راهنمای سفر به ایرانشهر | مرکز گیاهان دارویی ایران

ایرانشهر یکی از شهرهای کمتر‌شناخته‌شده استان سیستان و بلوچستان است. شاید شما نیز نام این شهر قدیمی را نشنیده باشید؛ اما جاهای دیدنی بسیاری در این شهر انتظار شما را می‌کشند. اگر قصد سفر به ایرانشهر را دارید، با ما همراه باشید تا هر آنچه که باید را درباره این شهر زیبا و تاریخی بدانید.

ایرانشهر کجاست؟

ایرانشهر یکی از شهرهای استان سیستان و بلوچستان به حساب می‌آید. این شهر را در گذشته با نام پهره می‌شناختند. اگر به فرهنگ لغات معین سری بزنید، پهره به‌معنای «نگهبانی» است. این شهر در مرکز بلوچستان واقع شده است. ایرانشهر با مساحتی بالغ بر 30هزار کیلومترمربع و ارتفاع متوسط 591 متر از سطح دریا، در فاصله 345‌کیلومتری از مرکز استان واقع شده است. همچنین 15درصد جمعیت کل استان را نیز به خود اختصاص می‌دهد.

بهترین زمان سفر به ایرانشهر | آب و هوای ایرانشهر

از نظر آب‌وهوایی باید بدانید که ایرانشهر جزء مناطق گرم و خشک محسوب می‌شود. میانگین دمای سالانه این شهرستان به 32 درجه سانتی‌گراد می‌رسد. در طول تابستان، هوای این شهر تا حدود 50 درجه سانتی‌گراد نیز افزایش پیدا می‌کند. البته به‌خاطر رطوبت بسیار کم هوا، این گرما در مقایسه با شهرهای جنوبی کشور، کمتر آزاردهنده خواهد بود. به همین خاطر همان طور که انتظار دارید، 6 ماه اول سال نباید فکر سفر به ایرانشهر نیز به سرتان بزند! بهترین زمان سفر به ایرانشهر از اواسط پاییز تا اواخر زمستان است. البته هوا در نیمه اول فروردین نیز نسبتاً مطلوب خواهد بود؛ اما باز هم در مقایسه با پاییز و زمستان، هوا گرم است.

طبیعت ایرانشهر | پوشش گیاهی و جانوری ایرانشهر

شاید با خواندن بخش قبلی تصور کنید که ایرانشهر یک بیابان بی‌آب‌و‌علف است؛ اما اشتباه نکنید. هر کجا که آب‌وهوایی گرم و خشک داشته باشد، لزوماً بدون پوشش گیاهی و جانوری نیست. جالب است بدانید که ایرانشهر یکی از مهم‌ترین ذخایر گیاهان دارویی در تمام ایران محسوب می‌شود. همه‌ساله حدود 60‌تن گیاه دارویی از منطقه ایرانشهر برداشت می‌شود. گیاهان دارویی وزن بسیار کمی دارند، پس می‌توانید تصور کنید که 60‌تن برداشت چه حجم بزرگی به حساب می‌آید. در دشت‌ها و مناطق کوهستانی اطراف ایرانشهر، روستاهای بسیاری وجود دارند. همچنین بسیاری از عشایر به‌صورت فصلی در همین منطقه زندگی می‌کنند. چای ترش، بومادران، حنا، مورد، شیرین بیان، رازیانه، گل گاوزبان، پونه، آویشن، درمنه سیاه، درمنه سفید، ریواس، گلدر و ده‌ها گیاه دارویی دیگر جزء پوشش گیاهی غالب این منطقه هستند.

جالب است بدانید به‌صورت کلی هزار و ۲۰۰ گونه گیاهی در این منطقه رشد می‌کنند که 300 گونه آن‌ها خاصیت دارویی دارند. شرایط مناسب رشد این گیاهان باعث شده تا بسیاری از مردم روستایی نیز به کاشت و پرورش انواع گونه‌های پرطرفدار همانند اکالیپتوس، آلوئه‌ورا، به لیمو، رازیانه، عناب، زعفران، کرچک، زنیان، پنیرک و سایر گیاهان دارویی اقدام کنند. در حال حاضر حدود 5هزار هکتار زمین زیرکشت در منطقه ایرانشهر وجود دارد.

وجود این گیاهان باعث شده پوشش جانوری این منطقه نیز بسیار خاص و منحصربه‌فرد باشد. بسیاری از پرندگان بومی و حیوانات گرمادوست در این منطقه زندگی می‌کنند. عقاب شنی، کرکس، روباه شنی، انواع خزندگان و مارها و پرندگان شکاری همانند شاهین به‌وفور در این نواحی دیده می‌شوند.

جاهای دیدنی ایرانشهر | از چشمه تا غار

• رودخانه بمپور

شاید تصور اینکه از میان این منطقه گرم و خشک، رودخانه‌ای بزرگ عبور کند، کمی سخت باشد؛ اما باید بدانید رودخانه بمپور از میان این شهر گرم عبور می‌کند. رودخانه بمپور یکی از رودخانه‌های دائمی و بسیار پرآب بلوچستان محسوب می‌شود. این رودخانه از ارتفاعات کارواندر که در 120‌کیلومتری شمال‌شرق ایرانشهر قرار دارد، سرچشمه می‌گیرد. بمپور سرشاخه‌های متعددی دارد. کارواندر، دامن و ایرندگان جزء شاخه‌های این رودخانه محسوب می‌شوند. این سرشاخه‌ها پس از پیوستن به یکدیگر، آب شرب بسیاری از روستاهای اطراف را تأمین می‌کنند. این رودخانه به‌حدی پرآب است که سد بمپور را نیز بر روی آن احداث کرده‌اند. این سد تقریباً تمام آب شرب و کشاورزی منطقه را تأمین می‌کند. همچنین ایجاد یک دریاچه مصنوعی باعث شده تا انواع پرندگان نیز مکانی برای زندگی پیدا کنند.

• چشمه آبگرم هودیان

علاوه بر چشمه آبگرم بزمان یک، چشمه آبگرم دیگری با نام چشمه هودیان نیز در 55‌کیلومتری شمال‌شرق دلگان و در نزدیکی روستایی با همین نام قرار دارد. این چشمه آبگرم یکی دیگر از جاهای دیدنی ایرانشهر محسوب می‌شود. چشمه آبگرم هودیان از میان شکاف سنگ‌های آتشفشانی و کمی دورتر از کواترنز خارج می‌شود. شاید برای شما جالب باشد بدانید که آب این چشمه مستقیماً توسط مواد مذاب زیرزمینی گرم می‌شود. به همین خاطر این چشمه آبگرم، حاوی انواع املاح و مواد معدنی مختلف است. بر اساس نظر پزشکان، این املاح برای سلامت پوست بسیار مفید است. همچنین حضور در این چشمه باعث کاهش دردهای مفصلی و استخوانی مزمن می‌شود. زمستان و پاییز بهترین زمان بازدید از این چشمه خواهد بود. تصور کنید محیط بیرون سرد باشد و بدن خود را در حوض آب گرم فرو ببرید.

• چشمه آبگرم بزمان یک

چشمه آبگرم بزمان یک یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی ایرانشهر محسوب می‌شود. این چشمه آبگرم در نزدیکی روستایی با همین نام قرار دارد. برای دسترسی به چشمه آبگرم بزمان، باید خودتان را به 100‌کیلومتری شمال‌غرب ایرانشهر برسانید. این چشمه از میان شکاف سنگی به بیرون می‌جوشد. در این منطقه منابع گازی مختلفی قرار دارد. همین مسئله باعث می‌شود تا در این چشمه، املاح معدنی متعدد وجود داشته باشد. همچنین همین منابع گازی باعث گرم‌شدن آب چشمه نیز می‌شوند. در نتیجه آب با گرمای طبیعی از دل سنگ به بیرون می‌جوشد. بسیاری از مردم محلی با این آب استحمام می‌کنند. بد نیست بدانید وجود مواد معدنی متعدد، باعث حفظ سلامت پوست و کاهش دردهای استخوانی می‌شود. پس می‌توان گفت که این چشمه خاصیت درمانی دارد.

• چشمه آب معدنی کتوکان

چشمه آب معدنی کتوکان یکی دیگر از جاهای دیدنی ایرانشهر محسوب می‌شود. این چشمه آب معدنی در فاصله 27‌کیلومتری ایرانشهر قرار دارد. این آب دارای املاح فراوانی است و از سنگ‌های آهکی به بیرون می‌جوشد. بد نیست بدانید به‌دلیل وجود املاح معدنی فراوان، آب این چشمه به رنگ قرمز است. همین مسئله گردشگران بسیاری را به‌سمت چشمه می‌کشاند. لازم به ذکر است دمای آب چشمه نیز در فصول مختلف سال بر اساس شرایط تغییر می‌کند. بیشترین دمای آب چشمه به حدود 39 درجه می‌رسد. زمانی که آب چشمه گرم باشد، بهترین درمان برای دردهای مفاصل و رفع مشکلات پوستی محسوب می‌شود. معمولاً این چشمه در تمامی فصول سال پرآب است؛ اما حجم آب آن در پاییز و زمستان به بیشترین مقدار خود می‌رسد.

• آبشار پورا

آبشار؟ آن هم در ایرانشهر؟ در میان مناطق گرم و کویری مگر آبشار نیز وجود دارد؟! در کمال ناباوری پاسخ این سؤال مثبت است! در 80‌کیلومتری جنوب شهرستان دلگان، روستایی با نام روستای اسفند وجود دارد. در این روستا آبشاری زیبا با نام آبشار پورا جا خوش کرده است. بد نیست بدانید که این آبشار یک آبشار دائمی است و در تمامی فصول سال میزبان گردشگران و مسافران خواهد بود. روستای اسفند جزء روستاهای قدیمی ایرانشهر به حساب می‌آید. قدمت این روستا به دوران پیش از اسلام باز می‌گردد. از کنار این روستا، رودخانه‌ای عریض با عرض 160 متر عبور می‌کند. این رودخانه از کوه‌های گیران، توتان، سرتنک، گسپردن و فنوج سرچشمه می‌گیرد و از جلگه چاه هاشم نیز عبور می‌کند. این رود نهایتاً به دشت جازموریان می‌ریزد. رودخانه در مسیر خود از مناطق کوهستانی جله چاه هاشم عبور می‌کند و باعث به‌وجود‌آمدن آبشاری زیبا به ارتفاع 9 متر می‌شود.

• غار ملا سلیمان

غارنوردی و غارپیمایی همیشه یکی از تفریحات گردشگران ورزش‌کار و ماجراجو محسوب می‌شود. این دسته گردشگران در هر شهر و دیاری به‌دنبال کشف غارهای جدید هستند. غار ملا سلیمان یکی از جاهای دیدنی ایرانشهر است که در 5‌کیلومتری جنوب روستای کوپچ قرار دارد. این غار در منطقه‌ای با نام منطقه لاشار واقع شده است. غار ملا سلیمان در یکی از دره‌های رود کوچهک قرار دارد. این رود یکی از شعب رودخانه کوپچ محسوب می‌شود. رودخانه کوپچ از ارتفاعات گراوانی که در فاصله 5‌کیلومتری جنوب روستا قرار دارد، سرچشمه می‌گیرد. هنوز نقشه‌برداری داخل غار به‌صورت کامل انجام نشده است. همچنین امکان حضور حیوانات متعدد در این غار وجود دارد. پس اگر قصد بازدید از این غار را دارید، حتماً به‌صورت گروهی سفر کنید و لوازم ایمنی کامل همراه داشته باشید.

• رودخانه دامن

واقعاً در ایرانشهر انسان از وجود این حجم از چشمه و رودخانه متعجب می‌شود. رودخانه دامن یکی از زیباترین جاهای دیدنی ایرانشهر محسوب می‌شود. این رودخانه در 25‌کیلومتری شمال ایرانشهر و کنار جاده ترانزیت چابهار – زاهدان قرار دارد. رودخانه دامن یک رودخانه دائمی است. این رودخانه بعد اضافه‌شدن به رودخانه کنارو، رودخانه بزرگ بمپور را تشکیل می‌دهد. در نهایت پس از طی‌کردن 170‌کیلومتر نیز به جلگه‌های هامون و جازموریان واقع در شهرستان دلگان می‌ریزد. رودخانه دامون در مسیر خود علاوه‌بر تأمین آب چشمه‌های زیرزمینی، هکتارها نخلستان بزرگ را سیراب می‌کند. در مسیر این رودخانه، چندین هکتار نخلستان بسیار زیبا حضور دارند. همین نخلستان‌ها یکی دیگر از جاهای دیدنی ایرانشهر محسوب می‌شوند. پس بهتر است کمی کنار این رودخانه در دل این نخلستان‌ها قدم بزنید.

• چشمه آبگرم تشت

روستای تشت یکی از توابع ایرانشهر محسوب می‌شود. در حدفاصل بین روستای تشت تا روستای بزمان، چشمه‌ای زیبا از دل خاک به بیرون می‌جوشد. این چشمه دارای املاح بسیاری است و گرمای آن به 33 درجه می‌رسد. در آب این چشمه مقدار فراوانی املاح کربنات سدیم، سولفات کلسیم به همراه منیزیم وجود دارد. به همین خاطر می‌توان گفت که این چشمه آبگرم برای درمان دردهای شدید مفصلی و بیماری‌های پوستی معجزه می‌کند. البته باید بدانید که آب این چشمه آشامیدنی نیست و امکان دارد با آشامیدن آن دچار مسمومیت شوید. چشمه آبگرم تشت یک چشمه دائمی است و در تمامی فصول سال می‌توان از آن استفاده کرد. البته به یاد داشته باشید برای دسترسی به این چشمه، باید حدود 2‌کیلومتر پیاده‌روی را به جان بخرید؛ اما بعد از دسترسی به چشمه، تمام خستگی خود را فراموش خواهید کرد.

تاریخچه ایرانشهر | ایرانشهر در گذر زمان

درباره تاریخچه ایرانشهر باید بدانید که این منطقه میزبان اولین تمدن‌های بشری بوده است. در مناطق تاریخی و باستانی همانند پمپور، خوراب، اسپیدژ و غیره، باستان‌شناسان آثاری از بقایای اولین سکونتگاه‌های بشر پیدا کرده‌اند. علاوه‌بر این، بر اساس تاریخ یونانی و لاتین، این شهر را در گذشته با نام شهر پورا می‌شناختند. ایرانشهر گویا در دوران هخامنش، یکی از مهم‌ترین ساتراپ‌های مرزی بوده است.

این شهر را پس از هخامنشی با نام‌های مختلفی خطاب کردند. بلوچستان یکی از معروف‌ترین نام‌های این شهر پس از دوران هخامنشی بود. در هر دوره تاریخی، ایرانشهر از اهمیت خاصی برخوردار بود. وجود ابنیه تاریخی بزرگ همانند قلعه بمپور که متعلق به دوران ساسانی است، همین موضوع را تأیید می‌کند. قلعه ناصری نشان می‌دهد که حتی تا دوران قاجار نیز ایرانشهر از اهمیت بسیاری برخوردار بود. بد نیست بدانید تا دوران قاجار، این منطقه را با نام بمپوره می‌شناختند؛ اما پس از دوران قاجار، بمپوره اقتدار خود را از دست داد و ایرانشهر امروزی شکل گرفت.

بناهای تاریخی ایرانشهر | یادگاری از گذشتگان

• قلعه ناصری

همان طور که اشاره کردیم، بمپوره یا همان ایرانشهر تا دوران قاجار از اهمیت بسیاری برخوردار بود. به همین خاطر در دوران قاجار، به دستور مستقیم ناصرالدین شاه قاجار، قلعه‌ای بزرگ در این منطقه بنا شد. این قلعه به دست حسین معمارباشی کرمانی ساخته شد و قلعه ناصری نام گرفت. در ساخت این قلعه فقط از گل و آجر استفاده شده است. خوشبختانه با وجود بلایای طبیعی متعدد، این قلعه هنوز پابرجا باقی مانده است. پیش از قلعه ناصری، قلعه قدیمی بمپوره مرکز فرماندهی بلوچستان بود؛ اما قلعه ناصری جای این قلعه را گرفت. قلعه ناصری حتی تا دوران پهلوی نیز از ارزش خاصی برخوردار بود. در دوران پهلوی اول، این قلعه به پادگان و ژاندارمری تغییر کاربری پیدا کرد. در حال حاضر این قلعه یکی از جاهای دیدنی ایرانشهر محسوب می‌شود و جزء ابنیه تاریخی و باستانی است.

• قلعه تاریخی بمپوره

در بخش قبلی اشاره کردیم که شهر بمپوره از دوران هخامنشیان، یکی از شهرهای مهم و استراتژیک محسوب می‌شد. به همین خاطر در دوران ساسانی، برای حفظ امنیت این شهر، قلعه‌ای بزرگ بر فراز تپه‌ای مرتفع بنا کردند. جالب است بدانید تپه‌ای که این قلعه روی آن قرار دارد، یک تپه مصنوعی است. این منطقه فاقد بخش‌های کوهستانی است. در آن دوران نیز چنین رسم بود که قلعه را روی ارتفاعات بنا کنند. به این ترتیب استحکامات و سیستم دفاعی قلعه، به‌خوبی بر حرکات و حمله دشمنان برتری پیدا می‌کرد.

با توجه به شرایط جغرافیایی، پادشاهان ساسانی دستور ساخت یک تپه مصنوعی را دادند. سپس قلعه بمپوره را روی آن بنا کردند. ارتفاع قلعه از سطح زمین حدود 80 متر است. این قلعه کاربرد نظامی و مسکونی داشت. جالب است بدانید حتی تا اوایل دوره قاجار نیز از این قلعه به‌عنوان یک پایگاه فرماندهی در بلوچستان استفاده می‌کردند. پس از آن، قلعه ناصری جایگزین قلعه تاریخی بمپوره شد. این قلعه یکی از مهم‌ترین قلعه های تاریخی ایران به حساب می‌آید.

فرهنگ و هنر | مردمانی اصیل و خون‌گرم

ایرانشهر سومین شهر پرجمعیت در استان سیستان و بلوچستان است. مردم این شهر به زبان بلوچی صحبت می‌کنند. این زبان دارای گویش‌های مختلف است. بد نیست بدانید همانند زبان کردی و گیلکی، ریشه زبان بلوچی نیز زبان پهلوی است. گویش‌هایی همانند گویش بمپوری، ایرندگانی، دامنی، ابتری، بزمانی، دلگانی، سرحدی و نرماشیری جزء قدیمی‌ترین گویش‌های بلوچی محسوب می‌شوند. ریشه این گویش‌ها به دوران ساسانی و پیش از آن باز می‌گردد. البته گویش سرحدی و گویش مکرانی که به‌ترتیب مربوط به بخش شمالی و جنوبی بلوچستان هستند، دو گویش اصلی این شهر به حساب می‌آیند.

مردم این شهر، مردمانی اصیل و خون‌گرم هستند. آن‌ها جزء اصیل‌ترین قوم بلوچ به شمار می‌آیند. بیشتر مردم، مسلمان هستند. مردم ایرانشهر به مشاغل مختلفی همانند کشاورزی، دامداری، زنبورداری و تولید صنایع‌دستی می‌پردازند. در مناطق کوهستانی ایرانشهر، کشت انواع گیاهان دارویی بسیار رایج است. برخی از زنان و مردان نیز مسئول برداشت گیاهان دارویی هستند که به‌صورت خودرو رشد می‌کنند. زنان محلی معمولاً مشغول حصیربافی، گلیم‌بافی، پولک‌دوزی، سکه‌دوزی و البته سوزن‌دوزی هستند. سوزن‌دوزی مردم بلوچ یکی از معروف‌ترین صنایع‌دستی آن‌ها محسوب می‌شود. سوزن‌دوزی ایرانشهر شهرت جهانی دارد و البته باید بدانید لباس‌های سوزن‌دوزی بسیار گران و اصیل هستند.

اقامت در ایرانشهر | از هتل تا اقامتگاه بوم‌گردی

ایرانشهر شهر نسبتاً کوچکی است. به همین خاطر فقط سه هتل بزرگ با نام هتل تالار قصر، هتل ایرانشهر و هتل اسلامی در این شهر فعالیت دارند. در کنار هتل‌های نام‌برده، چند اقامتگاه بوم‌گردی نیز در این شهر حضور دارند. با اقامت در این اقامتگاه‌های بوم‌گردی، می‌توانید با سبک زندگی مردم ایرانشهر بیشتر آشنا شوید. این خانه‌ها ظاهری سنتی دارند و کمترین امکانات را در اختیار شما قرار می‌دهند. اجاره ویلا و سوئیت‌های شخصی نیز در ایرانشهر رایج است.

رستوران های ایرانشهر | طعم غذاهای خوشمزه

• رستوران ناب: ایرانشهر، بلوار بلوچ؛
• رستوران سهون: ایرانشهر، بلوار بلوچ، نرسیده به بلوار خیام؛
• کبابی کنتاکی شهر: ایرانشهر، بلوار بلوچ، نرسیده به خیابان الزهرا؛
• پیتزا پیانو: ایرانشهر، بلوار بلوچ، بعد از بلوچ 10.

مراکز خرید ایرانشهر | از خرید سوغات تا صنایع‌دستی

• مجتمع ستاره جنوب: ایرانشهر، بلوار ابوذر؛
• مرکز خرید الماس: ایرانشهر، خیابان شهید مالکی؛
• بازار کویتی‌ها: ایرانشهر، خیابان کلات.

سوغات ایرانشهر | از چای ترش تا سوزن‌دوزی

• سوزن‌دوزی؛
• شیرینی لندو؛
• سفال‌گری؛
• گلیم‌بافی؛
• انواع گیاهان دارویی؛
• حنا؛
• سیتاپل؛
• گواوا؛
• چای ترش؛
• کلوچه خرمایی؛
• خامه‌دوزی؛
• سیاه‌دوزی.

مسیر دسترسی به ایرانشهر | پیش به سوی سفر

• پرواز

با وجود آنکه ایرانشهر یک شهر نسبتاً کوچک و کمتر‌شناخته‌شده است؛ اما فرودگاه داخلی اختصاصی دارد. فرودگاه ایرانشهر در سال 2016 افتتاح شد. این فرودگاه در شرق ایرانشهر و در جاده ایرانشهر – سراوان قرار دارد. از تهران تا ایرانشهر با پرواز فقط حدود 2 ساعت در راه خواهید بود. به این ترتیب می‌توانید با خرید بلیط هواپیما ایرانشهر و کاهش زمان مسیر، بیشترین بهره را از سفرتان ببرید.

• زمینی

برای سفر زمینی به ایرانشهر، روش‌های مختلفی پیش روی شما قرار دارد. فاصله ایرانشهر تا تهران 1500 کیلومتر و فاصله ایرانشهر تا زاهدان 325 کیلومتر است. سفر زمینی از تهران به ایرانشهر با وسیله نقلیه شخصی می‌تواند بسیار خسته‌کننده باشد. البته برخی از مسافران ماجراجو، در طول مسیر از تمام شهرها دیدن می‌کنند و به این ترتیب خاطره‌ای فراموش‌نشدنی را تجربه خواهند کرد. ارزان‌قیمت‌ترین روش سفر زمینی به ایرانشهر، خرید بلیط اتوبوس ایرانشهر است. هزینه بلیت اتوبوس ایرانشهر مقرون‌به‌صرفه است. البته در این روش حدود 17 ساعت در مسیر خواهید بود. پس بهتر است فقط از اتوبوس‌های VIP استفاده کنید.

خب دوستان عزیز ره بال آسمان، نظر شما درباره سفر به ایرانشهر چیست؟ به نظر شما زیباترین شهر جنوب شرق ایران کدام است؟ آیا ترجیح می‌دهید تا برنامه سفر به ایرانشهر و زاهدان را هم‌زمان کنید؟ اگر این طور است، از کدام یک از جاهای دیدنی زاهدان بازدید می‌کنید؟ نظرات خود را با ما و سایر دوستان به اشتراک بگذارید.