جاهای دیدنی بروجرد | راهنمای سفر به زادگاه فرزانگان

اگر از اتوبان تندگویان تهران وارد اتوبان قم تهران شوید، با جاده‌ای روبه‌رو می‌شوید پهن و غالباً گرم که تا چشم کار می‌کند بیابان است. انتهای بیابان معلوم نیست، گویی نهایتاً به آسمان متصل می‌شود. این جاده ساکت و آرام را که پشت سر بگذارید، در نزدیکی‌های اراک به منطقه‌ای سرسبز می‌رسید. گویی دشت، پیراهن چهل‌تکه‌ای به رنگ سبز و زرد به تن کرده است. اینجا زاگرس است. کوه‌ها پشت به پشت هم تکیه داده‌اند. در دل این دشت، شهری قرار دارد که روی تابلوی ورودی آن نوشته شده است: «به بروجرد، زادگان فرزانگان خوش آمدید». حتماً متوجه شدید که قرار است امروز به بازدید از جاهای دیدنی بروجرد برویم. تردید نکنید؛ چون این شهر آن‌قدر زیباست که از تماشایش سیر نمی‌شوید.

بروجرد کجاست؟

بروجرد یکی از شهرهای استان لرستان است. این شهر از شمال با شهرهای اشترینان، ملایر و نهاوند، از شرق با شازند و اراک، از غرب با الشتر و از جنوب با خرم آباد و دورود همسایه است. جمعیت بروجرد حدود 250 هزار نفر است. بروجرد دومین شهر پرجمعیت استان لرستان است که در منطقه حاصلخیز سیلاخور قرار گرفته و قله مرتفع گرین، از رشته‌کوه زاگرس، مانند نواری از شمال غربی تا جنوب شرقی شهر کشیده شده است. وجود کوه‌های فراوان با تنوع ارتفاع و شیب، این شهر را به پایتخت کوه‌نوردی ایران تبدیل کرده است. کوه‌ها نه خیلی از شهر دورند و نه خیلی نزدیک.

بهترین زمان سفر به بروجرد | بهار و تابستان

بروجرد در منطقه‌ای کوهستانی در غرب ایران قرار دارد و همسایگی با زاگرس یعنی زمستان‌های سرد و پر برف. هوای این شهر در بهار بارانی است، در تابستان خنک و معتدل است و زمستان‌های سختی دارد. برای سفر به بروجرد یکی از روزهای بهار یا تابستان را انتخاب کنید.

طبیعت بروجرد | سرسبز و زیبا

بروجرد در دامنه رشته‌کوه زاگرس قرار دارد. در این منطقه جنگل‌های انبوه وجود ندارد؛ اما در منطقه سیلاخور، جنگل‌هایی پراکنده از درختان ارس و بلوط روییده است. این منطقه تنوع گیاهی خوبی دارد و غالب گیاهان این منطقه خوراکی و دارویی هستند. گون که از آن برای ساخت کتیرا و مصارف دارویی و آرایشی‌بهداشتی استفاده می‌شود، یکی از عمده‌ترین گیاهان این منطقه است. شیرین‌بیان هم که از آن برای درمان بیماری‌های عصبی استفاده می‌شود، در مراتع بروجرد به‌وفور یافت می‌شود.

از جمله حیوانات این منطقه هم می‌توان به گرگ، روباه، شغال، خرس قهوه‌ای، خرگوش و پرندگانی مثل کبک، درنا، دارکوب، عقاب، پرستو و… اشاره کرد.

جاهای دیدنی بروجرد | موهبت طبیعت به انسان معاصر

• تپه قرق

در بخش مرکزی دهستان شیروان، روستایی به نام قرق وجود دارد. مهم‌ترین تپه باستانی بروجرد، تپه قرق است که قدمت آن به عصر مس برمی‌گردد. شکل هندسی سفال‌های کشف شده در این منطقه، قدمت آن را با تپه گیان و کوهدشت لرستان هم‌زمان می‌کند. سفال‌هایی نیز از دوره‌های بعد، مثل دوره اشکانیان در این منطقه یافت شده است.

• گلدشت

گلدشت منطقه‌ای طبیعی در شمال غربی بروجرد است که از غرب تپه چغا شروع شده و تا کپرگه ادامه می‌یابد. این منطقه پر از درختان سیب، گیلاس و آلبالو است و از نظر آب‌وهوا بهترین منطقه بروجرد محسوب می‌شود. گلدشت منطقه ییلاقی بروجردی‌هاست و خانه‌های ویلایی زیبایی در گوشه و کنار آن دیده می‌شود.

در انتهای آن، تنگه کپرگه قرار دارد که مکان بسیار مناسبی برای علاقه‌مندان به کوه‌نوردی است. دسترسی به گلدشت از طریق جاده آسفالتی به طول 12 کیلومتر، از غرب شهر بروجرد امکان‌پذیر است.

• تپه چغا

معروف‌ترین جاذبه گردشگری بروجرد، تپه چغا (به زبان محلی چوغا) است. تپه گردشگری چغا بروجرد در شمال شهر بروجرد قرار دارد و از بالای آن همه شهر را می‌توان دید. در بالای تپه، دریاچه و آبشاری مصنوعی قرار دارد که زیبایی آن را دوچندان کرده است.

در ورودی این تپه، تندیس زیبایی از آرش کمان‌گیر نصب شده است. این تپه از تپه‌های آتشفشانی شهر محسوب می‌شود که پر از سنگ‌های آتشفشانی زیبا و گیاهان وحشی و دارویی است.

• روستای کرکی خان

از بروجرد که به سمت ملایر حرکت کنید، به روستای خوش‌آب‌وهوایی برمی‌خورید که کرکی خان نام دارد. این روستا در منطقه ییلاقی بروجرد قرار دارد و تا چشم کار می‌کند درخت سیب، زردآلو و گردو روییده است. اهالی روستا غالباً باغدار، کشاورز و دامدار هستند. وجود سنگ‌نوشته‌هایی در دل کوه‌های زاگرس، یک موزه طبیعی برای این روستا خلق کرده است و نشان می‌دهد که روستا قدمتی کهن دارد. این روستا در بهار به اوج زیبایی و شکوه خود می‌رسد.

• روستای ونایی

از دیگر جاذبه‌های گردشگری بروجرد، منطقه ونایی است که در انتهای گلدشت و ضلع غربی تپه چغا قرار گرفته و از طریق جاده ونایی (جاده دانشگاه) قابل دسترسی است. ونایی به‌خاطر وجود سرچشمه‌های گوناگون، بیشه‌زارها، کوه‌های مرتفع، قلعه تاریخی و یک دهنه‌ غار، توانایی بسیاری برای جذب گردشگر در منطقه دارد.

خیار ونایی و دیگر محصولات جالیزی مشهور آن سبب شده سوغات عمده و معروف ونایی خیارشوری باشد که در کارگاه‌های تولید خیارشور در این روستا به‌صورت سنتی تولید و عرضه می‌شود. محصولات لبنی همچون ماست، پنیر، کره و روغن حیوانی، سوغاتی است که هر بازدیدکننده از این روستا را به خرید ترغیب می‌کند.

• روستای دره صیدی

روستای دره صیدی نیز با داشتن طبیعتی زیبا و بکر، جزو مناطق گردشگری بروجرد است. بیشه‌های اطراف این روستا زیستگاه امنی برای پرندگانی مثل کبک، آهوی وحشی، روباه و گرگ است. این روستا در تابستان میوه‌های فراوانی چون زردآلو، انگور، سیب، گردو و بادام دارد.

فرش، جاجیم و گلیم‌بافی هنر زنان این دهستان است. امامزاده زواریان معروف به شاه زواری‌جان نیز در ۵کیلومتری جاده روستای دره صیدی واقع شده است.

• تالاب بیشه دالان

تالاب بیشه دلان در 15کیلومتری جنوب شرقی بروجرد و در دشت سیلاخور قرار دارد. این تالاب از زیستگاه‌های اصلی پرندگان بومی و مهاجر است که در سال‌های اخیر در معرض گزند و آسیب انسان‌ها بوده. تصرف‌های غیرقانونی اراضی اطراف بیشه دالان، جاری‌شدن فاضلاب‎‌های خانگی، صنعتی و کشاورزی در محیط ‌زیست تالاب، استفاده بیش از حد از سموم دفع آفات، بهره‌برداری تجاری از نیزارهای اطراف تالاب و شکار بی‌‎رویه و غیرمجاز اهالی منطقه و از سوی دیگر چندگانگی مدیریتی بین منابع طبیعی، جهاد کشاورزی، سازمان محیط‌زیست و… موجب شده تا وسعت آن تا حد زیادی کاسته شده و نمونه‌های نادر گیاهی و جانوری تالاب نابود شود. اداره حفاظت محیط ‌زیست بروجرد احیای این تالاب را در اولویت‌های کاری خود قرار داده است.

• پارک فدک و بهشت (قوری و سماور)

بروجرد نیز همانند سایر شهرهای ایران پارک‌های مختلفی دارد که از معروف‌ترین آن‌ها پارک فدک  یا پارک قوری و سماور است. پارک فدک در نزدیکی تپه چغا قرار دارد. این پارک دارای باغ پرندگان بزرگی است که انواع پرنده‌ها در آن نگهداری می‌شوند. این پارک همچنین شهربازی و دریاچه‎ا‌ی مصنوعی دارد. بروجرد از دیرباز مهد تولید سماور در ایران بوده است. پارک قوری و سماور نیز با داشتن یک سماور بزرگ، نمادی از این هنر قدیمی در بروجرد است.

از دیگر مناطق زیبای گردشگری و جاذبه‌های ارزشمند طبیعی در شهرستان بروجرد، تنگه زیبای گپرگه، رودخانه زیبای سزار، چشمه سراب کرتول، روستای گل زرد، پارک جنگلی شهید بهشتی، روستای شیخ میری سادات، روستای گوشه و… است.

تاریخچه | بروجرد در فراز و فرود زمان

تاریخ بروجرد به قبل از اسلام برمی‌گردد. نام قدیمی بروجرد ویروگرد یا ویروکرد بوده است، به معنای شهری که به دست ویرو، یکی از شاهزاده‌های اشکانی، ساخته شده است. وجود کوهی با نام ولاش نیز یادآور نام شاهان اشکانی است. در نوشته‌های معتبرتری، بروجرد را پیروزگرد نامیده‌اند و آن را منتسب به فیروز ساسانی دانسته‌اند.

یکی از آثار تاریخی بروجرد به نام تپه قلاع که در جنوب این شهر قرار دارد از دوره سلوکیان به جای مانده و همگی شاهدی بر قدمت و پیشینه این شهر است. گفته می‌شود که یزدگرد پس از شکست در جنگ نهاوند به قلعه بروجرد آمد و سپاهیان خود را مجدداً سامان‌دهی کرد. ساکنان محلی، این قلعه را محل گردآمدن و فرماندهی سپاه یزدگرد می‌دانند. در دوره قاجار، حسام‌السلطنه، حاکم خوزستان و لرستان، بروجرد را مقر حکومت ولایت‌عهدی خود قرار داد و همین مسئله بر رونق اقتصادی و فرهنگی این شهر افزود.

مردم بروجرد از دیرباز اهل گشت‌وگذار در باغ و صحرا بوده‌اند. شاید علت این ویژگی طبیعت بکر و زیبای این منطقه باشد. در طول تاریخ خانه‌‎باغ‌هایی در بروجرد ساخته شده است که به آن‌ها تکیه گفته می‌شد. بیشتر خانه‌باغ‌ها در پیرامون شهر و به‌ویژه در شمال و غرب بروجرد شکل ‌گرفته‌اند و به‌‌ندرت در روستاها خانه‌باغ وجود دارد. وجود این خانه‌باغ‌ها خود دلیلی بر سرزندگی و شادی مردمان این دیار است.

بناهای تاریخی | یادگاری از گذشتگان

• خانه تاریخی کمال‌الدین طباطبایی (موزه اسناد مردم شناسی)

خانه فرهنگ، یکی از خانه‌های قدیمی بروجرد است. سبک معماری این عمارت شبیه خانه‌های دوره قاجار است و در خیابان صفا قرار دارد. این خانه متعلق به یکی از روحانیان خاندان طباطبایی‌های بروجرد، به نام کمال‌الدین طباطبایی بوده که شخصیتی اثرگذار و اجتماعی در شهرستان بروجرد داشته است.

سبک معماری ایرانی‌اسلامی دوره قاجار در این بنا به‌وضوح پیداست. از در اصلی بنا که وارد شوید، دالانی طولانی به نام هرزه‌پوش وجود دارد که به حیاط اصلی منتهی می‌شود. دور تا دور حیاط، به‌جز نمای اصلی ساختمان، با آجرکاری و کاشی‌کاری زینت داده شده است. اینجا تنها موزه شهر است که بازدید از آن رایگان است.

• خانه مصری

خیابان صفا یکی از قدیمی‌ترین محله‌های بروجرد است که غالباً خانه‌هایی با سبک معماری قاجار و پهلوی دارد. خانه مصری نیز از خانه‌های قدیمی باقی مانده از دوران قاجار است که با کاشی‌کاری و آجرکاری مختص آن دوره تزئین شده است. نمای بیرونی این عمارت با آجر و سفال تزئین شده و جلوه‌ای از معماری ایران در دوره قاجار دارد.

این خانه بیشتر مقصد دانشجویان رشته معماری است؛ ولی اگر تماشای بناهای تاریخی برای شما لذت‌بخش است، گذراندن ساعتی در این عمارت خالی از لطف نیست.

• بازار بزرگ بروجرد

اصلی‌ترین بازار سنتی بروجرد، بازار راسا به معنی راسته است. بنای فعلی بازار بروجرد در دوره قاجار طرح‌ریزی و ساخته شده است. بازار بروجرد مشتمل بر راسته بازارها، کاروانسراها و مراکزی جانبی مانند حمام و مسجد است. راسته بازارها عمدتاً به مشاغل خاص اختصاص دارد و با همان نام شناخته می‌شود، مانند بازار مسگرها، بازار علاف‌ها، بازار زرگرها و بازار چلنگرها.

کاروانسراها در دوران قاجار و پهلوی ساخته شده‌اند و عمدتاً با ورودی‌های متعدد به راسته بازارها و دیگر سراهای مجاور متصل می‌شوند. برخی از این کاروانسراها به لحاظ معماری ارزشمند هستند. از جمله این سراهای قدیمی می‌توان به سرای حافظی، سرای قیصریه، سرای وحدتی و سرای نیک‌نژاد اشاره کرد.

• پل قلعه حاتم

مردم شهرهای مختلف ایران با توجه به اقلیم منطقه خود راه‌های مختلفی را برای مقابله با کم‌آبی پیش گرفته‌اند. پل قلعه‌ حاتم یکی از همین راه‌هاست. این پل با هدفی کاملاً متفاوت از سایر پل‌ها ساخته شده است و هدف آن انتقال آب چشمه ماشا یا باغ شاه بوده است.

• ارگ بروجرد

یکی از آثار تاریخی بروجرد که به‌تازگی و به‌دلیل گودبرداری ساختمانی کشف شده است، سیستم آب‌رسانی سفالی کهنی است که برای تصفیه آب به کار می‌رفته است. کارشناسان این سیستم را بخشی از ارگ قدیمی شهر می‌دانند. شهر قدیم بروجرد دارای دو لایه حفاظتی بوده که اولی تمام شهر را احاطه می‌کرده و دارای ۵۷ برج بوده است.

در این کار با استفاده از لوله‌های سفالی (تمپوشه یا تنپوشه) کار انتقال آب را انجام می‌دادند و با استفاده از ظروف سفالی بزرگ، محلی برای تقسیم آب و گرفتن گل ‌و لای آن طراحی کرده‌ بودند. این بنا نیز مثل پل قلعه‌ حاتم تلاشی برای حفظ منابع آبی طراحی شده بود.

• بقعه زواریون یا آرامگاه برکیارق

بقعه زواریون یک بنای خشتی و آجری است که در طول زمان دست‌کاری شده و در چند دهه اخیر نمای ظاهری آن با سیمان پوشیده شده ‌است. بنای اصلی شامل یک گنبدخانه است که گنبدی بلند و هشت‌ضلعی دارد. باور عامیانه مردم بر این است که این آرامگاه متعلق به یکی از سرداران آل‌زیار بوده است که خواهرزاده مردآویج یا نوه دختری زیار بوده. این داستان بیان شده است که با شکست سپاهیان آل‌زیار در جنگ همدان، ابوالکرادیس، فرمانده سپاه آل‌زیار به دست عمال خلیفه کشته شده و پیکرش به بروجرد منتقل و همان جا دفن شده است.

پل چالان چولان و آتشکده بروجرد نیز از جاذبه‌های تاریخی دیگر این شهر هستند.

اماکن مذهبی | میعادگاه مؤمنان

• مسجد جامع بروجرد

پیش از اسلام در بروجرد، آتشکده‌های بسیاری وجود داشت که یکی از آن‌ها پس از اسلام به مسجد تبدیل شد. این آتشکده، همان مسجد جامع بروجرد است. مسجد جامع بروجرد قدیمی‌ترین مسجد در غرب کشور است که پیشینه آن به قرن سوم هجری قمری برمی‌گردد.

یکی از زیبایی‌های این مسجد وجود منبری با 9 پله چوبی است که اشعار زیبایی روی آن کنده‌کاری شده است. این مسجد، یکی از شاهکارهای تاریخی معماری ایرانی است که ویژگی‌های معماری اسلامی و معماری باستانی (معماری ساسانی) را در خود جای داده است. بخش قدیمی‌تر بنا، گنبدخانه آن است که در ضلع جنوبی قرار گرفته ‌است. معماری این بخش، مشابه چارطاق‌های دوران ساسانی است.

مسجد قلعه بروجرد و اما‌مزاده جعفر (ع) از دیگر اماکن مذهبی این شهر است.

فرهنگ و هنر | تجلی تمدن انسانی

• مشاهیر

بزرگانی چون آیت‌الله بروجردی، مرجع تقلید بزرگ شیعه، سید بحرالعلوم، از فقهای شیعه، عبدالحسین زرین‌کوب از تاریخ‌نگاران و منتقدان ادبی معاصر، سید جعفر شهیدی، رئیس مؤسسه دهخدا و… از افتخارات این شهر به حساب می‌آیند و لقب زادگاه فرزانگان را زیبنده این شهر می‌کنند.

• آداب و رسوم

بروجرد در ایام محرم حال‌وهوای ویژه‌ای دارد. یکی از مراسم‌های ویژه ماه محرم در بروجرد، برپایی تکیه عزاداری در خانه‌های اهالی شهر است که به آن سقاخانه می‌گویند. با فرا رسیدن محرم عده‌ای از خانواده‌های بروجردی یک یا چند اتاق از خانه خود را با پارچه مشکی و پرچم‌های عزاداری می‌پوشانند و منبری چوبی در بالای اتاق قرار می‌دهند. رسم است با ورود به سقاخانه پیش از سلام واحوال‌پرسی با حاضران، گفته شود بر قاتلان سیدالشهداء لعنت. میزبان و حاضران نیز با گفتن بیش باد از میهمانان جدید استقبال می‌کنند. آئین برپایی سقاخانه در بروجرد، در دی‌ماه سال ۱۳۹۱ در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت ملی رسیده است.

یکی دیگر از مراسم‌هایی که در این ایام برگزار می‌شود، در عصر روز تاسوعا است. در این روز بانوان ۴۰ عدد شمع را در ۴۰ سقاخانه روشن می‌کنند که به آن آئین ۴۰ منبر می‌گویند. شبیه این مراسم در شهرضای اصفهان هم برگزار می‌شود.

سحرگاه عاشورا زمان خره‌گیری است. به این معنا که عزاداران گل و خاک به بدن می‌مالند و اوج سوگواری خود را در عزای امام حسین نشان می‌دهند. در این روز حمام‌های عمومی شهر رایگان‌ هستند. عزاداران بعد از اذان صبح به حمام می‌روند و سر تا پای خود را با گل رس می‌پوشانند و در همین حالت سینه می‌زنند.

• سوغات و صنایع دستی

گیوه‌دوزی، مسگری، جاجیم‌بافی، گلیم‌بافی، صابون‌پزی، ماشته‌بافی، چاقوسازی و ورشوسازی از معروف‌ترین تولیدات محلی بروجرد است. البته این صنایع در گذشته بیشتر رونق داشته‌اند.

حتماً می‌دانید که ورشو، پایتخت لهستان است و هنر ورشوسازی از این کشور وارد ایران شده است. به همین دلیل هم هست که نام ورشو روی این فلز ماندگار شده است. بروجرد پایتخت ورشوسازی ایران است. ورشوسازی شاخص‌ترین صنایع دستی بروجرد است و با بیش از دو قرن سابقه، نام این شهرستان را در داخل و خارج از کشور مطرح کرده است. از جمله تولیدات ورشویی می‌توان به آب‌خوری، سینی، فنجان، منقل، سرمه‌دان، گلاب‌پاش و سماور اشاره کرد.

• غذاهای محلی

یکی از بهترین کباب‌های ایرانی کباب بروجرد است. کباب‌های بروجرد شامل کباب برگ، چنجه و کباب کوبیده هستند که از میان آن‌ها کباب کوبیده شاخص‌تر است. از دیگر غذاهای بروجرد می‌توان به آش ترخینه اشاره کرد که جنبه درمانی دارد و بیشتر در فصل زمستان پخته می‌شود. یکی دیگر از اصیل‌ترین آش‌های بروجرد آش ماسوا است که با کشک محلی پخته می‌شود.

از دیگر خوراکی‌های معروف بروجرد می‌توان شیره، حلوا ارده، آش ورکواز، نان برنجی، شیرینی مخصوص بروجرد و… را نام برد.

اقامت در بروجرد | استراحتی شیرین

از هتل‌های معروف بروجرد می‌توان به هتل زاگرس و هتل‌هالیس اشاره کرد. هتل زاگرس، هتلی چهارستاره در منطقه چغا است که از نظر سرویس‌دهی نیز امکانات مناسبی دارد. هتل هالیس نیز در خیابان یادبود واقع شده است.

مسیرهای دسترسی

• مسیر زمینی

بروجرد بر سر شاهراه تهران بندر امام خمینی قرار دارد و این موقعیت ارتباطی در اقتصاد و گردشگری شهر مؤثر بوده است؛ به همین دلیل خیلی راحت می‌توانید اقدام به خرید بلیط اتوبوس بروجرد کنید. این شهر از طریق جاده 37 به ملایر و همدان، از جاده 52 به نهاوند و کرمانشاه و از طریق امتداد جاده 37 به خرم آباد متصل می‌شود. این شهر از سمت شرق و با جاده 56 به اراک می‌رسد.

• راه آهن

اگر به مسافرت با قطار علاقه‌مند هستید، باید بلیطی به مقصد دورود، از بخش راه‌آهن تهران جنوب تهیه کنید. از آنجا تا بروجرد یک ساعت راه است. مسافرت با قطار فرصت تماشای طبیعت منحصربه‌فرد لرستان را هم فراهم می‌کند.

بروجرد فاقد فرودگاه است.

همان ابتدای مقاله برایتان گفتیم که بروجرد آن‌قدر زیباست که از  تماشایش سیر نخواهید شد. حتماً با مشاهده نمونه‌ای از جاهای دیدنی بروجرد که در این نوشته برایتان آوردیم، به حرفمان ایمان آورده‌اید. دوست دارید ره بال آسمان در نوشته‌های بعدی به توصیف کدام یک از جاذبه های گردشگری بروجرد بپردازد؟ برا یما در بخش نظرات بنویسید.