جاهای دیدنی تفرش | راهنمای سفر تفرش

اگر در استان مرکزی به دنبال محلی سردسیر با مناظر کوهستانی هستید تا از گرمای تابستان فرار کنید و عطش روزهای گرم را فرو بنشانید، یا اگر دلتان برای مناظر کوهستانی با شکوفه‌های بادام در فصل بهار تنگ شده، یا دلتان می‌خواهد زیر نور گرم آفتاب تابستان، نسیم خنک، گونه‌هایتان را نوازش کند، به تفرش بروید. ما نیز در این مقاله شما را با جاهای دیدنی تفرش آشنا می‌کنیم.

تفرش کجاست؟

تفرش شهری است در استان مرکزی و در ۹۰کیلومتری اراک و محصور بین کوه‌های بلند اطرافش در رشته‌کوه زاگرس. گندمکوه و قشلاق از شمال و منار و نقره کمر از جنوب، کوه‌هایی هستند که به این شهر چهره و آب‌وهوای کوهستانی بخشیده‌اند. این شهر در فاصله 240کیلومتری از جنوب غرب تهران، در مسیر راه تهران، قم، سلفچگان یا تهران، ساوه، سلفچگان در مرکز ایران قرار دارد. پیش از اسلام، نام این شهر گبرش بود و نشان از مذهب زرتشتی مردمانش می‌داد. پس از اسلام و حاکمیت اعراب و زبان عربی بر ایران، به آن طبرس نیز گفته شده است.

چیزی که بیش از همه این شهر را متمایز می‌کند، درختان بادام، گردو، تاکستان‌ها و گندم‌زارهای طلایی است. شاید عجیب باشد که منطقه‌ای با آب‌وهوای کوهستانی، در میان شهرهای گرمسیری چون قم و ساوه، پیدا کنیم؛ اما باید باور کرد که تفرش خنک و سایه‌سار درختانش، چونان معجزه‌ای در میان شهرهای کویری، بر دوش کوهستان سوار شده است.

بهترین زمان سفر به تفرش

آب‌وهوای تفرش نسبتاً سرد و خشک است و رود آب‌کمر در آن جریان دارد. میانگین بارش تفرش، حدود 300 میلی‌متر در سال است. زمستان هر سال، مردم این شهر شاهد بارش برف هستند. این بارش در سال‌های اخیر کمتر از گذشته شده است. مردم تفرش هنوز بارش‌‌‌های سنگین برف و یخبندان‌های طولانی را به یاد دارند که مسیر عبور و مرور داخل شهر و روستاها مسدود می‌شد.

چشم‌انداز کلی شهر، رو به کوه‌های اطراف است که در زمستان و بهار با چهره برفی خود، نمای زیبایی دارد. در پاییز طلایی هم برگ‌ریزان قشنگی را به خاطر وجود پوشش گیاهی منطقه سردسیری همراه با باران‌های پاییزی شاهد هستیم. با همه این توصیفات شما به‌غیر از زمستان، در سایر روزهای سال می‌توانید از طبیعت زیبای تفرش لذت ببرید.

طبیعت تفرش

تفرش در ناحیه پوشش گیاهی ایرانی‌تورانی قرار دارد. در این شهر علاوه بر درختان و درختچه‌‌‌هایی مثل سنجد، بید، سماق و ارژن، بوته‌‌‌های گون در جای‌جای مراتعش خودنمایی می‌کند. اسفندماه در کوه و کمر، درختان بادام و بادام کوهی با شکوفه‌‌‌های سفید و صورتی دیده می‌شوند. اگر در اردیبهشت‌ماه به این شهر سفر کنید، خواهید دید که این سرزمین لباس سرخی از شقایق‌‌‌های وحشی به تن کرده است.

در زمان‌های دور، مراتع تفرش در سیطره گرگ‌‌‌ها بود و گله‌‌‌های چوپانان گه‌گاه قربانی این گرگ‌ها می‌شدند؛ ولی با حمله انسان‌ها به گرگ‌ها، دیگر اثری از آن‌ها دیده نمی‌شود. با حذف گرگ‌ها، جمعیت گرازها در کوه‌‌‌ها بسیار افزایش یافته که خسارات زیادی به کشت و کار روستاییان وارد می‌کنند.

جاهای دیدنی تفرش

• آب معدنی گراو

یکی از جاذبه‌‌‌های تفرش آب معدنی گراو است. این چشمه تا تفرش حدود 5 کیلومتر فاصله دارد و بین دو روستای تراران و قدس قرار گرفته است. جالب است که این شهر، سیستم آبیاری و هدایت آب قنات و آب انبار داشته است که این روزها کمتر اثری از آن‌ها دیده می‌شود. قنات بزرگ ششناو در زیر مسجد ششناو است و یادگار دوران سلجوقیان است. قنات استریه هم در کوهپایه کوه ورمنار قرار دارد.

• کوه پناس

از کوه‌های معروف این منطقه، کوه پناس در روستای نقوسان است که به‌خصوص در زمستان‌ها و بهار با قله‌ برفی، منظره‌ای دیدنی دارد.

• روستای نقوسان

نقوسان بافت روستایی خاصی دارد. کوچه پس‌کوچه‌‌‌های این روستا پر شیب بوده و درست همچون ماسوله پشت بام هر خانه، حیاط خانه بالایی است. البته با ساخت‌وسازهای نامتناسب امروزی کمتر این بافت قابل مشاهده است. نیاکان این روستا پرشیب‌ترین و نامرغوب‌ترین بخش روستا را به خانه‌سازی اختصاص داده و اجازه تغییرکاربری دشت حاصلخیز به خانه مسکونی را نمی‌دادند تا کشاورزی و تولید پایداری داشته باشند. درواقع به خود سختی می‌دادند تا زمین‌های بیشتر و حاصلخیزتری برای کشت‌وکار داشته باشند.

• روستای تراران (دلارام)

یکی از زیباترین روستاهای تفرش تراران یا دلارام است. نام روستای تراران که به معنی تری و سرسبزی بوده به دلارام تغییر کرده تا با معنی طراران (به معنی دزدان) اشتباه نشود. پیاده‌روی در روستای تراران و حرکت در زیر انبوه درختان، به‌خصوص درختان گردو، نوشیدن از آب قنات، دیدن مناظر بکر و طبیعی و تپه ماهورهایی که هر کدام به رنگی هستند، حس‌وحال خوبی به هر گردشگر خوش‌ذوقی می‌دهد.

متأسفانه مانند کل کشور، به دلیل بی‌توجهی به قنات‌ها و استفاده بی‌رویه از سفره‌‌‌های آب زیرزمینی در تفرش، بسیاری از چشمه‌‌‌های قدیمی خشک شده و دیگر خبری از قنات‌های پر آب هم نیست. شاید خشکسالی در سال‌های اخیر، مهم‌ترین معضلی است که دامن این شهر را هم گرفته است؛ اما به برکت سالیان دراز قنات‌‌‌های پر آب، هنوز هم شهر سرسبزی و لطافت خود را حفظ کرده است.

تاریخچه تفرش

تفرش جزو متصرفات مادها، هخامنشیان و اشکانیان بوده و از دوره ساسانیان قبرهای حوض‌گونه زرتشتیان در این شهر به‌جا مانده است. جالب آنکه در زمان خوارزمشاهیان، این شهر دهستانی در محدوده اقلیم عراق عجم (اراک) بوده است. از مغولان و تیموریان هیچ اثری در آن دیده نمی‌شود؛ اما در زمان صفویه، مکتب‌خانه‌‌‌های بسیاری در آن ساخته شده است. جامعه تفرش در دوره قاجار، دهقانی بوده است. تفرش در دوره صفویه از نظر شکار موقعیت مطلوبی داشته و از شکارگاه‌های شاه اسماعیل اول بوده است. در زمان قاجار با نام ییلاق ممتاز عراق از آن نام برده شده که از آن خشکبار صادر می‌شده است.

بناهای تاریخی تفرش

سنگ‌نگاره‌‌‌های تاریخی یازیلی‌چای که مربوط به هزاره سوم است، قلعه‌‌‌های تاریخی قلعه توس و قلعه سلطان محمود، کاروانسراهای خانک و مجدالملک و… از جمله آثار تاریخی در این شهرستان‌اند. از خانه‌‌‌های تاریخی آن می‌توان به غسالخانه نقوسان و نمازخانه کهنه‌لو اشاره کرد. مجموعه فرهنگی نصیر، آب انبار بلور و بادگیر آن از دیگر بناهای دیدنی این شهر هستند.

بناهای مذهبی تفرش

• مسجد ششناو

مسجد ششناو در قرن پنجم ساخته شد. در قرن ششم نیز تخریب و بزرگ‌تر شد. کاشی‌کاری‌ها و مقرنس‌کاری‌های سقف و دیواره ایوان این مسجد یکی از شاهکارهای زیبای دوران سلجوقیان در استان مرکزی است. مناره، دارای پلکانی مارپیچ است و جدار آن تماماً از آجر ساخته شده است. قنات ششناو از قدیمی‌ترین قنات‌های استان مرکزی، به شش محله در تفرش، آب‌رسانی می‌کرده است. در این بنا، درختان چنار قدیمی بسیاری دیده می‌شوند که مهم‌ترین آن‌ها درخت چنار ششناو است که حداقل 700 سال عمر دارد.

آرامگاه‌هایی چون امامزاده قاسم، امامزاده ابولعلی مهدی، امامزاده احمد کوهین، زید بن قاسم و بقعه شاهزاده محمد و باغی با عنوان تپه باغ رسول و… از دیگر بناهای مذهبی این شهر هستند. از تکیه‌‌‌های تاریخی این شهر، می‌توان به تکیه فرمهین اشاره کرد که متعلق به دوران قاجار است.

مشاهیر

از مهم‌ترین چهره‌‌‌های شاخص شهر تفرش که این شهر به نام او معروف است، پروفسور محمود حسابی، پدر علم فیزیک ایران است که مرقدش در بالا محله تفرش قرار دارد. او که پدر فرهنگستان ایران و پدر مهندسی نوین ایران نیز هست، در سال 1281 از پدر و مادری تفرشی چشم به جهان گشود. وی وصیت کرد که پس از مرگش او را در آرامگاه خانوادگی‌اش در تفرش به خاک بسپارند.

همین‌طور استاد ابوالقاسم سحاب، پدر جغرافیا و نقشه‌برداری نوین ایران، پروفسور پروانه وثوق، مرحوم علی حاتمی، از جمله نام‌های بزرگ و مفاخر این شهر هستند. از دیگر شخصیت‌‌‌های علمی می‌توان به عیسی بهنام اشاره کرد که در سال 1285 متولد شد و عنوان پایه‌گذار موزه مردم‌شناسی تهران را از آن خود کرد و در علم باستان‌شناسی و هنر ایرانی از چهره‌های جهانی برجسته و بنام به شمار می‌رود.

غذای محلی

ذائقه مردم تفرش، با توجه به آب‌وهوای کوهستانی آن قابل حدس زدن است. انواع آش‌های محلی در این شهر نشان از میل آن‌ها به غذاهای سالم دارد. از نکته‌‌‌های جالب در طبخ آش نزد تفرشی‌ها، استفاده از قره قروت به‌جای کشک است. قره قروت که با جوشاندن آب ماست به دست می‌آید، ترشی خوب و دل‌نشینی به آش‌‌‌های محلی می‌دهد.

آش محبوب تفرشی‌ها، آش جو است که تقریباً هر هفته در برنامه غذایی آن‌ها دیده می‌شود. یکی از آش‌‌‌هایی که تقریباً در هیچ شهر دیگری طبخ نمی‌شود و ویژگی خاص غذایی این شهر است، آشی است که از دانه‌‌‌های کوبیده ارزن درست می‌کنند و اتفاقاً مزه خیلی خوبی دارد! در سفره‌های مردم تفرش، خبری از غذاهای نمک‌سود و دودی و کبابی نیست و بیش از هر چیزی لبنیات، غلات، حبوبات و سبزی‌‌‌ها در آن به چشم می‌خورد. دو نوع آش ترخینه دوغ و ترخینه شیر هم جزو جدایی‌ناپذیر سفره‌‌‌های تفرشی‌‌‌هاست.

تفرشی‌‌‌ها دو نوع پلوی مخصوص می‌پزند، پتله پلو و رشته پلو، پتله همان گندم پوست‌کنده است که دیگر بلغور نمی‌شود. همراه با گردو، لوبیا چیتی و در برخی نقاط عدس و برنج و سیب زمینی پخته می‌شود. کله‌جوش یا کال‌جوش و آش اشکنه هم از دیگر غذاهای معروف این ناحیه است.

سوغات تفرش

انواع ظروف مسی، هم یکی دیگر از سوغاتی‌های تفرش است. مسگری جزو صنایع دستی سنتی تفرش است که جوانان این شهر را هم به کار گمارده است. از مهم‌ترین سوغاتی‌های دیگر این شهر، انواع قالی و گلیم و جاجیم است که به دست توانای زنان این شهر بافته می‌شود. از دیگر سوغاتی‌های تفرش، ظروف سنگی است که به زبان محلی به ‌‌‌هاون سنگی، «مزگو» گفته می‌شود. انواع گیوه و جاروهای دستی، سنجد، سیر، سماق، بادام و گردو را هم می‌توان در بازار خیابان اصلی شهر خریداری کرد.

از شیرینی‌‌‌های مخصوص این شهر که به‌ویژه در ایام نوروز در دسترس است، نوعی باسلوق است که به جای نشاسته، ترکیبی از آرد گندم، آرد برنج و شیره انگور دارد و از مغز گردوی نخ شده در وسط این باسلوق استفاده می‌شود. شکل خاص این باسلوق به‌خاطر نحوه تهیه آن است. ابتدا گردوها را با نخ به بند می‌کشند و از سقف آویزان می‌کنند، سپس شیره تهیه شده را روی این بندهای آویزان می‌ریزند که در مجاورت هوا کم‌کم خشک می‌شود. امروزه شاهد کارگاه‌های شیرینی‌پزی در این شهر هستیم که این سوغاتی خوشمزه را به‌صورت انبوه تهیه می‌کنند و در اختیار گردشگران قرار می‌دهند.

اقامت در تفرش

اگر اهل کیسه خواب و چادر هستید، تابستان تفرش را از دست ندهید. می‌توانید برای پیدا‌کردن محل مناسب کمپ، به روستای تراران (دلارام) بروید؛ اما در فصل‌های دیگر که آب‌وهوا سرد و سوزناک است، بهتر است سراغ هتل‌ها و مهمانخانه‌‌‌ها بروید که هرساله در این شهر رو به رشد و توسعه هستند. هتل پارسیان در میدان فرمانداری و مهمانپذیر یاس سپید در قلعه محی‌الدین از مراکز اقامت خوش‌نام این شهر هستند.

مراکز خرید تفرش

خیابان امام، خیابان اصلی شهر و میدان آزادی (میدان فم) مرکز خرید و فروش انواع خشکبار، رشته و بلغور گندم است. در سفر به این شهر لواشک‌های محلی، سالم و دوست‌داشتنی تفرش را از دست ندهید.

مسیرهای دسترسی

برای سفر از تهران و استان‌های شمالی به تفرش با ماشین شخصی، کافی است از بزرگراه تهران ـ قم یا جاده شماره 71 حرکت کنید و از سه‌راه سلفچگان به سمت جاده قدیم ساوه بروید. پس از طی مسافت کوتاهی در سمت چپ یک خروجی خواهید یافت که از میان شهر دستجرد به سوی تفرش راه دارد.

مسیر بعدی از سمت شهرستان ساوه است. باید از طریق جاده شماره 65 تا ساوه بروید و پس از آن آزادراه سلفچگان را به سمت جنوب ادامه دهید و قبل از رسیدن به سلفچگان از سمت راست وارد جاده تفرش شوید. این مسیر از شمال شهر دستجرد عبور می‌کند. از طریق شهرهای جنوبی و جنوب غربی هم می‌توان به سمت سه‌راه سلفچگان حرکت کرد و مسیر را از جاده قدیم ساوه ادامه داد.

از ترمینال جنوب و غرب، روزانه اتوبوس‌های متعددی به مقصد تفرش آماده نقل و انتقال مسافران هستند که اتوبوس‌های ترمینال جنوب از قم و اتوبوس‌های ترمینال غرب از ساوه می‌گذرند.

شهر تفرش فاقد فرودگاه و ایستگاه راه آهن است.

تفرش در استان مرکزی و نزدیک به اراک است و به علت نزدیکی با تهران می‌تواند یکی از هدف‌های ایران‌گردی برای پایتخت‌نشینان در یک برنامه‌ریزی یک‌روزه باشد. دسترسی به جاهای دیدنی تفرش برای اهالی تهران خیلی سریع صورت می‌گیرد. ما نیز در ره بال آسمان پیشنهاد می‌کنیم سفر به تفرش را از دست ندهید؛ زیرا چشم‌اندازهای کوهستانی این شهر، انتظار مسافرانش را می‌کشد.