جاهای دیدنی بوکان در آذربایجان غربی | راهنمای سفر بوکان

شهر بوکان، از آنجایی که بخش عظیمی از مساحت استان آذربایجان غربی را به خود اختصاص داده‌ است، یکی از شهر‌های مهم جنوبی این استان به شمار می‌رود. آنچه بوکان، این عروس زیبای طبیعت را به یکی از مهم‌ترین قطب‌های گردشگری منطقه تبدیل کرده‌ است، جاذبه‌های طبیعی آن مثل غارها، رودخانه‌ها و جنگل‌های فراوان است. پیشنهاد ما به گردشگرانی که به طبیعت‌گردی علاقه‌مند هستند، سفری متفاوت به بوکان، پایتخت طبیعت‌گردی آذربایجان است.

بوکان کجاست؟

قبل از سفر بهتر است به‌درستی بدانیم بوکان کجاست. شهر بوکان یکی از شهرهای استان آذربایجان غربی است که از شمال به ارومیه، از شرق به مراغه، از غرب به مهاباد و از جنوب به سقز و سنندج محدود می‌شود.

بهترین زمان سفر به بوکان | بهار و تابستان

بوکان، یکی از مناطق کوهستانی و مرتفع غرب ایران محسوب می‌شود. این شهر به‌خاطر قرارداشتن در قسمت جنوبی دریاچه ارومیه، در فصل زمستان‌ آب‌وهوایی سرد همراه با بارش فراوان دارد؛ اما در فصل‌های بهار و تابستان، آب‌وهوایش خشک و گرم است.

طبیعت بوکان | کوهستان مرتعی و زیبا

رودخانه‌های فراوان و خاک حاصلخیز، بوکان را به یکی از سرسبزترین مناطق کشور تبدیل کرده‌اند. پوشش گیاهی این منطقه از نوع پوشش مرتعی است و گونه‌هایی از قبیل خوش‌خوراک، گون، ‌کتیرا، یونجه ‌وحشی، چاودار، انواع‌ گلابی وحشی، زالزالک، ارجنگ، بلوط، کنگر وحشی، گل ‌کاغذی، پسته وحشی (بنه) و بادام وحشی به‌فراوانی در طبیعت‌ این منطقه می‌رویند. باغ‌ها و زمین‌های زراعی این شهر هم میوه‌ها و سبزیجات باکیفیتی دارند. از بهترین و پررونق‌ترین محصولات آن‌ها می‌توان به میوه آلبالو اشاره کرد.

همچنین این شهر با داشتن شرایط اقلیمی مناسب و برخورداری از آب‌وهوای مساعد، همواره محل زندگی مناسبی برای جانوران متنوع بوده است. خرس، گرگ، روباه، رودک، شغال، قوچ و میش از حیوانات این منطقه هستند.

جاهای دیدنی بوکان | غارهای باستانی و حیرت‌آور

• مجتمع گردشگری حسن زیرک

مجتمع گردشگری حسن زیرک در دامنه کوه نالشکینه قرار دارد و قسمتی از آن را آرامگاه‌ هنرمندانی مانند استاد حسن زیرک، قادر عبدالله‌زاده و… به خود اختصاص داده است. این مجتمع با داشتن فضایی سرسبز، گل‌کاری و نورپردازی به یکی از مهم‌ترین جاذبه‌ها‌ی گردشگری بوکان تبدیل شده ‌است.

• غار بی بی کند

غار بی بی کند، یکی از مشهورترین جاذبه‌های گردشگری بوکان است که در روستایی به همین نام و در فاصله 18کیلومتری این شهر قرار دارد. این غار در اصل یک پناهگاه بوده است که در دل کوه کنده شده‌ و به عقیده بسیاری از اهالی منطقه زمان ساخت آن به حدود ۳هزار و ۵۰۰ سال قبل باز می‌گردد.

در ورودی این غار، یک فضای بزرگ به شکل ایوان و ساختمانی سه‌طبقه دیده می‌شود که به‌صورت اتاق‌هایی متصل به هم ساخته شده‌اند. یک چشمه آب سرد هم به چشم می‌خورد که سرچشمه‌اش در طبقه آخر است و آب را از بالای کوه و با استفاده از آبراه باریکی به داخل اتاق هدایت می‌کند. در حال حاضر اطلاعات دقیقی درباره این بنا و پیشینه‌ آن در دست نیست.

• غار زندان چاوه

غار زندان چاوه از غارهای آهکی و افقی‌شکل است که در روستای کانی‌رش، در 10کیلومتری بوکان، در وسط کوهی به نام کوه چاوه کنده شده ‌است. این غار به دلیل طبیعت بکر و مناظر دل‌انگیز پیرامونش، از جمله جاهای دیدنی بوکان است.

• تپه باستانی قلایچی

تپه باستانی قلایچی در ۱۲کیلومتری شمال شرقی بوکان قرار دارد. بر اساس آثار و کتیبه‌های به‌دست‌آمده از این تپه، در کاوش‌های باستان‌شناسی، حدس زده می‌شود که این ناحیه مرکز حکومت ماناها، یکی از حکومت‌های ناشناخته شمال غرب ایران بوده است. احتمالاً این منطقه همان ایزیرتو، در شرح لشکرکشی سارگن، پادشاه آشوری، در کتیبه‌ها‌ی سنگی است.

• غار قلایچی

غار قلایچی، یکی از جاذبه‌های گردشگری مهم و جاهای دیدنی بوکان است که در نزدیکی تپه باستانی قلایچی، در 12کیلومتری شمال شرقی شهرستان واقع شده‌ است. این غار و تپه معروفی به همین نام که در این مکان تاریخی قرار گرفته‌اند، روزگاری محل حکومت یکی از تمدن‌های بزرگ خاورمیانه، به نام ماناها بوده است. غار قلایچی، در سال 1381 کشف شد و تا پیش از آن ناشناخته بود.

• غار دوکچی

غار دوکچی در نزدیکی غار قلایچی، در ۱۴کیلومتری شمال شرقی شهرستان بوکان قرار گرفته‌ است. هنوز انتهای این غار کشف نشده است؛ اما احتمال دارد که این دو غار در انتها به یکدیگر برسند.

• غار کول آباد

غار کول آباد در ۲۵کیلومتری بوکان و در مسیر میاندوآب قرار دارد. غار کول آباد در کوه کول آباد و دره کوره کانی واقع شده و محل زندگی خفاش‌هاست. در کف غار، رسوبات ثانویه فراوانی وجود دارد و پیرامون غار هم به مقدار کمی جالیز مشاهده می‌شود. به دلیل همه این شرایط ورود گردشگران به غار غیرممکن شده و تماشای غار فقط از دور امکان‌پذیر است.

• منطقه شکارممنوع سه کانیان

منطقه شکار‌ممنوع سه کانیان در 15کیلومتری شمال شرقی بوکان قرار گرفته‌ است. این منطقه روستاهای سرسبزی از قبیل سه کانیان، کانی علی گرده، کانی سور، کانی قلا و ارمنی بلاغی را در برمی‌گیرد. سه کانیان به دلیل داشتن طبیعتی سرسبز و مراتعی آباد، بهترین زیستگاه برای نمونه‌های نادر جانوری مثل میش مرغ‌ است. این منطقه قلب طبیعت‌گردی بوکان نامیده می‌شود.

تاریخچه بوکان | شهر در گذر تاریخ

بوکان به دلیل مساحت وسیع و جمعیت فراوانی که در آن زندگی می‌کنند، از جمله شهرهای مهم آذربایجان غربی است. این شهر به لحاظ شهرنشینی رتبه اول را در این استان به خود اختصاص داده‌ است. بنا بر اعتقاد برخی مورخان، بر اساس مطالعاتی که باستان‌شناسان روی آثار به‌دست‌آمده از این شهر انجام داده‌اند، این بوکان همان هگمتانه باستانی، پایتخت مادها‌ست.

این شهر تاریخی پس از زلزله‌های متعدد ویران و از نو با نام جدید بازسازی شده است. نام بوکان به اعتقاد برخی، برگرفته از زبان مغولی است و به اعتقاد عده‌ای دیگر ریشه کردی دارد. در این شهر، آثار تاریخی باارزشی مربوط به دوران ساسانی و اشکانی یافت شده‌ است.

آتشکده‌ها و تپه‌ماهورهای تاریخی یافت‌شده در این شهرستان هم حکایت از حضور آشوریان و زرتشتیان در این ناحیه دارند. این شهر در دوره صفویه به دست ترکان عثمانی فتح شد و پس از نبردهای معروف ایران و عثمانی، دوباره به خاک ایران بازگشت. بوکان تا پیش از عصر پهلوی، روستایی کوچک بود و در دوران سلطنت رضاشاه پهلوی کم‌کم بافت شهری به خود گرفت.

بناهای تاریخی | یادگاری از گذشتگان

• قلعه سردار

قلعه سردار یکی از بناهای تاریخی مشهور بوکان است که در زمان حکومت ناصر‌الدین‌شاه قاجار، به دست عزیز خان مکری، با هدف تسلط بر کردهای مکری و عشایر کرد ساخته شد. بعدها فرزندان و نوادگان مکری، آن را تکمیل کردند.

این بنا در دوره‌های مختلف تاریخی به‌عنوان مرکزی برای اجرای سیاست‌های دولت مرکزی و مقر حکومتی کردهای دارای مقام دولتی، استفاده می‌شد. به همین دلیل و به دلیل پیشینه تاریخی‌اش، در بین کردها اهمیت بسیاری دارد؛ اما متأسفانه در حال حاضر مخروبه شده و فقط خرابه‌ای از آن باقی مانده است.

• آرامگاه سرداران مکری

آرامگاه سرداران مکری یکی از بناهای تاریخی بوکان است که داخل پارک ملت این شهر قرار دارد. سبک معماری سنتی این آرامگاه نشان می‌دهد که ساخت آن به دوره قاجار و جنگ جهانی اول برمی‌گردد. در این مقبره، چند تن از نوادگان سردار عزیزخان مکری و بعضی از بزرگان و نام‌داران بوکان هم دفن شده‌اند.

داشتن یک حیاط کوچک در ضلع جنوبی، مقبره‌‎‌ای مستطیل‌شکل، استفاده از سنگ‌لاشه در پی آرامگاه و ساخت ایوانی با دو ستون سنگی، از ویژگی‌های اصلی این بنا هستند. تزئین دیوارها با آجرکاری، گنبد و طاق‌ها با استفاده از آجر چهارگوش، نمای متفاوتی به این بنا بخشیده ‌است.

بناهای مذهبی بوکان | جایی برای نیایش

• مسجد حمامیان

مسجد حمامیان که هنوز هم بنایی سرپا و تقریباً سالم است، در 3کیلومتری بوکان قرار دارد. مسجد حمامیان، قبل از جنگ جهانی دوم، در نزدیکی شهر و در کنار روستای حمامیان بنا شده‌ است. در 30متری بنای مسجد، حجره‌هایی به‌عنوان کلاس درس نیز دیده می‌شوند که در حال حاضر بقایای آن‌ها سالم باقی مانده‌ است.

داشتن پلانی مربعی‌شکل به‌صورت تک‌گنبدی و به‌کاربردن مصالحی مانند سنگ‌لاشه‌ای در پی، آجر چهارگوش در بدنه و گنبد پوششی به‌صورت دو لایه از ویژگی‌های ساختار این بنا هستند.

• خانقاه شمس الدین برهانی

خانقاه شمس الدین برهانی متعلق به عارف کردتبار ایرانی، شیخ یوسف‌الدین، معروف به شیخ شمس‌الدین برهانی است که در روستای خانقاه شهرستان بوکان قرار دارد. این بنا امروزه جنبه زیارتی پیدا کرده است.

• مسجد جامع بوکان

مسجد جامع بوکان که یکی از بناهای تاریخی و مذهبی شهر محسوب می‌شود، در 35کیلومتری این شهر و در کنار تپه قلعه سردار، در ضلع شرقی رود سرآب، قرار گرفته‌ است. سبک معماری و طراحی این بنا بسیار به سبک بناهای دوره قاجار شباهت دارد و احتمال دارد که تاریخ ساخت آن هم به همین دوران باز گردد.

این بنا که با معیارهای معماری سنتی اسلامی ساخته شده،‌ به دستور سیف‌الدین خان مکری، سردار ناصرالدین‌شاه بنا شده است. مسجد جامع در حال حاضر، یکی از مهم‌ترین مساجد شهر بوکان است که نماز جمعه و مراسم‌های مذهبی مختلفی در آن برگزار می‌شود.

فرهنگ و هنر | تجلی تمدن در قلب شهر

• مشاهیر

شاعر کرد زبان، سواره ایلخانی‌زاده، ملقب به کاک سواره در روستای ترجان، از توابع شهرستان بوکان متولد شد. عباس حقیقی، شاعر و مترجم کرد زبان، در روستایی به نام قره داغ، دیده به جهان گشود و در 94 سالگی در بوکان، دار فانی را وداع گفت. حسن زیرک، شاعر، موسیقی‌دان وخواننده کردتبار، در محله قلعه سردار به دنیا آمد.

• آداب و رسوم

اهالی بوکان همانند مردمان دیگر شهرهای ایران، آداب‌ورسوم مختلفی دارند که نشان‌دهنده سنت‌های دیرینه مردم این دیار است. در حال حاضر بیشتر مردم بوکان، سنی شافعی مذهب هستند و مراسم‌های ملی و دینی خاص خود را دارند.

مراسم عروسی در میان اهالی بوکان، دارای آداب‌ورسوم خاصی است؛ اما تفاوت چشمگیر این مراسم که آن را خاص مناطق غربی کشور می‌کند، رقص کردی است. این رقص به‌صورت گروهی و با حضور زنان و مردانی برگزار می‌شود که معمولاً لباس محلی به تن می‌کنند و دست در دست همدیگر دارند. یک نفر این گروه را رهبری می‌کند که به او «سرچوبی» می‌گویند.

سبکی که کردهای بوکان با آن می‌رقصند و ریتم تندی هم دارد، «سپیی» است. رسم دیگری که در مراسم عروسی کردها دیده می‌شود، پارچه قرمزی است که برادر عروس در آخر مجلس به نشانه دوشیزه‌بودن عروس، بر کمرش می‌بندد.

• موسیقی

موسیقی رایج در میان اقوام کردنشین بوکان، همان موسیقی شاد کردی است که با سازها و شیوه‌های کهنی چون دف، هوره، شمشال (که نوعی ساز بادی است) و… نواخته می‌شود. عمر برخی از این سازها یا نواها به دوران باستان و پیش از ورود اسلام به ایران باز می‌گردد. موسیقی‌های کردی که معمولاً با ریتمی شاد همراه است، به دلیل غنی‌بودن سبکشان، نه‌تنها در بین اقوام کرد، بلکه در سراسر خاورمیانه جزء موسیقی‌های شناخته‌شده محسوب می‌شوند.

• زبان و گویش

زبان کردی، زبان رایج در بین مردم بوکان است. لهجه بوکانی، شکل خاصی به زبان کردی مردم این دیار می‌دهد که مختص این خطه است و با گویش کردی دیگر مناطق کردنشین، متفاوت است. کردی سورانی یا کردی مرکزی، گویشی است که در بین مردمان اصیل این منطقه رواج دارد. کردی سورانی خود به چندین لهجه تقسیم می‌شود که لهجه مکریانی به‌عنوان یک لهجه خالص در بین اهالی بوکان استفاده و زبان محلی این شهر دانسته می‌شود.

• لباس و پوشش

امروزه مردم بوکان هم مانند دیگر مردم ایران به پوشیدن لباسی‌های مدرن رو آورده‌اند؛ اما هنوز هم در بین کردهای اصیل، لباس‌های محلی استفاده می‌شوند.

لباس مردان کرد

مردان این دیار شلواری به نام پاتول می‌پوشند که شلواری گشاد است و در قسمت پای‌چه تنگ می‌شود. نیم‌تنه‌‌شان هم ملکی نام دارد که بدون یقه است و جلوی آن با دکمه بسته می‌شود. دستار یا کلاغه که چیزی شبیه کلاه است را روی سر می‌گذارند. البته، یک کلاه محلی هم به نام پیچ و کولاو دارند که زنان کرد با دو رنگ سفید و سیاه، با نقش‌ونگاری خاص می‌بافند.

کردها دستمالی دارند به نام پیچ که بعد از گذاشتن کلاه بر روی سر، آن را به دور کلاه می‌پیچانند و یک که‌وا‌پاتول دارند که به جای کت و شلوار معمولی می‌پوشند؛ ولی شیوه دوخت آن با کت و شلوار متفاوت است.

لباس زنان کرد

لباس زنان کرد از چندین قسمت تشکیل می‌شود. کراس پیراهن بلندی است و روی آن کوا‌که می‌پوشند. شالی دارند که در ناحیه کمر روی لباس بسته می‌شود و سروین که همراه با کلاه بر سر می‌گذارند. قسمت‌های مختلف این لباس محلی، بیشتر از جنس حریر، مخمل، ساتن تور و… دوخته می‌شود و با سرمه‌دوزی، سنگ‌دوزی، ملیله‌دوزی و پولک‌دوزی تزئین می‌شود.

• غذاهای سنتی بوکان

گوزلمه از غذاهای محلی و بسیار مقوی آذربایجان غربی است. در زبان محلی به آن جوزلمه، یعنی منتظر نشو، می‌گویند؛ چرا که مدت زمان کمی برای تهیه آن زمان لازم است. آش دوغ هم از غذاهای قدیمی و سنتی این منطقه است؛ اما در بسیاری از شهرهای ایران نیز طبخ می‌شود.

اقامت در بوکان | شب و روزی مهمان کردهای مهربان

هتل چهار ستاره ایزدی، یکی از هتل‌های مشهور بوکان و یک اقامتگاه مناسب برای مسافرانی است که علاقه دارند در محل اقامتی با دسترسی آسان به اماکن گردشگردی و محیطی آرام و دنج بمانند. هتل ایزدی در بلوار پاسداران و کنار پارک ساحلی، روبه‌روی فرهنگ‌سرای سیمرغ قرار دارد.

البته در شهر بوکان برای فرهنگیان و معلمان اقامتگاه‌هایی ساخته شده‌ که می‌توانند در هنگام سفر به این شهر از امکاناتشان استفاده کنند. یکی از این خانه‌های معلم در بلوار جمهوری اسلامی روبه‌روی ساختمان دادگستری قرار دارد.

رستوران در بوکان | جایی برای تجربه مزه‌های جدید

رستوران میرزا قادر و رستوران شمس‌العماره در خیابان سربازان گمنام، رستوران ریواس بین میدان شهامت و میدان قدس، رستوران بزرگ زیتون واقع در سه راهی شهامت، رستوران حیدر در جاده سقز بوکان و غذای تک‌آشپز در خیابان ساحلی از جمله رستوران‌های معروف بوکان هستند.

صنایع دستی و سوغات بوکان | یادگاری‌های سفر

صنایع دستی هر شهر معرف فرهنگ، هنر و ذوق مردم آن شهر است و به نوعی از شرایط زندگی و راه‌های امرار معاش مردم در گذشته پرده بر می‌دارد. قالی‌بافی، سجاده‌بافی، جاجیم، گلیم، کلاش، طرح‌های چرمی و چوبی از معروف‌ترین صنایع دستی بوکان هستند.

محصولات درختان میوه‎ بهترین سوغاتی است که از این شهر می‌توان تهیه کرد. از میان همه این میوه‌ها، آلبالوی بوکان جایگاه ویژه‌ای دارد. خوراکی‌هایی از جمله تخمه آفتاب‌گردان، ترشی محلی، ماهی قزل‌آلا، گیاهان خوراکی (مانند قارچ، ریواس، کنگر و اسفناج)، عسل و پنیر کوزه، از بهترین سوغات بوکان هستند. شیرینی‌های محلی از جمله  لقمه قازی و باستیخ هم در این شهر وجود دارند.

مراکز خرید بوکان | لذت بازارگردی

کهنه بازار بوکان، معروف به تاریکه بازار، یکی از بازارهای قدیمی شهر است که بیش از نیم قرن قدمت دارد. مغازه‌های این بازار در گذشته، عمدتاً کارهای سنتی و صنایع دستی تولید می‌کردند؛ اما در حال حاضر این بازار فقط مختص صنایع دستی نیست. فروشگاه مارک سنتر یکی از معروف‌ترین مراکز خرید بوکان است. بهترین و باکیفیت‌ترین محصولات، از قبیل کمربند، عینک، ساعت و دستبند را می‌توان در آنجا یافت. بازار سردار بوکان هم یکی از بازارهای قدیمی است که روبه‌روی مسجد جامع قرار دارد.

مسیر‌های دسترسی | پیش به سوی سفر

• مسیر زمینی

فاصله شهر تهران تا بوکان 649 کیلومتر است. برای سفر به بوکان با استفاده از اتوبوس یا ماشین شخصی می‌توان از این مسیرها استفاده کرد:

جاده شماره 21 که این شهر را از شمال به میاندوآب و از سمت جنوب به سقز متصل می‌کند.

جاده شماره 26 هم مسیر مرز پیرانشهر به بوکان و جاده شماره 23 مسیر همدان به بوکان است.

• راه آهن

سفر به بوکان از طریق راه آهن امکان‌پذیر نیست. این شهر هنوز به خطوط ریلی سراسری کشور متصل نشده‌ است.

• مسیر هوایی

برای سفر هوایی به بوکان، باید از فرودگاه ارومیه استفاده کنید. فرودگاه ارومیه تا این شهر، حدود 185 کیلومتر فاصله دارد.

در این نوشته به همراه ره بال آسمان به بوکان سفر کردیم. جاهای دیدنی بوکان و بناهای تاریخی و مذهبی‌اش را دیدیم و به تجربات سفر خود افزودیم. شما تجربه سفر به این شهر را داشته‌اید؟ چه خاطره‌ای از آن دارید؟ با ما در میان بگذارید.