راهنمای سفر ورزنه | شهر فرشتگان سفیدپوش

ورزنه با کویر زیبا و آرام و تالاب گاوخونی‌اش سال‌هاست نامش در بین گردشگران می‌چرخد. این شهر که نگین شرق اصفهان لقب گرفته، نسبتاً کوچک است؛ اما جاهای دیدنی فراوانی دارد که بازدید از هر کدام از آن‌ها شما را سر ذوق می‌آورد. ما نیز امروز قصد داریم به این شهر زیبا سفر کنیم. پیشنهاد می‌کنیم شما هم همسفر ما شوید. قول می‌دهیم آنقدر خوش بگذرد که در اولین فرصت طرحی برای سفر به این شهر برای خود بچینید.

ورزنه کجاست؟

ورزنه در شرق استان اصفهان و جنوب غربی شهرستان نائین، جایی نزدیک به مرز استان یزد، یعنی مرکز ایران قرار دارد. ورزنه از توابع بن رود در اصفهان است که جمعیت چندانی هم ندارد؛ اما پر از آثار تاریخی جذاب و دیدنی است.

بهترین زمان سفر به ورزنه

این شهر کویری هوایی گرم و خشک در تابستان و هوایی سرد در زمستان دارد. به دلیل کمی رطوبت در این شهر، اختلاف درجه حرارت در روز و شب بسیار زیاد و به دلیل کمی بارندگی، پوشش گیاهی نیز بسیار ناچیز است. در این شهر بادهای توأم با گرد و غبار بسیار هم دیده می‌شود. بهترین زمان سفر به ورزنه در روهای خنک و سرد سال است که گرمای این شهر مسافرانش را اذیت نکند.

طبیعت ورزنه

به ورزنه که سفر کنید، نباید توقع دیدن منطقه‌ای سرسبز داشته باشید. در عوض تالاب گاوخونی هر ساله میزبان پرندگان مهاجر فراوانی از جمله قوها، فلامینگوها، انواع مرغابی، اگرت کوچک، خوتکا، سرسبز، غاز خاکستری، لک‌لک، پرندگانی شکاری همچون عقاب تالابی، عقاب دو برادر، دلیجه، شاهین و… است. همچنین در کویر ورزنه روباه‌های شنی شب‌ها به‌راحتی دیده می‌شوند.

جاهای دیدنی ورزنه

• کویر ورزنه

شاید خیلی از شما ورزنه را با نام کویر ورزنه بشناسید. این کویر زیبا از جاذبه های گردشگری و جاهای دیدنی استان اصفهان است که در نزدیکی تهران قرار دارد. بزرگ‌ترین سایت تفریحی کویرنوردی در این منطقه یافت می‌شود. امکاناتی مثل زیپ لاین، سافاری، موتورهای چهارچرخ یک‌نفره و دونفره، شترسواری و غیره باعث شده که مسافران مختلف از سراسر ایران از این منطقه دیدن کنند.

• تپه های ماسه ای ورزنه

تپه های ماسه ای در جنوب شرقی ورزنه، در 8کیلومتری جاده ورزنه به حسن آباد واقع شده است که چشم‌انداز بسیار زیبایی هم دارد. وسعت ‌تپه‌های شنی مجاور تالاب، بالغ بر ۱۷هزار هکتار است که از نزدیکی شهر ورزنه آغاز می‌شود و تا چند کیلومتری جنوب شرقی روستای خارا، به طول 40 کیلومتر، امتـداد می‌یابد.

ارتفاع ‌تپه‌های مذکور در نقاط مختلف فرق می‌کند و حداکثر ارتفاع را در محلی به نام شهر سبا یا سرای دارند که به 62 متر هم می‌رسد. این تپه‌های روان، به‌ندرت حرکت می‌کنند؛ درنتیجه مکانی بسیار مناسب برای کمپ‌های شبانه هستند.

• تالاب بین المللی گاوخونی

تالاب گاوخونی یکی از ارزشمند‌‌ترین اکوسیستم‌های تالابی کشور است که در تاریخ 1975میلادی، در لیست تالاب‌های بین‌المللی به ثبت رسید. ابتدای آن را نیزارها و گزستان‎‌های انبوه فرا گرفته‌اند. در حاشیه جنوبی تالاب، نمکزار وسیعی وجود دارد که در اثر تبخیر زیاد آب و باقی‌ماندن و انباشته‌شدن کریستال‌های نمک به‌وجود آمده است.

نمک این بخش استخراج و بهره‌برداری می‌شود. در غرب و جنوب‌غربی منطقه، تپه‌های ماسه‌ای بادی قرار دارند که خود، اکوسیستمی متفاوت با تالاب را به وجود آورده‌اند.

• دریاچه و معدن نمک خارا

در 60کیلومتری جنوب شرقی ورزنه و 20کیلومتری شرق شهر حسن آباد، معدن و دریاچه نمک با یک جاده خاکی به طول 20 کیلومتر مشاهده ‌‌می‌شود که از جاذبه‌های آن پلی گون‌های گلی و نمکی است. پلی گون اشکال نمکی دلبر و زیبایی هستند که در این منطقه به‌وفور یافت می‌شوند. این شکل‌های هندسی زیبا، شبیه کندوی زنبور عسل هستند و به‌راحتی جای خالی پوشش گیاهی را برایتان پر می‌کند.

پلی گون ساختارهای منظم چندضلعی هستند که به‌صورت شبکه‌ای شکل گرفته‌اند. در روزهای سرد زمستان این اشکال نمکی در اثر مخلوط‌شدن با خاک رس به رنگ سیاه در می‌آیند. از سوی دیگر در روزهای گرم سال که تبخیر آب بیشتر است، به رنگ سفید نیز دیده می‌شوند. جالب است که هر چه میزان نمک آن کمتر باشد، سفت‌تر می‌شوند و به‌محض افزایش میزان نمک، سست و شکننده می‌شوند.

• کوه سیاه

در مسیر تالاب گاوخونی، در 25کیلومتری ورزنه، تک‌کوهی وجود دارد که در واقع باقیمانده مواد مذاب آتشفشانی است. در زبان محلی به آن کوه سیاه گفته می‌شود؛ زیرا رنگ کوه و سنگ‌های اطراف آن سیاه است.

تاریخچه ورزنه

ورزنه آخرین تمدن در حاشیه رودخانه زاینده‌رود از ۵هزار سال پیش بوده است. رودخانه زاینده‌رود در گاوخونی که در 30کیلومتری شرق ورزنه قرار دارد به پایان ‌می‌رسد. در سرزمین‌های بین تالاب و ورزنه، نشانه‌هایی از تمدنی بسیار باستانی کشف شده است. تحقیقات بیشتر درباره برخی از گلدان‌هایی که کشف شده است، حاکی از این واقعیت است که در منطقه ورزنه در ۵هزار سال پیش هم بشر ساکن بوده است.

بناهای تاریخی

• مسجد جامع تاریخی ورزنه

بر اساس مدارک موجود بنای اولیه مسجد جامع ورزنه روی بقایای یک آتشگاه قدیمی ساخته شده ‌است که از تاریخ دقیق آن اطلاعی در دست نیست؛ اما ساختمان مسجد جامع به‌صورت کنونی را بر اساس کتیبه سردر مسجد، منسوب به زمان تیموریان می‌دانند.

• پل تاریخی ورزنه

پل تاریخی ورزنه، شاهکاری است از یافته‌های فنی و معماری قدیم در عمران منطقه و ایجاد ارتباط بین حال و گذشته. این پل با آجر ساخته شده و دارای 10 چشمه است با عرض 6.5 متر. بنای این پل مربوط به دوره دیلمیان و سلجوقیان است.

• کبوترخانه بزرگ شهر ورزنه

این کبوترخانه در نزدیکی پارک ساحلی ورزنه واقع شده و ارتفاعی بالغ بر 20 متر دارد. نمای لانه‌های کبوتر بیشتر شبیه به کندوی زنبور است و زیبایی وصف ناپذیری دارد. این برج سالم است در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دارد. البته در حال حاضر این کبوترخانه به بخش خصوصی واگذار شده و از آن برای نگهداری و فروش اشیای قدیمی استفاده ‌می‌کنند.

برای بازدید از برج کبوتر ورزنه باید بلیط تهیه شود. چنانچه بازدیدکننده با در بسته مواجه شد، ‌می‌تواند با شماره تلفن ذکر شده در بالای در تماس بگیرد تا متصدی آنجا برای بازکردن در حاضر شود.

• منزل تاریخی یوسفی ورزنه

خانه یوسفی که با مساحتی حدود هزار و ۹۰۰ مترمربع در قلب مجموعه حاکم‌نشین ورزنه جای دارد، دارای ساختمانی به سبک قاجاری است. این خانه در یک طبقه بنا شده و بخش وسیعی از خانه به حیاط زیبای آن اختصاص دارد. فضاهای معماری آن در قسمت جنوب خانه طراحی شده‌اند.

• قلعه قورتان ورزنه

در 10کیلومتری ورزنه به طرف اصفهان قلعه‌ای باشکوه خودنمایی ‌می‌کند و قدمتش به دوره دیلمیان باز ‌می‌گردد؛ یعنی بالغ بر 11 قرن. این قلعه بعد از ارگ بم، بزرگ‌ترین قلعه خشتی ایران ‌‌است و مساحتی بالغ بر ۴۵هزار مترمربع را شامل ‌می‌شود. هسته اولیه قلعه قورتان نظامی بوده است. این قلعه بزرگ، دیوارهای عریض و برج‌های دیدبانی سترگی دارد.

• گاوچاه ورزنه

گاوچاه در مسیر ‌تپه ماسه‌ها، ابتدای جاده ورزنه به حسن آباد واقع شده است. گاوچاه در واقع روش سنتی آب‌کشی از چاه ‌‌است که در شرق اصفهان مرسوم بوده است. در این روش به گاو سیستانی نیاز است که نژاد خاصی از گاوکوهان‌دار ‌‌است. با مدیریت ابراهیم حیدری، گاوچاه به شکل سنتی خود احیا شد و برای بازدید گردشگران در تمامی ایام سال دایر ‌‌است.

• آسیاب شتر ورزنه

سازه‌های قدیمی با معماری خاص، با کارکرد تبدیل حبوباتی مثل گندم، جو، ارزن و… به آرد یا گرفتن روغن از دانه‌های روغنی، در بیشتر نقاط ایران پیدا می‌شود. علی رغم وجود آسیاب‌های آبی و بادی در یک منطقه، از آسیاب‌های حیوانی نیز به‌صورت گسترده استفاده می‌شده است که علت آن فصلی‌بودن رودخانه‌ها و وزش باد، نیاز به حجم بیشتر آرد و در دسترس‌بودن آسیاب‌های حیوانی بوده است.

• کاروانسرای قلعه خرگوشی

حدود 60 کیلومتر از ورزنه به طرف تالاب گاوخونی که بروید، کاروانسرای زیبای قلعه خرگوشی دیده می‌شود. این کاروانسرای شگفت‌انگیز سنگی زیبا از روزگار صفویان تا به حال، پابرجا مانده است.

فرهنگ و هنر

• زبان و گویش

مردم ورزنه تا حدودی فرهنگ و تمدن هماهنگی دارند و به زبانی سخن می‌گویند که خود شاخه‌ای از زبان پهلوی ساسانی و پارسیک جنوبی است. در زمان ساسانیان زبان مردم ایران زبان پارسیک یا پهلوی ساسانی بوده و این لهجه‌ای در مقابل زبان پهلوی اشکانی به شمار می‌رفت که در جنوب ایران رواج داشت. پیش از اسلام چون این سرزمین به استان فارس نزدیک‌تر بوده، به همان لهجه پهلوی ساسانی سخن ‌می‌گفتند و ‌می‌توان گویش کنونی مردم این شهر را بازمانده زبان پارسیک یا پهلوی ساسانی دانست.

• آداب و رسوم

زنان چادر سفید ورزنه

ورزنه تنها شهر ایران است که زنان آن به‌طور سنتی چادر سفید بر سر می‌کنند و به شهر فرشتگان سفیدپوش معروف است. هر رهگذری که گذرش بر این شهر می‌افتد، اولین چیزی که توجهش را جلب می‌کند، زنانی هستند که به جای پوشیدن چادر سیاه متداول، چادری به رنگ کاملاً سفید به سر می‌کنند. این رسمی است که از زمان‌های گذشته و شاید به قدمت پیدایش شهر، به یادگار مانده است و همه زنان ورزنه بدان پای‌بند هستند.

درباره این سنت، نظریات مختلفی وجود دارد. برخی معتقدند پوشیدن چادر سفید به خاطر مقابله با گرمای شدید تابستانی در این منطقه کویری است. برخی هم این رسم را یک سنت قدیمی و مربوط به آئین زرتشتی می‌دانند.

آیین جیرجیرونی

در آیین جیرجیرونی مردان در شب 15 شعبان پس از اذان مغرب در دسته‌های ۵ تا ۱۰ تایی به در خانه‌هایی می‌روند که پسر مجرد دارند و با خواندن اشعاری به زبان محلی برای آن‌ها آرزوی ازدواج با زنی نیکو سرشت را می‌کنند و مشتلقی نیز از طرف صاحب‌خانه دریافت می‌کنند. این آیین در فهرست میراث ناملموس ملی به ثبت رسیده است.

• غذاها محلی ورزنه

غذاهای محلی ورزنه عبارت‌اند از: کالجوش، آش جو، آش قرا، گداخته، مالک و… .

اقامت در ورزنه

در ورزنه ۴  اقامتگاه سنتی دایر است که پذیرای مهمانان داخلی و خارجی هستند. این اقامتگاه‌ها تقریباً بنای یکسانی دارند و جو خیلی سنتی و آرامی دارند. همچنین در این اقامتگاه‌ها غذاهای ایرانی و محلی سرو می‌شوند.

اقامتگاه سنتی حافظ یکی از آن‌هاست که در بخش جنوبی (قدیمی) شهر واقع شده است. گذراندن یک شب در این اقامتگاه زیبا حتماً پیشنهاد می‌شود.

سوغات ورزنه

در شهر تاریخی ورزنه همچنان 14 کارگاه فعال پارچه بافی سنتی وجود دارد که بافندگان آن پیرزنان‌اند و محصولات خود را در قالب سفره ارائه ‌می‌کنند. امکان مشاهد‌ه کار به طریق کاملاً سنتی و خرید محصولاتشان با قیمت مناسب وجود دارد. زنان بسیاری هم برای گذراندن اوقات خود در خانه یا برای کسب درآمد قالی می‌بافند و آن را به گردشگران یا به خریداران اصفهانی می‌فروشند.

مراکز خرید

عزیز می‌توانند صنایع دستی ورزنه را بخرند که نوعی بافته از جنس نخ پنبه ‌‌است و در شهر ورزنه از آن به‌عنوان سفره نان استفاده ‌می‌کنند. این کارگاه‌ها خانگی است و بافندگان آن زن‌های مسن ورزنه‌ای ‌هستند. همچنین در نزدیکی گلزار شهدای ورزنه، هر هفته پنجشنبه‌بازاری دایر است. دست‌فروشان زیادی به آنجا می‌آیند و اجناس خود را به فروش می‌رسانند.

مسیر دسترسی

دو مسیر اصلی برای دسترسی به ورزنه وجود دارد. مسیر اول از اصفهان شروع می‌شود و در جاده شماره 62 یا جاده اصفهان نایین ادامه می‌یابد. سپس بر سر دو راهی کوهپایه به جاده فرعی سمت راست تغییر مسیر می‌دهد و با گذر از هرند و کبریت به ورزنه ختم می‌شود.

مسیر دوم از اصفهان آغاز می‌شود و با گذر از روستاهای اصفهانک و راشنان و پیله‌وران، به شهر زیار می‌رسد. سپس از طریق بزرگ‌راه 15خرداد، به نیک‌آباد ختم می‌شود. از نیک‌آباد نیز با جاده فرعی و با گذر از حسن‌آباد و دستجرد به ورزنه می‌رسد. مسیر دیگر از استان یزد است و از شهرستان میبد از طریق جاده فرعی به ورزنه ختم می‌شود.

ورزنه، فاقد ایستگاه راه‌آهن و فرودگاه است.

در روزهای سرد سال، سفر به ورزنه و بازدید از کویر زیبایش را از دست ندهید. قدم‌زدن در وسعت بی‌حدوحصر ماسه‌های نرم و تماشای آسمانی صاف و آبی در روز و پر از ستاره در شب، موهبتی است که این روزها انسان از خود دریغ کرده است. با سفر به ورزنه، به دنیایی سراسر آرامش وارد شوید. اگر هم تجربه کویرنوردی دارید، برای ره بال آسمان از لحظه‌های خوبتان بگویید.