها، اشعار و سرود‌ها اغلب با فضای باغ و تاکستان پیوند می‌خورند. زندگی روزمره بومیان منفک از کشاورزی و کار باغ نیست. اقتصاد بسیاری از خانواده‌ها وابسته به کشاورزی است. این وابستگی حتی در مراسم‌ها و میهمانی‌ها هم از گذشته تا به امروز به چشم می‌خورد. به‌عنوان مثال عروسی‌ها در تاکستان اغلب در فصل پاییز برگزار می‌شده است. دلیل آن اتمام کار کشاورزی و همچنین فروش محصول در این فصل بوده است و هیچگاه عروسی‌ها در فصل برداشت انگور برگزار نمی‌شده است. در گذشته عروسی‌ها در تاکستان 7شبانه‌روز طول می‌کشید؛ ولی امروزه عروسی‌ها یک یا دو شبانه‌روز است و دیگر لزوماً مختص فصل و زمان خاصی نیست.

• مراسم برداشت انگور

نحوه برداشت و فرآوری محصول متناسب با استفاده شرکت خریدار است. اگر انگورها برای تهیه آبمیوه خریداری شوند، برداشت محصول ساده‌تر است. فقط کافی است چیده شده و داخل جعبه ریخته شوند.

اگر بنا بر تهیه کشمش باشد کار اندکی سخت‌تر است. سه نوع فرایند در تهیه کشمش استفاده می‌شود. روش اول که روشی طبیعی و سنتی است، این گونه است که انگور را پس از چیدن در بارگاه، زیر نورآفتاب و روی زمین پهن می‌کنند. بارگاه زمینی خالی است که اغلب در تاکستان‌ها برای پهن‌کردن انگور در نظر گرفته می‌شود و در زبان محلی کلا نام گرفته است. در این روش سنتی یک ماه طول می‌کشد تا انگور کامل خشک شده و تبدیل به کشمش شود.

روش دیگری وجود دارد که روشی جدیدتر است و در آن انگور را پس از چیدن داخل مایعی اسیدی به نام تیزاب می‌کنند و سپس در بارگاه پهن می‌کنند. پس از گذشت یک هفته انگور تبدیل به کشمش تیزابی می‌شود. به دلیل کمبود وقت و احتمال بارش در شهریور ماه و همینطور کمبود جا برای پهن کردن انگور، امروزه اکثر محصولات به صورت تیزابی خشک می‌شود و به فروش می‌رسد. در روش سوم که بارگاه مخصوص به خود را دارد انگور را در معرض دود گوگرد دودی و خشک می‌کنند و کشمش آن رنگ مایل به سبز به خود می‌گیرد.

سوغات تاکستان

انگور‌های تاکستان انواع و گونه‌های مختلفی دارند که بی‌دانه سفید، بی‌دانه قرمز و شاهانی بیشترین میزان را تشکیل می‌دهند. از وقتی این انگورها غوره هستند تا وقتی که کاملاً رسیده و شیرین می‌شوند و حتی پس از آن، محصولاتشان را می‌توان به‌عنوان سوغات تهیه کرد. آبغوره، انواع کشمش سنتی و تیزابی، شیره و غیره همه از محصولات و فرآورده‌های انگور و سوغات تاکستان است.

اقامت در تاکستان

برای اقامت در شهرستان تاکستان هم چند گزینه خوب پیش روی شماست. هتل بغدادی، مهمان‌پذیر خورشید، مهمانسرای جهانگردی و برخی خانه‌های روستایی در روستای آک و غیره، گزینه‌های مناسبی برای اقامت چند روزه در تاکستان هستند.

رستوران در تاکستان

برای صرف ناهار و شام در تاکستان هم نیاز نیست غمی به دل خود راه دهید. این شهر مهمان‌نواز چندین و چند رستوران دارد که معروف‌ترینشان رستوران‌های ایران شهر، سحر، هتل تاکستان، بغدادی، غزال و ممتاز برژاوی هستند.

مسیرهای دسترسی به تاکستان

تاکستان از طریق راه‌های جاده‌ایی از شهرهای زنجان، همدان، رشت و قزوین قابل دسترسی است. فاصله تاکستان تا قزوین حدود ۴۰ کیلومتر است و تا تهران حدود ۲۰۰ کیلومتر. همچنین ایستگاه قطاری در این شهر قرار دارد که قطار تهران تبریز از آن عبور می‌کند. تاکستان فرودگاه ندارد.

سفر به شهر تاک‌های و باغ‌های سرسبز، تجربه زیبایی برای ما بود. نظر شما چیست؟ جاهای دیدنی تاکستان از نظر شما چطورند؟ نظرتان را برای ره بال آسمان بنویسید تا بقیه دوستانتان نیز آن را بخوانند.