راهنمای سفر محلات | بهشت افسانه‌ای و هلند ایران

یکی از شهرهای استان مرکزی، محلات است که در جنوب شرقی این استان قرار دارد و به‌عنوان یکی از زیباترین مناطق مرکز ایران شناخته می‌شود. این شهر یکی از مناطق اصلی تولید گل است و در این زمینه رتبه اول را دارد؛ به‌طوری که به آن لقب هلند ایران را داده‌اند. بسیاری از مسافران و گردشگران در فصل‌های مختلف سال به این شهر سفر می‌کنند تا از باغ‌های گل و گیاه آن دیدن کنند و از زیبایی‌های طبیعی این شهر لذت ببرند. ما هم در این نوشته قصد داریم از جاهای دیدنی محلات صحبت کنیم.

محلات کجاست؟

محلات با وسعت 1024 کیلومتر مربع در جنوب غربی تهران و در جنوب شرقی اراک قرار گرفته است. محلات از شمال با قم و آشتیان، از سمت جنوب با اصفهان و گلپایگان، از سوی غرب با خمین و اراک و از سمت شرق با دلیجان همسایه است. این شهر از دو قسمت محلات علیا و محلات سفلی تشکیل شده است. محلات علیا را با چنارهای بلند و چشمه‌های جوشان آن و محلات سفلی را با گل‌های زیبا و زمین‌های کشاورزی‌اش می‌شناسند.

بهترین زمان سفر به محلات

محلات یکی از خوش‌آب‌وهواترین شهر‌های ایران است که به‌خاطر موقعیتی که در دامنه کوهستان دارد و وجود باغ‌ها و زمین‌های زیبای پرورش گل، به آن القابی مثل بهشت افسانه‌ای یا هلند ایران را داده‌اند. به دلیل بسته‌بودن فضای اطراف کوهستان‌های محلات، تغییرات دمایی در این شهر بسیار اندک است و دارای نوعی آب‌وهوای کوهپایه‌ای است. محلات شهری است با تابستان‌های خنک و زمستان‌های سرد. بهترین زمان سفر به محلات، بهار و تابستان است.

پوشش گیاهی محلات

همان طور که گفتیم محلات به شهر گل و گیاه معروف است و پوشش گیاهی نسبتاً غنی‌ دارد. البته پوشش گیاهی این منطقه بیشتر از نوع بوته‌ای است و از لحاظ مراتع چندان غنی نیست. شرایط آب‌وهوایی محلات موجب شده تا گیاهان زینتی و گیاهان دارویی بیشتری در آن رشد کنند. محلات از لحاظ زیرساخت‌های کشت گل در سطح بسیار خوبی قرار دارد و با دارا بودن تقریباً 900 هکتار اراضی زیر کشت، شهر گل ایران نام گرفته است.

از انواع گل‌هایی که در این شهرستان پرورش داده می‌شوند، می‌توان به گل‌های آپارتمانی مثل انواع پیتوس، انواع فیلوکس، آلکون‌ها، گل‌های شاخه‌ای مثل گلایل، میخک، زنبق، ارکیده، همیشه‌بهار و انواع نهال اشاره کرد. برخی از این گل‌ها صادراتی هم هستند و برخی گیاهان زینتی آن همچون بید قرمز فقط محصولاتی هستند که فقط در ایران می‌رویند و به سایر نقاط دنیا صادر می‌شوند.

علاوه بر این گیاهانی مثل آویشن، نعناع کوهی، باریجه، کتیرا، کنگر و کرفس‌کوهی در این خطه به‌فراوانی یافت می‌شود.

پوشش جانوری محلات

محلات یکی از قدیمی‌‌ترین مناطق حفاظت‌شده ایران را دارد و به همین دلیل هم یکی از زیستگاه‌های جانوری مهم کشور است. این منطقه از پوشش جانوری متنوعی برخوردار است که البته عمده پوشش جانوری آن را می‌توان در منطقه حفاظت‌شده هفتادقله پیدا کرد. این منطقه در 15کیلومتری شمال غربی محلات قرار گرفته و از مهم‌‌ترین مناطق طبیعی و اکوتوریستی کشور است. با توجه به آثار کشف‌شده در این منطقه، سابقه تاریخی آن را در حفاظت از منابع زیستی به بیش از 400 سال پیش تخمین می‌زنند. انواع خزندگان مثل سوسمار، لاک‌پشت، مار و پستاندارانی مثل پلنگ، گورکن، خرگوش، خارپشت، آهو، کل و بز، گرگ، شغال، روباه، کفتار و پرندگانی مثل شاهین، سار گپه، عقاب طلایی، کبک، تیهو، دلیجه و جغد اصلی‌‌ترین بخش پوشش جانوری منطقه را در این ناحیه تشکیل می‌دهند.

جاهای دیدنی محلات

• چشمه های آبگرم

چشمه های آبگرم محلات که در 15کیلومتری شمال شرقی شهر قرار دارند، یکی از جاهای دیدنی این شهر هستند. برخی سابقه این چشمه‌ها را مربوط به دوره‌ها‌ی باستانی می‌دانند. در سال 1350 یک مجتمع آب درمانی در محل چشمه ساخته شد. بر اساس نظریات زمین‌شناسی، آب این چشمه‌ها آب‌های گرم عمقی هستند که از درون خمیره سنگ‌های سوزان پوسته زمین جوشیده و به سطح زمین می‌رسند. در این مرکز ۶ چشمه کوچک و بزرگ به نام‌های شفا، سودا (بختیاری)، حکیم، روماتیسم، دنبه و سلیمانیه وجود دارند که اسامی آن‌ها با خاصیت درمانی‌شان تطابق دارد. گفتنی است این چشمه‌ها خاصیت درمانی دارند و در درمان بیماری‌های صفراوی، کبدی، گوارش، رماتیسم، پوستی و استخوانی بسیار مؤثر هستند.

• باغ گل

محلات به‌عنوان شهر گل و گیاه، تعداد بی‌شماری باغ گل و دهکده گل دارد که هر ساله گردشگران فراوانی از آن‌ها بازدید می‌کنند. مردم این شهر از سال‌های پیش در پرورش انواع گل توانایی چشمگیری داشته‌اند و امروزه نیز میلیون‌ها گل شاخه‌ای و گلدانی از اراضی و گلخانه‌های محلات به شهرها و کشورهای مختلف فرستاده می‌شود. باغ گل محلات بزرگ‌ترین دهکده پرورش گل کل کشور در محلات است که وسعتی ۱۱۰هکتاری دارد و به‌عنوان محلی برای پرورش، تهیه و توزیع انواع گل‌های زیبا شناخته می‌شود.

• غار آزادخان

یکی دیگر از جاذبه‌های طبیعی محلات، غار آزادخان است که در 10کیلومتری شهر محلات، در شمال روستای سنجه‌باشی و در منطقه سفیددر قرار گرفته است. به سبب بارندگی، همیشه در کف این غار مقداری آب گوارا جمع می‌شود که از سقف چکه می‌کند. در این غار می‌توان سنگ‌ها و ستون‌های متفاوتی را مشاهده کرد. این غار در واقع یک غار باستانی است که به باور مردم محلی، هنگام حمله یکی از سرکردگان افغان، آزاد خان، به روستای پورکان، از آن به‌عنوان پناهگاه استفاده می‌شده است. به سبب مسدودشدن دهانه غار با سنگ‌های بزرگ، تمامی افرادی که در این غار پنهان شده بودند، جان خود را به‌خاطر گرسنگی از دست دادند.

• بوستان سرچشمه

یکی دیگر از جاهای دیدنی محلات، بوستان سرچشمه است که به‌عنوان نماد شهر شناخته می‌شود. این بوستان در شمال شهر محلات و در دامنه کوه هفتاد قله، سرچشمه‌ای از چشمه‌های پر آب استان مرکزی را در خود جای داده است. این منطقه در بلند‌‌ترین نقطه شهر قرار گرفته است و ضمن برخورداری از آب‌وهوایی دل‌پذیر، یک دریاچه تفریحی و چندین درخت چنار تنومند دارد که فضایی زیبا به آن بخشیده‌اند. این بوستان به‌عنوان یکی از مکان‌های پرورش گل و منطقه گردشگری، در مرکز توجه اهالی محلات و گردشگران است، به گونه‌ای که در سال 1389 از میان 90 مرکز تفریحی ایران توانست رتبه نهم را از آن خود کند.

تاریخچه محلات

بر اساس شواهد به‌دست‌آمده، محلات در زمان هخامنشیان یکی از بخش‌های ایالت ماد محسوب می‌شد و در کتیبه‌های موجود نام آن با عنوان «ورکان» ثبت شده است. وجود آثار باستانی متعدد در آن نشان می‌دهد که از زمان ساسانیان این شهر، به‌ویژه دره رودخانه قم‌رود، محل اجتماع و سکونت افراد بسیاری بوده است و سابقه سکونت در آن به 2 هزار سال قبل از میلاد می‌رسد. محلات در دوران حکومت اسلامی، قسمتی از ایالت جبال محسوب و از زمان سلجوقیان تا قاجار به‌عنوان منطقه عراق عجم شناخته می‌شد.

بناهای تاریخی محلات

• مجموعه تاریخی خورهه

روستای خورهه از توابع شهر محلات و یکی از روستاهای باستانی استان مرکزی است. مجموعه بقایا و ستون‌هایی که در آن کشف شده، از آثار تاریخی ارزشمند در محلات است. این خرابه‌ها مربوط به دوره اشکانی است و مجموعه‌ای شامل آتشکده، معبد، کاخ، عمارت، منزل ییلاقی، قبرستان و مرکزی برای برگزاری جشن‌ها و مراسم‌های ملی و مذهبی بوده است.

در اثر کاوش‌هایی که در این منطقه صورت گرفته، آثاری از دوره سلوکیان، اشکانیان، ساسانیان و دوره اسلامی در این منطقه کشف شده است. این آثار نشان می‌دهد سابقه سکونت در خورهه به هزاره دوم ق.م می‌رسد. این مجموعه مساحتی حدوداً ۳هزار و ۵۵۰ مترمربعی دارد و از ۳ بخش ایوان اصلی، مجموعه بخش شمالی و مجموعه بخش غربی تشکیل شده است. در ایوان اصلی آن و در دو ردیف ۱۲ ستون قرار داشته است و امروزه فقط ۲ ستون آن باقی مانده. این مجموعه تاریخی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

• آتشکده آتش کوه

یکی دیگر از آثار تاریخی و مذهبی محلات، آتشکده آتش کوه است که در نزدیکی شهر نیم‌ور قرار دارد و یکی از مهم‌ترین آثار به‌جامانده از دوران باستان به شمار می‌رود. این آتشکده درواقع بنایی چهارطاقی بود که در آن ستون‌های سنگی استوانه‌ای‌شکل روی هم استوار می‌شدند. همچنین چندین اتاق سرپوشیده داشت که در آن‌ها آتش روشن می‌کردند. قدمت این بنا به دوره ساسانیان می‌رسد و در آن زمان یکی از بزرگ‌ترین بناهای چهارطاقی ‌ایران محسوب می‌شد.

• سد باستانی نیم ور

سد باستانی نیم ور از قدیمی‌‌ترین سازه‌های کشور است که برای ذخیره‌سازی آب در شهر محلات استفاده می‌شده است. قدمت این بنا به دوره ساسانیان می‌رسد و علاوه بر جنبه تاریخی، به سبب چشم‌اندازهای زیبایی که در اطرافش وجود دارد، یکی از جاذبه‌های گردشگری شهر هم است. این سد، در فاصله 7کیلومتری جنوب غربی محلات قرار دارد و با هزار متر طول و 9 ‏متر پهنا روزگاری روی رودخانه قم‌رود، لعل بار یا انار بار برای ذخیره‌کردن و هدایت آب استفاده می‌شده است.

• قلعه جمشیدی

یکی دیگر از آثار تاریخی محلات، قلعه جمشیدی است که در شهرستان نیم ور، در استان مرکزی قرار دارد و به قلعه گبری هم معروف است. مورخان قدمت این بنا را مربوط به دوران ساسانیان می‌دانند. درباره این قلعه گفته می‌شود که در زمان حمله آزادخان، به‌عنوان پناهگاه مردم استفاده می‌شد و کسی نمی‌توانست به داخل آن نفوذ کند. مردم نیز از طریق کانال‌هایی که در زیر زمین وجود داشت به‌صورت محرمانه از قلعه خارج می‌شدند و برای خود آذوقه تهیه می‌کردند. این قلعه، خندق و دروازه چوبی ضدحریق داشت و برخلاف ظاهری که امروزه دارد یکی از بناهای تماشایی شهر محلات بود.

• چنار دوهزار ساله

چنار دوهزار ساله محلات، یکی دیگر از مکان‌های تاریخی و از جاذبه‌های طبیعی شهر است که در خیابان سرچشمه و در دل یک میدان قرار دارد. این چنار زیبا و قدیمی عمری بالغ بر دو هزار سال دارد. گردشگران از این درخت به‌عنوان یکی از نماد‌های شهر محلات در کنار بقیه آثار تاریخی و طبیعی این شهر بازدید می‌کنند.

اماکن مذهبی محلات

• امامزاده فضل و یحیی

یکی از اماکن مذهبی محلات، امامزاده فضل و یحیی است که در محله کوی بالای محلات واقع شده و دو تن از نوادگان امام موسی کاظم در آن دفن شده‌اند. این امامزاده، حیاط وسیعی دارد و از یک قبه با رواق و ایوان‌هایی زیبا تشکیل شده است. محراب این امامزاده قدیمی‌‌ترین قسمت آن است که به سال 709 هجری، یعنی دوره ایلخانان، باز می‌گردد.

• مسجد کرسی

مسجد کرسی یکی از مساجد تاریخی محلات است که در روستای بیجگان قرار گرفته و قدمت آن به دوره صفویان باز می‌گردد. این مسجد بنایی 10×14متری دارد و مصالح تشکیل‌دهنده آن گل و خشت است. این بنا روی سه ستون چوبی قطور قرار گرفته و دهلیزی دوطبقه دارد که پنجره‌های آن رو به مسجد باز می‌شوند. علاوه بر این، لوحی سنگی در این مسجد قرار دارد که با خط ثلث برجسته عباراتی درباره بانیان و بنای مسجد روی آن نوشته‌اند.

• امامزاده شاهزاده موسی

یکی دیگر از اماکن مذهبی محلات، شاهزاده موسی است که در محله پایین‌ محلات قرار دارد و محل دفن سه‌ تن‌ از سادات‌ ارومیه‌ و از فرزندان‌ امام‌ جواد (ع‌)، با نام‌های سن امامه‌، فاطمه‌ خاتون‌ و شاهزاده موسی است. در این آرامگاه بقعه‌ای با دو گنبد، یک‌ غرفه‌، یک ایوان، یک صحن، سه‌ تالار و یک مقبره قدیمی وجود دارد و از چهار طرف‌ به‌ تالار و چند ایوان‌ می‌رسد.

گنبدهای زیبای این آرامگاه با کاشی‌های‌ فیروزه‌‌ای مزین شده‌اند که اسامی‌جلاله‌ روی آن‌ها ثبت شده است. هفت ستون هم در این بنا وجود دارد که روی سرستون‌هاى مقرنس چوبى آن تاریخ ۱۳۲۱ هـ. ق ثبت شده است.

• امامزاده عبدالله

امامزاده عبدالله از بناهای مذهبی محلات است که در بخش جنوبی این شهرستان واقع شده و گفته می‌شود محل دفن فرزند ارشد امام صادق (ع) است. بنای این امامزاده یک مربع متساوی‌الاضلاع با دهانه‌ای هشتی است که 9 متر ارتفاع دارد و با نقاشی‌های ممتازی مزین شده است. ضریحی در وسط بقعه قرار دارد که مدفن فرزند امام صادق است و در ورودی آن کتیبه‌ای گچ‌بری با خط نستعلیق برجسته نصب شده که چندین بیت روی آن خودنمایی می‌کند.

فرهنگ و هنر

• مشاهیر

محلات زادگاه مردان بزرگی است که هر کدام در زمان خود، نقش بزرگی در تاریخ کشور ایفا کرده‌اند. یکی از این مشاهیر، میرزا محمدعلی محلاتی ملقب به حاج سیاح است که به‌عنوان جهانگرد و اولین ایرانی شناخته می‌شود. او از نویسندگان و روشنفکران دوره قاجار بود که در 18سالگی سفر خود را به دور دنیا آغاز کرد. سفرنامه او، یکی از سفرنامه‌های خوب تاریخ ادبیات ایران است. سید محسن محلاتی معروف به صدرالاشراف یکی دیگر از مشاهیر محلات است که از شخصیت‌های مملکتی اواخر قاجار و اوایل پهلوی بوده و به‌عنوان نخست‌وزیر ایران و رئیس مجلس سنای ایران فعالیت می‌کرده است.

• زبان

زبان فارسی، زبان رایج مردم استان مرکزی است؛ اما ممکن است در برخی از مناطق به زبان‌‌ ترکی محلی نیز صحبت کنند. گویش رایج مردم محلات نیز در گذشته، زبان فارسی دری همراه با کلماتی از لهجه و زبان راجی (زبانی که منسوب به ری) بود که البته امروزه آثار کمی از آن مانده و فقط واژه‌هایی از این زبان در لهجه مردم محلات دیده می‌شود.

• لباس محلی

لباس سنتی زنان محلات، شامل سه بخش تن‌پوش، سرپوش و چارقد بوده که در طرح‌ها و رنگ‌های زیبا برای سلایق مختلف دوخته می‌شده است. شلیته یا همان دامن چین‌دار، یل (کت‌های مخملی)، جلیقه، قدکی (شلوار) همراه با چارقد یا چادر از بخش‌های اصلی تن‌پوش‌های سنتی زنان محلات است. برای پاپوش نیز از ارسی (کفش چرمی) یا گیوه استفاده می‌کردند.

لباس محلی مردان نیز شامل تن‌پوش و سرپوش می‌شود که قدک یا پیراهن، نوعی کت به نام ازخالق، سرداری نوعی روپوش و تمبان یا شلوار از بخش‌های اصلی تن‌پوش بوده‌اند. برای پاپوش نیز از ارسی و گیوه و از کلاه نمدی و کلاه پشمی برای سرپوش استفاده می‌کردند. ضمن اینکه برای دوختن لباس سنتی زنان از پارچه کرباس و دبیت در رنگ‌های سفید، سیاه، آبی، سرمه‌ای و طرح‌های گل‌دار استفاده می‌شود و برای مردان نیز پارچه‌های نخی و کرباسی در رنگ‌های سفید، سیاه و سرمه‌ای.

• غذای محلی محلات

در تهیه غذاهای محلی شهرستان محلات، فرآورده‌های گیاهی بیشترین نقش را ایفا می‌کنند، گوشت، کشک و فرآورده‌های دامی نیز در رده‌های بعدی قرار دارند. آبگوشت، اشکنه، آش‌جو، کالجوش، آش رشته، پنله پلو، برشتوک، قورمه و شوربا از غذاهای بومی محلات هستند.

اقامت در محلات

محلات دو هتل سه ستاره دارد که برای اقامت در این شهر می‌توان از آن‌ها استفاده کرد. هتل اقصی محلات در خیابان امام خمینی این شهر قرار دارد و به لحاظ خدمت‌دهی، از کیفیت عالی برخودار است. همین‌طور هتل جهانگردی آبگرم محلات یکی دیگر از اماکن اقامتی شهرستان محلات است که در جاده سلفچگان به اصفهان و در کیلومتر 21 جاده آبگرم واقع شده است. این هتل علاوه بر خدمت‌دهی مناسب با قرارگرفتن در مجاورت چشمه جوشان آبگرم، از هتل‌های باسابقه در زمینه گردشگری است. علاوه بر هتل، دو خانه معلم نیز در این شهر وجود دارد که پرسنل آموزش و پرورش می‌توانند از شرایط آن‌ها استفاده کنند.

سوغات و خرید

شما می‌توانید از محلات و باغ‌های آن، گل و گیاه خریداری کنید؛ چرا که بدون شک اصلی‌ترین سوغات این شهر گل‌های زیبایش هستند. یکی دیگر از سوغاتی‌های معروف محلات، حلوا ارده است که مرغوب‌ترین نوع آن در این شهر تولید می‌شود. همچنین داروهای گیاهی مثل نعنای کوهی، آویشن، کنگر، ریواس، کتیرا، گل گاوزبان، چای کوهی و باریجه در کنار عرقیجات طبیعی از دیگر محصولات مهم این شهر هستند.

شیرینی‌های سنتی و خوشمزه محلات همچون باسلق، نور کونه، نان گرده، جوز قند، هریره در کنار ‌‌ترشی‌ها و مربا‌های محلی این شهرستان نیز از سوغاتی‌های این شهر هستند. صنایع دستی هم نقش پر رنگی در سوغاتی‌های محلات دارند که از بین آن‌ها می‌توان به گیوه‌دوزی، گلیم‌بافی، محصولات چوبی و سفال‌گری اشاره کرد.

راه‌های دسترسی

• مسیر زمینی

با وسایل نقلیه زمینی می‌توان از طریق مسیر دلیجان ـ محلات (جاده شماره 58)، یا از طریق جاده اصلی قم ـ اصفهان (مسیردودهک ـ خورهه یا آزادراه شماره 7 و جاده شماره 58) به این شهر دسترسی پیدا کرد.

• مسیر هوایی

محلات فرودگاه ندارد. اگر قصد دارید سفر هوایی به این شهر داشته باشید، می‌توانید با هواپیما به اراک رفته و از آنجا به محلات بروید. علاوه بر این می‌توانید با قطار به اراک سفر کنید و بعد از طی 115 کیلومتر با ماشین یا اتوبوس، خود را به محلات برسانید.

وصف زیبایی بعضی از شهرها در کلمات و جملات نمی‌گنجد. این شهرها را باید از نزدیک دید و از حضور در آن لذت برد. ما در این نوشته به توصیف برخی از جاهای دیدنی محلات پرداختیم. توصیف سایر مکان‌ها و جاذبه‌ها را به شما می‌سپاریم. برای ره بال آسمان از دیده‌ها و شنیده‌هایتان بنویسید.