جاهای دیدنی سراوان | راهنمای سفر سراوان

یکی از جاذبه‌های زیبای گردشگری در استان سیستان و بلوچستان، شهر سراوان است که به دلیل طلوع بسیار زودهنگام خورشید به «زادگاه خورشید ایران» معروف شده است. جاذبه‌های طبیعی و گردشگری خاص و منحصربه‌فرد این منطقه، عاشقان اکتشاف در مناطق بکر و تاریخی را به خود جذب می‌کند. گیاهان خاصی که برای درمان نیش خزندگان استفاده می‌شود، حیوانات کمیاب و نادر، غذاهای مقوی خاص با ادویه‌های مخصوص، شیرینی‌های متنوع و ارگانیک و… از جمله جذابیت‌های سفر به این شهر است. جالب است که بدانید طلوع و غروب خورشید در سراوان با طلوع و غروب خورشید در غربی‌ترین شهر کشور، یک ساعت و هفده دقیقه اختلاف دارد. اگر بخواهید با دست پر و ذهنی آماده برای این سفر برنامه‌ریزی کنید، این نوشته از ره بال آسمان را از دست ندهید تا با جاهای دیدنی سراوان و روش دسترسی به آن آشنا شوید.

سراوان کجاست | زادگاه خورشید ایران

سراوان کجاست؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت که این شهر از شمال‌غرب به خاش، از غرب به سوران، از شرق و جنوب‌شرقی به کشور پاکستان و از جنوب به شهرستان سرباز محدود می‌شود و ۳۸۴ کیلومتر مرز مشترک با کشور پاکستان دارد. نام این شهر از دو بخش «سرا» به معنای مکان و «وان» به منزله جای مرتفع و بلند گرفته شده است.

«شستون» مرکز شهرستان سراوان بوده که در گذشته به آن «سر استون»، «شستون» و «شهستان» می‌گفته‌اند. سراستون به معنای منطقه‌ای است که در آن بارندگی زیاد اتفاق می‌افتد. شستون یا چشمه جوشان به رشته قنات جاری در شهر سراوان و فراوانی آب در این اقلیم اشاره می‌کند و شهستان یادآور این موضوع است که تمامی حکام منطقه، اهالی این دیار بوده‌اند. مردمان خوب این دیار، اولین افرادی هستند که در کشور ایران طلوع خورشید را مشاهده می‌کنند. 

تاریخچه سراوان | سیری در گذشته‌های دور

آثار کشف شده و شواهد تاریخی، تپه‌ها و محوطه‌های باستانی، سنگ‌نگاره‌های به جا مانده از دوران گذشته مانند سنگ‌نگاره‌های موجود در کوه مهرگان، قبرستان‌های تاریخی و… از جمله جاهای دیدنی سراوان است که حکایت از سکونت‌ انسان متمدن در هزاره‌های پیش از تاریخ در این منطقه دارد. این آثار متعدد تاریخی و باستانی، شهرستان سراوان را به گهواره تاریخ تمدن مبدل کرده است.

تا کنون بیش از ۴۲۰ اثر فرهنگی، باستانی و تاریخی در این شهرستان، مربوط به دوره‌های پیش از میلاد، میلادی و اسلامی شناسایی شده است. این آثار، سراوان را به یک موزه بزرگ از تکامل انسان در عصر شکار، شبانی و کشاورزی تبدیل کرده است. مردم خونگرم و مهربان شهرستان سراوان، مسلمان اهل سنت‌ و از فرقه جماعت هستند. زبانشان بلوچی است؛ اما در هر یک از مناطق شهرستان گویش و لهجه خاصی وجود دارد.

آب و هوای سراوان | خشک اما حاصل‌خیز

شهرستان سراوان اقلیم بیابانی گرم و خشک دارد. آب و هوای شهرستان سراوان گرم و خشک، بیابانی، کویری و کم‌باران بوده؛ اما در زمستان هوا معتدل‌تر است. درعین‌حال بسیاری از روستاهای سراوان خاک مرغوب و حاصل‌خیزی دارند.

پوشش گیاهی | پادزهری برای نیش خزندگان

پوشش گیاهی این استان شامل دو ناحیه ایرانی‌تورانی و خلیج فارس‌عمانی است. گیاهان دارویی این اقلیم عبارت‌اند از گیشر، کنا، ترات، زیروک، برشتوک، داز، گلمروک و پنیر باد. از جوشانده داز برای درد سینه استفاده می‌شود. اگر حیوان گزنده‌ای مانند مار، فردی را نیش بزند، از گلمورک برای دردکشی و سم‌زدایی استفاده می‌شود. بوته پنیر باد جزو پوشش گیاهی اصلی منطقه بوده و دارای برگ‌های گوشتی و سبز رنگی ‌است که خاصیت درمانی دارند. همچنین از خاک در برابر طوفان محافظت می‌کند. درخت مسن و تنومند گز در بسیاری از نقاط این منطقه می‌روید و در برابر طوفان‌های شن و خشک‌سالی بسیار مقاوم است. همچنین جلوی گرد و خاک را می‌گیرد.

گونه جانوری | مجموعه‌ای از حیوانات نادر

اگر در کنار جاهای دیدنی سراوان به دیدن حیوانات وحشی خاص و کیاب علاقه ‌دارید، از محیط‌بانان این منطقه راهنمای گرفته و به دیدن گونه‌های نادر حیوانی بروید. محیط زیست گیاهی و جانوری در محدوده سراوان و به‌طور کلی سیستان و بلوچستان، گنجینه‌ای از گونه‌های کمیابی مانند تمساح پوزه‌کوتاه، انواع آهو، قوچ، میش، خرس سیاه و گور ایرانی است که متأسفانه به دلیل خشک‌سالی‌های یک دهه گذشته و شکار غیرمجاز در معرض نابودی قرار گرفته‌اند.

جاهای دیدنی سراوان | تمدنی در انحصار قلعه و سنگ نگاره

• قلعه های معروف

 قلعه سب از سالم‌ترین و زیباترین قلعه‌های دوره اسلامی در بلوچستان و از جمله جاهای دیدنی سراوان است. این قلعه زیبا و مستحکم در روستایی به همین نام و در فاصله ۴۵ کیلومتری جنوب‌غربی شهر سراوان، در بخش سیب سوران این شهرستان واقع شده است. قلعه کنت بنایی است که در ۸۰کیلومتری جنوب‌غربی شهر سراوان واقع شده و روی صخره‌ای طبیعی در سه طبقه ساخته شده است. ورودی این قلعه در قسمت جنوبی آن، حدود ۱۳ متر از سطح زمین فاصله دارد که به حیاط جنوبی قلعه منتهی می‌شود. قلعه بلقیس (قلعه دزک) در فاصله ۳ کیلومتری شهر سراوان در روستای دزک بنا شده است. قلعه مدنظر مربوط به دوره اسلامی بوده و مجهز به خندق و آسیاب آبی نیز هست.

• سنگ نگاره شیر پلنگان

یکی از عجیب‌ترین جاهای دیدنی سراوان، سنگ نگاره شیر پلنگان است که در فاصله ۱۲کیلومتری شمال سراوان و در ادامه مسیر دره کندیک، در محلی به نام دره شیر پلنگان، از رشته‌کوه‌های سیاهان سراوان، قرار دارد. پس از طی مسافتی داخل دره کندیک به محلی می‌رسیم که مسیر در آن قسمت بسیار تنگ‌تر می‌شود. به عبارت دیگر عرض آن به حدود ۸ تا ۱۰ متر و ارتفاع آن به حدود ۲.۵ متر می‌رسد. در این دره، نقش یک حیوان درنده همانند پلنگ یا شیر با دمی بلند و برافراشته روی صخره‌ای در ارتفاع ۵ متری به همراه نقوش کم‌رنگ و محو ۴ انسان دیده می‌شود. در این نقش انسان دومی از سمت راست، دارای وضوح بیشتری است و به نظر می‌رسد این ۴ نفر در حال دویدن به دنبال هم یا اجرای مراسمی خاص هستند.

در سمت راست دره به‌ طرف شمال، نقش انسانی دیده می‌شود که بزی را شکار کرده و گردن آن را گرفته و در حال کشیدن آن با خود است. در سمت چپ دره، صخره اصلی در ارتفاع حدود ۱۴ متری دیده می‌شود. این محل به علت ارتفاع زیاد و نبودن راه دسترسی آسان، کمی مهجور مانده است. از جمله نقوش کهن و اولیه این صخره می‌توان به گله‌ای متشکِل از هفت بز وحشی با شاخ‌های بلند و بدن کشیده، با نقش یک انسان در کنار آن‌ها اشاره کرد.

نقش‌های جدیدتر

نقوش دیگری بعداً روی این تصاویر نقش شده است که جدیدترند و عبارت‌اند از نقش انسان برهنه با بدن کاملاً مثلثی شکل و نقوش و پنجه‌های دست انسان و نقوش حیوانی همانند نقش پلنگ یا شیر یا نقش دو شمشیر که در دست گرفته‌اند.

• سنگ نگاره دره نگاران

در ۷۰ کیلومتری شمال‌غرب شهر سراوان و در فاصله ۳۶ کیلومتری شمال‌غربی روستای ناهوک، از توابع بخش جالق، در دره‌ای به نام «دره نگاران» مجموعه‌ای کم‌نظیر از نقش و نگار روی صخره‌ها ایجاد شده که یکی دیگر از جاهای دیدنی سراوان است. این محل در انتهای دشت سردشت ناهوک، دقیقاً در انتهای دشت آبرفتی سردشت قرار گرفته و آب و هوایی مطبوع و دره‌ای پرآب دارد.

این شهرستان دارای ۱۵ تپه‌ و محوطه ماقبل تاریخ است که از میان آن‌ها می‌توان به تپه‌های روباه، قلعه ملا، قلعه بزراد، میل مارو، کلاتک، آسپیچ، کلاتک بخشان، تپه سپید، تپه حدوگان، تپه میرعمر جالق و تپه مهتاب خزانه کوهک اشاره کرد. این شهرستان در حدود ۷ قبرستان تاریخی و ماقبل تاریخ دارد که برجسته‌ترین آن‌ها قبرستان قدیمی گشت ‌است. تعدادی درخت کهن‌سال نیز در این شهرستان وجود دارد که می‌توان از درخت سرو سرجو با قدمتی ۱۵۰۰ ساله نام برد.

• مسجد جامع دزک

مسجد جامع دزک در روستایی به همین نام در ۳ کیلومتری شرق سراوان واقع شده و از جمله مساجد اولیه و کهن استان به شمار می‌رود. مصالح اصلی و اولیه مسجد از خشت خام و ملات گل تشکیل شده است. این مسجد قدیمی با قدمتی بسیار کهن چله‌خانه مخصوص دارد که برخی مسلمانان در آن به ‌مدت ۴۰شبانه‌‌روز خلوت کرده و به عبادت می‌پرداختند. از این مسجد هم‌اکنون نیز برای ادای فریضه نماز استفاده می‌شود.

جاذبه های طبیعی سراوان | پدیده‌های عظیم و متواضع

• آبشارها

آبشار پالیزوک

از جاذبه‌های گردشگری ناهوک در غرب ناهوک و در ۱۲کیلومتری این شهرستان قرار دارد. از تاریخچه این روستا، اطلاعات دقیقی در دست نیست؛ ولی سنگ‌نگاره‌های بسیار قدیمی پیرامون آن نشان از قدمت کهن آن دارد. ناهوک نگارخانه‌ای از سنگ‌نوشته‌ها و نقوش حکاکی‌شده بر سنگ است که بر اساس آن مورخین و باستان‌‌شناسان، عمر روستا را بیش از هزار سال تخمین زده‌اند.

آبشار چوتین گون

نیز یکی از مکان‌های زیبا و جاذبه‌های طبیعی سراوان بوده که نام آن برگرفته از گون نام محلی درخت بَنه و حاکی از وجود جنگل‌های بنه در این منطقه است. جاری‌بودن آب در اکثر روزهای سال و طبیعت بکر و زیبای این آبشار باعث شده است سالانه گردشگران فراوانی از این منطقه دیدن کنند. این آبشار در دره‌ای معروف به دره نگاران قرار دارد. آبشار کوهک سراوان هم عظمت دیگری در جنوب روستای کوهک و در ۳کیلومتری نقطه صفر مرزی ایران و پاکستان واقع شده است. این سه آبشار زیبا بی‌تردید بخش مهمی از جاهای دیدنی سراوان هستند.

• رودخانه ماشکل

رودخانه ماشکل از کوه‌های بیرک در ۹۸ کیلومتری غرب سراوان سرچشمه گرفته و از طریق دهستان زابلی به جنوب‌شرق جاری می‌شود. در طول مسیر ۲۴۰ کیلومتری‌اش، رودهای متعددی به آن می‌پیوندد و در نهایت در جنوب روستای کوهک به مرز ایران و پاکستان وارد می‌شود. در واقع رودخانه ماشکل در ۸ کیلومتری شرق کوهک از مرز خارج و به کشور پاکستان وارد می‌شود.

• تپه نمکی

پدیده طبیعی و کم‌نظیر تپه نمکی در نقطه میانی روستای گشت شهرستان سراوان واقع شده است. این منطقه زیبا و خاص از دیگر جاذبه‌های گردشگری این منطقه و شامل پوششی نمکین، مملو از املاح معدنی بوده که آرام‌آرام از دل آب جوشیده و بر سطح زمین جاری شده‌اند. به عبارت دیگر نمک حاصل از جوشیدن زمین، تپه‌ای عجیب ایجاد می‌کند. بنا به گفته کارشناسان و شواهد افراد محلی، در هنگام وقوع زلزله، از این مکان آب به فوران در می‌آید.

خوراکی ها | خوشمزه‌های مقوی

• غذاهای محلی

در کنار جاهای دیدنی سراوان بد نیست که درباره خوراکی‌های مقوی و خوشمزه این منطقه نیز بدانید. از جمله غذاهای سنتی و لذیذ این شهر می‌توان به تنورچه، اوجیزک و لندو اشاره کرد. اگر اهل تجربه طعم‌های جدید هستید، این غذاها را از دست ندهید. همان طور که از نام تنورچه برمی‌آید، غذایی است که در تنور پخته می‌شود. برای پختن این غذا دو روش وجود دارد.

روش اول

محلی‌ها این غذای لذیذ را معمولاً به دو صورت سیخ زدن بخشی از گوشت گوسفند یا به شکل گوسفند درسته کباب شده در تنور آماده می‌کنند. در روش سیخ زدن، گوسفند ذبح‌شده را به قطعات درشت تقسیم کرده و هر قطعه بزرگ را به سیخی از چوب نخل می‌کشند. سیخ‌ها را زمانی در تنور قرار می‌دهند که ذغال‌های درون تنور گداخته و قرمز شده باشند. در این مرحله اگر بخواهند کباب مدنظر آب‌دار شود، ظرفی از آب را روی ذغال‌های درون تنور می‌گذارند. سیخ‌ها را دورتادور ظرف آب به دیواره تنور به‌صورت ایستاده تکیه می‌دهند.

بعد از این مرحله سر تنور را با سینی یا هر وسیله مقاوم در برابر حرارت می‌پوشانند و روی آن را کاه‌گل می‌گیرند. زمان پخت به گوشت‌های به سیخ کشیده شده بستگی دارد. این کباب را به‌تنهایی یا با پلوی سفید سرو می‌کنند.

روش دوم

در روش دیگر طبخ، یک گوسفند متوسط را ذبح کرده و شکم آن را خالی می‌کنند، سپس با نخ نسوز شکم را دوخته و درون تنوری پر از ذغال‌های گداخته، قرار می‌دهند. تنور را با کاه‌گل می‌پوشانند و منتظر طبخ غذا می‌مانند. اوجیزک شبیه اشکنه‌های امروزی است، با این تفاوت که در ساخت آن فقط آب، پیاز، روغن و ادویه مخصوص محلی به‌کار می‌رود. لندو نیز ترکیبی از خرما و گندم است که به صورت گلوله‌های کوچک تهیه می‌شود.

• ادویه آچار

آچار ادویه معروف شهر سراوان است که عطر و مزه خاصی دارد. در تهیه آبگوشت محلی از این ادویه خوش‌عطر استفاده می‌شود. آچار ترکیبی از خمیر، پیاز، آرد گندم جوشیده و زردچوبه است. این ادویه جالب به شکل دایره‌های کوچک، خشک شده و به نخ کشیده می‌شود تا به انواع غذاها از جمله آبگوشت و خورش‌ها طعم و لعاب ‌دهد.

• انواع شیرینی

سراوان هم مثل بقیه شهرهای ایران، شیرینی‌های مخصوص خود را دارد که در مواقع مختلف سال و به روش‌های مختلف تهیه می‌شود. از جمله آن‌ها می‌توان به انواع کلوچه و محصول خاصی به نام چنگال اشاره کرد که در شهر زادگاه خورشید تهیه می‌شوند. کلوچه مهم‌ترین محصولی است که نه‌تنها در سیستان، بلکه در همه ایران طرف‌داران خاص خود را دارد. کلوچه در این دیار در دو نوع خرمایی و بدون خرما پخت می‌شود که به سبب نوع پخت و ادویه‌های محلی به‌کار رفته، مشتریان بسیاری در سرتاسر ایران دارد. همچنین عشایر بلوچ از میهمانان خود با شیرینی چنگال همراه با دوغ پذیرایی می‌کنند. این شیرینی به‌فراوانی مخصوصاً در ماه مبارک رمضان، در سفره افطار استفاده می‌شود.

سوغات سراوان | سوزن‌دوزی‌های منحصر‌به‌فرد

استان سیستان و بلوچستان در کنار جاهای دیدنی خارق‌العاده، دارای بیشترین تعداد بازارچه‌های فعال در میان استان‌های مرزی کشور است که از نظر صادراتی اهمیت بسیاری دارند. از جمله آن‌ها بازارچه مرزی جالق در ۱۵ کیلومتری بخش جالق در شهر سراوان است که از نیمه دوم سال ۱۳۸۵ شروع به فعالیت کرده است. سوزن‌دوزی، حصیربافی و سکه‌دوزی را می‌توان از جمله صنایع دستی این شهر نام برد که در کنار خرمای اعلا، سوغاتی این منطقه محسوب می‌شوند. سفال‌سازی در روستای کلپورگان شهرستان سراوان نیز از جمله مشاغل رایج این شهر به شمار می‌رود.

مسیرهای دسترسی به شهر سراوان | تجربه سفری خوش

• مسیر جاده ‌ای

اگر با اتومبیل شخصی خود قصد سفر به سراوان و بازدید از جاهای دیدنی آن را دارید، باید ابتدا از ایرانشهر عبور کرده و با استفاده از جاده‌ی شماره ۹۲ به سراوان برسید. به منظور دستیابی به شهر ایرانشهر از سوی شمال نیز لازم است شهر خاش را پشت سر گذاشته و از جاده شماره‌ ۹۵ به سراوان برسید. همچنین عبور از جاده‌ها‌ی شماره‌ ۹۲ و ۹۳ و سپس گذشتن از بمپور یا بزمان شما را از غرب به شهر زادگاه خورشید می‌رساند.

• مسیر راه آهن

راه‌آهن جنوب‌شرق با داشتن دو نوع خط عریض و استاندارد (نرمال)، ضمن اتصال ریلی به کشور پاکستان و قرارگرفتن در مسیر کریدور بین‌المللی شرق به غرب، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از طریق این ریل می‌توان به شهر سراوان رسید.

• پرواز سراوان

شهر سراوان مدت‌هاست که فرودگاه اختصاصی دارد؛ ولی متأسفانه به علت برخی مشکلات قابل استفاده نیست.

اقامت در سراوان | ثبت لحظات ناب با آرامش خیال

پس از طی مسیر طولانی و گذر از جاده‌های طولانی بدون بافت و پوشش گیاهی لازم است شب را در جایگاهی امن و آرام سپری کنید. از اقامتگاه‌های این شهر می‌توان به مهمان‌پذیر سعدی واقع در خیابان سعدی اشاره کرد. همچنین هتل جهان‌گردی سراوان از جمله اقامتگاه‌های خوب این شهر با امکاناتی مناسب است. این هتل دو ستاره در خیابان امام خمینی قرار دارد.

سخن پایانی

در این نوشته از ره بال آسمان همراه شما بودیم تا جاهای دیدنی سراوان را بیشتر بشناسیم. بی‌شک مهربانی و مهمان‌نوازی مردم خوب و خونگرم این منطقه یکی از دلایل مهمی است که افراد زیادی را به سفر به این شهر ترغیب می‌کند. شما از سفر به این شهر چه تجربه‌ای دارید؟ برای بستن بار سفر به غیر از اطلاعاتی که در بالا بیان کردیم، چه پرسشی در ذهنتان نقش بسته؟ تجربه‌ها و پرسش‌هایتان را برای ما در بخش نظرات بنویسید.