جاهای دیدنی آباده | راهنمای سفر آباده

آباده که آن را به نام دروازه فارس می‌شناسند، شهری کوچک، معتدل و پر از رمز و راز است که دیرینه‌ای به قدمت نام فارس دارد. همه ما استان فارس را با شیراز و وصف بی‌مثالش می‌شناسیم. شاید زیبایی‌های شیراز و شکوه تخت جمشید، مانع از توجه ما به دیگر جاذبه‌های استان فارس شده است؛ اما نقطه‌به‌نقطه این استان زرخیز، پر از جاذبه و دیدنی است. ما در این نوشتار سعی کرده‌ایم توصیفی کوتاه از آباده، شهر زیبای شمالی استان فارس ارائه کنیم.

آباده کجاست؟

آباده یا همان شهر ملی منبت ایران، شمالی‌ترین شهرستان در استان فارس است. بهمن، سورمق، ایزدخواست و صغاد از شهرهای این شهرستان محسوب می‌شوند. این شهر از شمال به اصفهان، از جنوب به اقلید و صفاشهر و از سمت شرق به استان یزد می‌رسد. فاصله آباده تا شیراز 270 کیلومتر و تا اصفهان ۲۰۰ کیلومتر است.

اهالی آباده فارسی‌زبان و شیعی‌مذهب هستند. از زمان صفویه تا کنون، جمعیت بسیاری از عشایر فارس در آباده ساکن شدند؛ به همین خاطر فرهنگ و آداب و رسوم مردم این شهر، بسیار تحت تأثیر فرهنگ کوچ‌نشینی است. اهالی آباده معتقدند که پدرانشان از کردهای مهاجری هستند که بنا به دلایل سیاسی و نظامی در آباده ساکن شده‌اند. لهجه مردم شهر هم ‌شباهت بسیاری به زبان کردی دارد. در کنار این‌ها گروهی از مردم آباده نسب خود را به قبایل عربی می‌رسانند که پس از اسلام در آباده ساکن شده‌اند.

بهترین زمان سفر به آباده

آباده در فلاتی بلند قرار دارد و همین امر باعث شده هوای شهر، معتدل و اندکی سرد باشد. با این حال این شهر به دلیل دوری از رشته‌کوه زاگرس از بارش‌های بهاری زاگرسی بهره چندانی نمی‌برد و شهری نیمه‌خشک محسوب می‌شود. حرکت به سمت شمال و شرق، گرما و خشکی بیشتری در پی دارد و حرکت به سمت جنوب و غرب این شهر، رطوبت و اعتدال را افزایش می‌دهد. بهترین زمان سفر به آباده در فصل بهار و اواخر تابستان است.

طبیعت آباده

پوشش گیاهی و جانوری آباده تحت تأثیر دو اقلیم گرم بیابانی و سرد کوهپایه‌ای قرار دارند. فرفیون، درمنه، گون، لاله واژگون، تاتوره، علف‌مار، گلرنگ و خارشتر از گیاهانی هستند که در این شهرستان می‌رویند.

همچنین در منطقه شکارممنوع بصیران آباده حیواناتی مانند پلنگ، گرگ، کفتار، شغال، روباه، آهو و پرندگانی مثل دلیجه، تیهو، کبک، سارگپه، بحری، بلدرچین و چکاوک مشاهده شده‌اند.

جاهای دیدنی آباده

• روستای خسرو و شیرین آباده

روستای خسرو و شیرین در 80کیلومتری آباده، در جاده سمیرم قرار دارد. این روستا دو رود زیبا دارد که نام‌های خسرو و شیرین را بر آن‌ها نهاده‌اند. آب‌وهوای سرد کوهستانی و چشمه‌های زلال، این روستا را در میان مردم فارس زبانزد کرده است؛ اما خسرو و شیرین بیش از هر چیز به خاطر دشت لاله‌های واژگونش مشهور است.

برای رسیدن به دشت لاله‌های واژگون، مسیری کوتاه، اما صعب‌العبور در پیش است که قطعاً به زحمتش می‌ارزد. لاله واژگون که به آن گل اشک، اشک مریم و تاج قیصر هم می‌گویند، گلی بسیار زودرنج و حساس است که در دامنه کوه‌ها می‌روید و منظره‌ای خیره‌کننده خلق می‌کند. لاله واژگون، عمری کوتاه دارد و معمولاً بسته به آب‌وهوای منطقه، کمتر از یک ماه دوام می‌آورد. فصل روییدن آن اواسط بهار است و آفتاب که داغ شود، با طبیعت خداحافظی می‌کند. متأسفانه شهرت گردشگری این روستا به لاله‌های واژگون آسیب بسیار زیادی رسانده است.

تاریخچه آباده

آباده از دیرباز آباد بوده است و قدمت آن به دوران هخامنشیان می‌رسد. در زمان ساسانیان دژهای مستحکمی در آن ساخته شد و از پادگان‌های نظامی فارس به شمار می‌رفت. پس از اسلام، تاریخ و فرهنگ این شهر بسیار تحت تأثیر شهر شیراز بود و هرگاه شیراز آباد بود، آباده هم رونق داشت.

البته اوج تاریخ آباده به دوران کریم‌خانی بازمی‌گردد، هنگامی که شیراز پایتخت کشور شد. به دستور کریم‌خان زند، طایفه‌های بزرگی از اصفهان به آباده کوچ کردند و مأمور آبادانی آن شدند. کریم‌خان، شاه اسماعیل سوم، آخرین شاه خودخوانده صفوی را در آباده اسکان داد و این شهر را به محل تجمع بازماندگان خاندان صفوی تبدیل کرد.

بناهای تاریخی آباده

• ایزدخواست آباده

شهر کوچک ایزدخواست در مسیر اصفهان به آباده قرار دارد. ایزدخواست شهری باستانی است که قدم‌زدن در آن، مانند کتابی مصور، داستان تاریخ را بازگو می‌کند. دژ ایزدخواست اولین اثر تاریخی استان فارس است و آن را شاهکار معماری دوران ساسانی می‌دانند. از زمان صفویه مستشرقانی که در ایران حضور داشتند، علاقه‌ای خاص به این دژ نشان می‌دادند. به همین خاطر نقاشی‌ها و عکس‌های قدیمی بسیاری از این دژ در دسترس است که بیشترشان قدمتی بیش از 150 سال دارند. این دژ در واقع شهری کوچک بوده است که روی تپه‌ای سنگی به ارتفاع 22 متر ساخته شده و از سه طرف غیرقابل نفوذ است. خیابان‌های دژ باریک و خانه‌های آن در هم تنیده است که ساختاری جالب را به وجود آورده‌اند.

ساختار خانه‌ها به‌صورت پلکانی است؛ به این صورت که بام یک خانه، حیاط خانه بالاتر است. این ساختار ظرفیت دژ را چند برابر کرده بود و دژ می‌توانست جمعیت فراوانی را در خود اسکان دهد. در مرکز دژ، آتشکده‌ای باشکوه قرار دارد که به آن چهارطاقی می‌گویند. در اوایل دوران اسلامی آتشکده تبدیل به مسجد شده که این تغییر کاربری به ساختار اصلی بنا آسیب رسانده است. این دژ باشکوه تا 200 سال قبل نیز مسکونی بوده است؛ اما امروزه با وجود اینکه در فهرست آثار ملی هم ثبت شده است، در خطر نابودی کامل قرار دارد.

در مجموعه تاریخی ایزدخواست یک پل قدیمی و یک کاروانسرا نیز قرار دارد که قدمت آن‌ها به زمان صفویه می‌رسد. کاروانسرا در کنار صخره‌ای بلند و ستبر ساخته شده و رودخانه‌ای از پایین آن می‌گذرد. عکاسی از این صخره و کاروانسرا از جذابه‌های گردشگری شهر ایزدخواست است.

• کوه خواجه آباده

کوه خواجه، کوهی است پر رمز و راز در ضلع شرقی شهر آباده. بر فراز قله مقبره‌ای ساده و بی‌آلایش ساخته شده که معلوم نیست به چه کسی تعلق دارد. برخی این مقبره را مربوط به عکاشه، از سرداران صدر اسلام، می‌دانند و بعضی دیگر معتقدند که مقبره مربوط به یکی از شاعران بنام شیراز در عهد آل‌مظفر است؛ اما کوه خواجه از گذشته‌های دور مکانی مقدس و اسرارآمیز بوده است.

در دامنه‌های این کوه، بقایای دخمه‌هایی به جا مانده است که به آن‌ها خرف‌خانه می‌گویند. اینکه خرف‌خانه‌ها چه وقت و به چه منظور ساخته شده‌اند در هاله‌ای از ابهام است؛ اما آن‌چه مسلم است این است که این دخمه‌ها مربوط به عهد باستان و فرهنگ زرتشتی هستند. در دوران اسلامی، برخی از عشایر کوچ‌نشین، پیران خود را که دیگر توان سفر و خطر نداشتند، در این خرف‌خانه‌ها به جا می‌گذاشتند تا عمرشان به پایان برسد. اتفاقاً در همین کوه بقایای گور دخمه‌های زرتشتی هم به چشم می‌خورد که به آن‌ها قبرهای آفتابی می‌گویند.

• بنای کلاه فرنگی آباده

در زبان فارسی کلاه فرنگی، کوشک و کیوسک به صورت مترادف به کار می‌روند و هر سه به سازه‌ای اشاره دارند که در معماری به آن پاویون می‌گویند. در زبان فرانسوی پاویون به سازه‌ای اطلاق می‌شود که برای تفریح و آرامش‌گرفتن ساخته شده باشد. اگر این سازه در میان باغ، درختان و محیطی سرسبز ساخته شده باشد، در فارسی به آن کلاه فرنگی می‌گویند. تاریخ آشنایی ایرانیان با کلاه‌فرنگی به دوران قاجار می‌رسد.

عمارت کلاه فرنگی سازه‌ای است اعیانی که فقط بزرگان و سرشناسان می‌توانستند آن را بسازند. کلاه فرنگی آباده هم در عهد قاجار ساخته شده است. این سازه ساختاری دایره‌ای‌شکل دارد و در ساخت آن معماری ایرانی و اروپایی تلفیق شده‌ است. این عمارت کوچک است و فقط 20 مترمربع مساحت دارد؛ اما بازدید از آن می‌تواند تجربه‌ای بی‌نظیر در آشنایی با سبک‌های قدیمی معماری باشد. عمارت کلاه فرنگی در خیابان ولیعصر آباده قرار دارد.

• تیمچه صرافیان آباده

در فرهنگ ایرانی تیمچه به کاروانسرای کوچکی گفته می‌شود که در شهر ساخته شود و در آن علاوه بر اسکان، دادوستد هم انجام شود. در گذشته کاروان‌های تجاری در مسیر تجاری خود از شهرهای کوچک هم می‌گذشتند و در آن‌ها برخی از کالاهای خود را به فروش می‌رساندند. به همین خاطر تیمچه‌ها در هر شهر، مکانی پرجنب‌وجوش و پر از هیاهو بوده است. تیمچه صرافیان 150 سال قدمت دارد و از مظاهر عالی معماری ایرانی به شمار می‌رود.

این تیمچه در دو طبقه ساخته شده، طبقه پایین 36 حجره دارد و محل داد و ستد بوده است. طبقه بالا را اعیانی نامیده‌اند که محل اسکان و استراحت تجار بوده است. این تیمچه به‌صورت مربع ساخته شده و حیاطی بزرگ در وسطش قرار دارد. تیمچه صرافیان در نزدیکی عمارت کلاه فرنگی قرار دارد و هم‌اکنون محل فروش صنایع‌دستی است.

غذاهای محلی آباده

تنوع غذاها در استان فارس بسیار زیاد است. تاریخ غنی، جمعیت زیاد و گوناگون، وسعت سرزمین و نوع اقلیم این منطقه باعث شده غذاهای محلی کیفیت و تنوع خاصی داشته باشند. در آغاز ماه اسفند، در آباده غذایی به نام پلو اسفندی طبخ می‌شود که معجونی تمام‌عیار از غلات و ادویه‌جات است. نخود، عدس، ماش، لوبیا، گندم، جو و برنج غلاتی است که در پخت این غذا استفاده می‌شوند. هنگام طبخ به آن پودر گل سرخ، پودر میخک، پودر زیره، جوز هندی، دارچین، زنجبیل، فلفل سیاه و هل اضافه می‌کنند که طعمی دلچسب به غذا می‌بخشد. در تهیه این غذا حتماً از گوشت گوسفندی و روغن محلی استفاده می‌شود.

دوپیازه نیز از دیگر غذاهایی است که تقریباً در تمام مناطق ایران طبخ می‌شود ولی مردم فارس آن را به گونه‌ای دیگر طبخ می‌کنند. دوپیازه غذایی است سریع و آسان که در تهیه‎‌ آن از سیب‌زمینی، پیاز، گوجه و ادویه‌جات استفاده می‌شود. از دیگر غذاهای محلی این ناحیه می‌توان به شیرین‌پلو، کوفته هلو، لورک، ریچال، کوفته گشنیز، لالک بادمجان، آخورک، آش انار و شوله مجکی اشاره کرد که اکثر آن‌ها پسوند شیرازی را به همراه دارند.

سوغات آباده

خرید سوغاتی از بخش‌های جدانشدنی هر سفر و البته از زیبایی‌های فرهنگ ایرانی است. سوغات را چکیده فرهنگ و آداب و رسوم هر خطه می‌دانند و خرید آن علاوه بر کمک به اقتصاد سنتی و معیشتی مردم آن منطقه، خاطره سفر را ثبت و ضبط می‌کند.

منبت‌کاری یکی از صنایع‌دستی مردم آباده است. این هنر در آباده قدمتی دیرینه دارد و مردم آباده در آن صاحب سبک‌اند. هنر منبت آباده به‌عنوان یکی از آثار فرهنگی ایران ثبت ملی شده است. منبت به هنر کنده‌کاری روی چوب گفته می‌شود و با خراطی و معرق‌کاری متفاوت است.

قالی سوغات دیگر آباده است. هنر قالی‌بافی در آباده ریشه در فرهنگ عشایری مردم آباده دارد و قالی آباده مملو از نقش‌های انتزاعی عشایری است؛ اما از همه مشهورتر نوعی سنگ حمام است که از ترکیب گل سفید و چربی حیوانی تهیه می‌شود. این محصول را عموماً با اسم روشور یا سفیدآب می‌شناسیم.

مسیر‌های دسترسی آباده

• مسیر زمینی

آباده بر سر بزرگراه تهران شیراز در مرکز ایران قرار دارد و به‌راحتی قابل دسترسی است. فاصله آباده تا شیراز 270 کیلومتر و تا اصفهان 220 کیلومتر است. جاده شماره 65 آباده را از شمال به اصفهان و از جنوب به شیراز متصل می‌کند. جاده سمیرم آباده هم مسیر ارتباطی آباده با شهر سمیرم در جنوب استان اصفهان است. روستای سورمق کمی جلوتر از آباده در جاده شیراز قرار دارد و جاده مهم 78 از این روستا می‌گذرد که از سمت غرب به یاسوج و از سمت شرق به یزد منتهی می‌شود.

• راه آهن

آباده به راه آهن سراسری متصل است و تا ایستگاه راه آهن شیراز 150 کیلومتر فاصله دارد.

• مسیر هوایی

در 20کیلومتری جنوب آباده، فرودگاهی در دست ساخت است؛ اما هنوز به بهره‌برداری نرسیده است.

سفر به آباده و گشت‌وگذار در جاهای دیدنی آن، مخصوصا دشت شقایقش، خاطره‌ای به‌یادماندنی برای همه مسافران خود به همراه دارد. شما به این شهر سفر کرده‌اید؟ اگر جوابتان مثبت است، برای دوستانتان در ره بال آسمان از حال‌وهوای این شهر بنویسید.