جاهای دیدنی گنبد کاووس | راهنمای سفر به گنبد

ترکیب خاصی از تاریخ و طبیعت در شهر گنبد کاووس جای گرفته است. این هارمونی‌ زیبا از روستاهای متنوع، دشت‌های سبز و تالاب‌‌ها شروع شده و تا شکوه‌ تاریخ‌ برجای‌مانده از جرجان‌ باستانی تا گنبد‌ امروز ادامه می‌یابد. این هارمونی شگفت‌انگیز دلیل خوبی است برای سفر به این سرزمین چشم‌نواز. در ادامه با ما و ره بال آسمان همراه شوید تا در کنار هم از جاهای دیدنی گنبد کاووس و جاذبه های طبیعی و تاریخی آن دیدن کنیم.

گنبد کاووس کجاست؟

اگر دقیق بخواهید بدانید که گنبد کاووس کجاست، باید بگوییم که این شهر در استان گلستان قرار دارد. از سمت شمال با کشور ترکمنستان، از سوی جنوب با شهرستان آزادشهر، از شرق با شهرستان‌های مراوه تپه، کلاله و مینودشت و از غرب با شهرستان آق قلا همسایه است. شهر گنبد، با پیشینه تاریخی ۵ تا ۶هزار ساله، به‌عنوان مرکز ترکمن‌صحرا، پس از گرگان مهم‌ترین شهر استان گلستان است.

بیشتر از ۶۰درصد مردم این شهر سنی مذهب هستند؛ اما شیعه و سنی و اقلیت‌های دینی دیگر بسیار مسالمت‌آمیز کنار هم زندگی می‌کنند. شهر گنبد کاووس در گذشته با نام گرگان شناخته می‌شد؛ اما حدود صدسال است که به خاطر اثر‌ باستانی‌ معروفش، یعنی برج گنبد قابوس (کاووس) بلند‌ترین برج‌ آجری‌ جهان، به این نام خوانده می‌شود. فاصله تهران تا گنبد کاووس بین ۵۰۲ تا ۵۵۳ کیلومتر است که بستگی دارد کدام مسیر را انتخاب کنید. فاصله مشهد تا گنبد هم بسته به مسیر انتخابی شما بین ۵۰۳ تا ۶۲۹ کیلومتر است.

بهترین فصل سفر به گنبد کاووس | بهار دل‌انگیز

وقتی می‌گویند شهری در دامنه ارتفاعات شمالی رشته کوه البرز و قسمت جنوبی جلگه‌‌های معتدل مرطوب قرار دارد، بی‌شک محلی سرسبز و زیبا با هوای خنک به ذهن شما می‌آید. نکته جالب این است که هر چه به سمت شمال گرگان‌رود بروید و به مرز ترکمنستان نزدیک‌تر شوید، آب‌وهوا نیمه‌بیابانی و خشک می‌شود. باورتان می‌شود که در شمال گنبد، از شدت گرما شتر پرورش می‌دهند؟ با این حساب باید حواستان باشد که در تابستان به این شهر سفر نکنید؛ چون به هوایی گرم و شرجی می‌خورید.

طبیعت گنبد کاووس | سبز سبز در کنار زرد زرد

در مسیر شهر و روستاهای گنبد کاووس که گردش کنید، گونه‌هایی از اسپند گیاهی، علف پشمکی، گل گندم، خارشتر، علف‌ شور، سلمکی سفید، درمنه دشتی مشاهده می‌کنید که بیشتر برای خوراک دام از آن استفاده می‌شود. یادتان هست که گفتیم این منطقه گرم و شرجی است؟ پس قشلاق خوبی برای چرای پاییزه و زمستانه دام‌ها به حساب می‌آید. البته گیاهان این منطقه فقط به همین‌ها خلاصه نمی‌شوند. زمین‌های گنبد مستعد‌ رشد گیاهان دارویی مثل کنگر، زیره، خارشتر، اسطوخودوس، سرخارگل و آلوئه‌ورا هستند.

پوشش جانوری گنبد کاووس | زیستگاه جانوران نواحی استپی

شهر گنبد کاووس به تعریف علم جغرافیا در «نواحی استپی» قرار گرفته است. این یعنی اینکه مراتع قشلاقی خوبی دارد و بعید نیست در سفر به این شهر چشمتان به قوچ و میش بخورد. البته فراموش نکنیم که این شهر تالاب هم هست و روباه، گربه وحشی، خرگوش، موش صحرایی، خارپشت، گراز و شغال، حیوانات تالابی هستند. در قسمت دشت‌های ترکمن‌صحرا هم پرنده‌هایی مثل کوکوی شکم سفید، چکاوک، دراج، هوبره، عقاب، سارگپ، بالابان، قرقیف و دلیجه زندگی می‌کنند.

جاذبه های طبیعی گنبد کاووس | زیبای دل‌نواز

• روستای آق بند

پیشنهاد می‌کنیم اگر از اواخر زمستان تا اردیبهشت‌ماه قصد سفر به گنبد کاووس را داشتید، به روستای زیبای آق بند هم سری بزنید. طبیعت این روستا در این بازه زمانی شما را به یاد بهشت می‌اندازد. این روستا در ۵۹کیلومتری شمال گنبد کاووس و در توابع بخش داشلی‌برون‌ ‌دهستان‌ اترک، درون دره‌‌‌ای قرار گرفته که دور تا دورش را ‌تپه‌های خاکی فرا گرفته‌اند. هنر ‌دست‌ زنان و دختران ترکمن در قالب‌ قالی، قالیچه و پشتی‌ ترکمنی (قارچین) در این روستا به‌فراوانی پیدا می‌شود.

• رودخانه آق بند

منبع اصلی تأمین آب‌ روستای آق بند، رودخانه آق بند است که از دامنه غربی کوه گلچه داغ، در ۵۰کیلومتری شمال شرق گنبد سرچشمه می‌گیرد. این رودخانه آنقدر سخاوتمند است که دریاچه نمک‌ روستای‌ دانشمند را هم سیراب می‌کند. برای رسیدن به دریاچه نمک باید به ۷۰کیلومتری شمال غربی گنبد کاووس بروید.

• تالاب‌های سه‌گانه

سه تالاب زیبا مثل سه خواهر مهربان، با فاصله کمی از مرز ترکمنستان و در محدوده ‌تپه‌های شنی‌ ترکمن‌صحرا جا خوش کرده‌اند. این سه تالاب، محل زندگی و تولید‌ مثل پرنده‌های‌ مهاجر‌ آبزی و کنارآبزی هستند. به همین دلیل هم هست که به‌عنوان تالاب‌های بین‌المللی به ثبت رسیدند. در ادامه با این سه تالاب بیشتر آشنا می‌شویم.

تالاب آلاگل

تالاب‌ آب‌ شور آلاگل، از بقیه بزرگ‌‌تر است و در فصل‌های مهاجرت از انواع قو، فلامینگو و پرستوهای مهاجر میزبانی می‌کند. همین طور محل‌ زندگی‌ ماهیان آب‌ شور، مثل ماهی سفید خزری و کپور است. اگر می‌خواهید به این تالاب سر بزنید به ۷۵کیلومتری گنبد کاووس در قسمت‌ شرقی‌ جاده آق قلا به اینچه برون بروید.

تالاب آجی گل

این تالاب در زبان ترکمنی به معنای تالاب تلخ است. حدود ۳۶۰ هکتار مساحت دارد و در شمال شهرستان گنبد کاووس و حد‌فاصل تالاب‌ آلاگل و آلما‌گل قرار گرفته است. عمق این تالاب از ۱ تا ۵ متر، با توجه به نقاط‌ مختلف تالاب و فصل‌های پرآبی یا کم‌آبی تغییر می‌کند.

تالاب آلما‌گل

شوری آب تالاب آلما‌گل، کمتر از تالاب آلاگل است. این تالاب با مساحت ۲۰۰ هکتار، در قسمت شمالی روستای تنگلی، مثلث زیبای آلاگل، آجی‌گل و آلماگل را تکمیل می‌کند. با توجه به شوری کم‌تر آب‌ این تالاب، اردک ماهی، سیاه ماهی، کپورچه، آمور، کپور معمولی و گاو ماهی در آن زندگی می‌کنند.

• دریاچه مصنوعی گنبد کاووس

اگر به گنبد سفر کرده باشید، حتماً دیده‌اید که در ورودی شهر گنبد کاووس، دریاچه مصنوعی احداث شده است. این دریاچه مساحتی حدود ۵ هکتار دارد و در کنار یکی از پارک‌های گنبد به نام پارک شادی قرار گرفته است. البته متأسفانه ورود‌ حجم زیادی از آلودگی‌های میکروبی و برخی فاضلاب‌ها به دریاچه، سلامت‌ زیست‌محیطی آن را به خطر انداخته است. راکدبودن آب هم به بوی بد و آلودگی آن دامن می‌زند.

• مجتمع سوارکاری گنبد

مجتمع سوارکاری گنبد کاووس محیطی است برای به چشم‌دیدن ابهت و آوازه اسب‌های ترکمن و الفت دیرینه آن‌ها با این قوم. در فصل‌های پاییز و بهار، این مجموعه با برگزاری مسابقات اسب‌دوانی، گردشگران زیادی را جذب می‌کند. گنبدی‌های مهمان‌نواز، امکاناتی مثل سوئیت، ویلا، اصطبل زمستانه و تابستانه، استخر شنا و ۳۰ هکتار پیست اسب‌دوانی در این مکان برای مسافران مهیا کرده‌اند.

• سد‌ گلستان

یکی از جاهای دیدنی گلستان که در ۱۲کیلومتری گنبد کاووس قرار دارد، سد گلستان است. این سد در اصل برای جلوگیری از سیلاب‌های‌ احتمالی‌ استان‌ سیل‌خیز‌ گلستان، احداث شده است. از جاذبه های طبیعی این سد اگر بخواهیم برایتان بگوییم این است که وقتی در کنار آن می‌ایستید، احساس می‌کنید آب و آسمان را به هم دوخته‌اند. مخزن این سد، با حجم ۵۳میلیون مترمکعب، از چشمه‌های جوشان کوه‌های شرقی استان پر می‌شود. آب آن هم برای کشاورزی، صنعت و پرورش ماهی کاربرد دارد.

تاریخچه گنبد کاووس | گذر روزگار بر جرجان

قدمت ۶هزار ساله گنبد کاووس، مربوط به شهر مادری‌اش، جرجان باستانی است. بقایای شهر قدیمی جرجان در کناره گنبد کاووس قرار گرفته و سندی بر شهرنشینی اجداد‌ اهالی‌ این منطقه است. از زمان هخامنشیان تاکنون، این شهر با نام‌های وَرْکانْ یا وَرْکانه، هیرکانی یا هیرکانیا، جرجان یا گرگان شناخته می‌شد.

در نهایت در اواسط دوره رضاشاه، در کنار خرابه‌های گرگان قدیم، شهری امروزی و مدرن برای یک‌جانشینی ایل‌ ترکمن ایجاد شد و گنبد کاووس نام گرفت. کتاب‌های تاریخی درباره ریشه و اصالت ترکمن‌‌ها، اختلاف نظرهای بسیاری دارند؛ اما آنچه مسلم است در زمان حکومت سلجوقیان، در این خطه، چیزی شبیه به امپراطوری ترکمن‌ها حکمروا بود.

این شهر اهمیت بازرگانی‌اش را مدیون قرارگرفتن در کنار جاده ابریشم بود. در دوران آل‌زیار هم به‌عنوان مرکز حکومت انتخاب شد و از اوج اقتدارش به‌عنوان پایتخت آل‌زیار گرفته، تا حمله مغول و قحطی وسیع پس از آن، روزهای تلخ و شیرین بسیاری را به چشم دید. آنچه باعث شد پایان این تمدن بزرگ را رقم بزند، حمله مؤسس سلسله آل‌بویه به‌ جرجان، قتل عام جمعیت شیعه‌مذهب این خطه و دو زلزله بزرگ و ویران‌کننده در ۸۷۳ و ۹۰۳هـ.ق بود.

جاذبه های تاریخی | رد پای اجداد

• گبری قلعه یا قلعه کافر

قبل از هر چیز بگوییم که این قله تاریخی به ظلم و جور زمانه دچار شده و این روزها به غیر از یک بنای مخروبه، چیزی از آن وجود ندارد؛ اما اگر به تاریخ و آثار تاریخی علاقه دارید، باید برایتان بگوییم که محدوده باستانی گبری قلعه، با مساحتی حدود ۳۶ هکتار، در ۱۵کیلومتری گنبد کاووس و ۳کیلومتری جنوب شرقی روستای ایگدر سفلی قرار دارد.

قدمت این قلعه به دوران اشکانی بر می‌گردد. البته در دوره ساسانی و عهد اسلامی هم یک بار مرمت شد و از آن به‌عنوان محل‌ سکونت استفاده کردند. ساختمان و معماری سربازخانه این محوطه با پادگان‌های دیوار دفاعی گرگان بسیار شبیه است و همین موضوع باعث شده باستان‌شناسان حدس بزنند که این دو بنا ارتباطی با هم داشته باشند.

عتیقه‌های به‌دست‌آمده از ‌این تپه، دیوارهای خارجی و داخلی‌اش و بافت عمودی‌ خیابان‌‌ها در مقایسه با هم، شباهت بسیار زیادی به شهر مرو و بازار قلعه خوارزم دارد. البته متأسفانه قاچاقچیان عتیقه به این محدوده بسیار باارزش آسیب‌های زیادی زده‌اند تا جایی‌ که این روزها از این قلعه به‌عنوان زمین کشاورزی استفاده می‌شود.

• گنبد قابوس و داستان میل رادکان

شاید شما هم شنیده باشید که گنبد کاووس به اسم میل گنبد هم شناخته می‌شود و بلندترین برج تمام آجری‌ جهان و یکی از بناهای تاریخی سده‌ چهارم هجری است. این برج، روی ‌تپه‌ای مصنوعی به ارتفاع ۱۵ متر و در نزدیکی باغ ملی شهر گنبد کاووس قرار دارد که زمانی سربازخانه قابوس‌بن‌وُشمگیر بود. گنبد قابوس یا میل گنبد با استناد به کتیبه حکاکی‌شده دور بنا، در زمان پادشاهی شمس‌المعالی، از پادشاهان آل زیار در سال ۳۷۵ هجری ساخته و بعد از مرگش به مقبره او تبدیل شد.

 ریشه اسم میل

در گذشته‌های دور، به‌طور کلی میل،‌‌ به بناهایی گفته می‌شد که با ظاهری ساده و بدون تزئینات خاص، به‌عنوان نشانه بافت شهری در مسیر شهرها ساخته می‌شد. شب‌‌ها با روشن‌کردن آتش در قسمت بالایی آن، مسافران را راهنمایی می‌کردند. میل‌‌ها با اینکه از زمان ساسانیان در ایران رواج پیدا کردند؛ اما ساختشان در قرن ۴ تا ۶ هجری بیشترین رونق را گرفت.

درباره میل گنبد

ارتفاع این بنا بدون احتساب بلندی ‌تپه، ۵۳ متر است. در ارتفاع ۵۳متری این بنا هم گنبد مخروطی‌شکلی به ارتفاع ۱۸ متر دیده می‌شود که رأس میل و اصلی‌ترین بخش آن به حساب می‌آید. این قسمت در واقع محل‌ قراردادن و نگهداری آتشی بوده که بر فراز میل روشن می‌کردند. نور آتش از یک یا چند روزنه خارج می‌شد و راهنمایی برای مسافران‌ در راه بود. این سقف مخروطی‌شکل، نشان‌دهنده سبکی در معماری به نام سبک رازی است.

• امامزاده یحیی بن‌ زید

امامزاده یحیی بن زید، از محبوب‌ترین و معروف‌ترین امامزاده‌های استان گلستان است که در گنبد کاووس قرار دارد. نسبت این امامزاده طبق روایات به امام سجاد می‌رسد. وی یکی از شهیدان جنگ با امویان بود. در این امامزاده همه چیز محیاست؛ چون امکاناتی مثل ۱۳۴ زائرسرا، پارکینگ وسیع و بازارچه دارد. بنای امامزاده به دوران سلجوقی بر می‌گردد و آینه‌کاری و گچ‌بری زیبایش مسافران را محو تماشای خود می‌کند.

• بقعه ملا علی عطای دانشمند

این زیارتگاه به همراه یک آب انبار و قبرستان قدیمی، مجموعه‌‌‌ای مذهبی تاریخی را تشکیل داده که در روستای دانشمند، نزدیک به نقطه صفر مرزی با ترکمنستان قرار گرفته است.

غذاهای گنبد کاووس | لذت مهمانی دورهمی

غذاهای ترکمنی، معمولاً در همه محدوده ترکمن‌صحرا مشترک هستند؛ اما بعضی جاها، بعضی غذاها با استقبال بیشتری روبه‌رو شده‌اند. معروف‌ترین خوراکی های این منطقه چکدرمه و شیرینی پیشمه هستند.

• چکدرمه

چکدرمه نخستین غذای معروف ترکمنی و تا حدودی مشابه استامبولی پلو است، با این تفاوت که درون دیگ مخصوصی به نام «قازان» پخته می‌شود. چیزی شبیه عکس‌ها و فیلم‌های قدیمی را تصور کنید. یک سینی پر از غذا وسط باشد و عده‌ای دور آن نشسته و با هم غذا بخورند. در واقع ترکمن‌ها و ساکنین گنبد کاووس این غذا را در مهمانی‌هایشان به همین صورت سرو می‌کنند. ترکیبات اصلی چکدرمه را گوشت، برنج، پیاز، رب گوجه‌فرنگی، روغن، نمک و فلفل تشکیل می‌دهند.

• شیرینی پیشمه

این شیرینی ترکمنی، جزو شیرینی‌هایی است که در روغن سرخ می‌شوند و ظاهری شبیه به دونات یا پیراشکی دارد. آنچه این شیرینی را لذیذ‌تر می‌کند، اهمیت‌ کیفیت‌ روغن‌‌ استفاده شده در مواد‌ آن است.

سوغات گنبد کاووس | متنوع و زیبا

بخش مهمی از لذت سفر، خرید سوغاتی است. در سفر به گنبد کاووس هم دست خالی نمی‌مانید. سوغاتی خاص و ارزشمند این منطقه که اصالت بافت ترکمنی را فریاد می‌زند، قالیچه و پشتی ترکمنی است. قارچین یا قالیچه و پشتی هم کار دست ترکمن‌ها و از مهم‌ترین صنایع دستی شهر گنبد است.

اقامت در گنبد کاووس | ثبت لحظات خوش

در سفر به گنبد کاووس نگران محل اسکان خود نباشید. با خیال راحت به گشت‌وگذار بپردازید و برای استراحت و خواب به هتل یا مهمان‌سراهای داخل شهر مراجعه کنید. هتل‌های قابوس و فرهنگیان؛ همچنین مهمان‌سراهای فردوسی و خیام از جمله اقامتگاه‌های مطرح و معروف در شهر گنبد کاووس هستند.

راه‌های دسترسی | سفر به گنبد ایران

• مسیر جاده ای

جاده‌های‌ اصلی‌ منتهی به گنبد کاووس عبارت‌اند از جاده‌های بجنورد به گنبد یا جاده‌۲۲، جاده سمنان گنبد یا جاده‌۸۳ و جاده مازندران گنبد که ادامه جاده‌۲۲ است.

اگر از سمت تهران اقدام به خرید بلیط اتوبوس گنبد کرده‌اید، یکی از جاده‌های سمنان گنبد یا مازندران گنبد میزبان شما خواهد بود. مسیر مازندران، پس از ورود از جاده فیروزکوه به مازندران، از شهرهای قائم‌شهر، ساری، گرگان، علی‌آباد‌ کتول و آزادشهر می‌گذرد و در نهایت هم به گنبد منتهی می‌شود.

جاده سمنان هم بعد از عبور از شهرهای سمنان، دامغان، شاهرود و آزادشهر به گنبد می‌رسد. جاده بجنورد گنبد هم همه شهرهای شرقی مثل سیستان و بلوچستان، کرمان، مشهد و توابعش را به گنبد وصل می‌کند.

• مسیر هوایی

با توجه به وجود فرودگاه کلاله در ۴۶کیلومتری شهر گنبد کاووس، استفاده از هواپیما انتخاب خوبی برای سفر به این شهر است. خبر خوب برای تهرانی‌ها و مازندرانی‌ها که از این فرودگاه پروازهایی به صورت رفت و برگشت، دو نوبت در هفته به تهران و یک نوبت به ساری انجام می‌شود.

به پایان سفر به گنبد کاووس رسیدیم. در این سفر با ره بال آسمان سعی کردیم نکته‌های مهم درباره این شهر و جاهای دیدنی و جاذبه های گردشگری آن را برایتان بیان کنیم. پیشنهاد می‌کنیم سفر به شمال ایران، دیدن این شهر را از دست ندهید. اگر هم قبلاً از گنبد دیدن کرده‌اید، در بخش نظرات برای ما از خاطره‌ها و تجربه‌هایتان بگویید.