راهنمای سفر به گناباد | بازدید از عمیق‌ترین و قدیمی‌ترین قنات در جهان

گناباد یکی از جاهای دیدنی شمال شرق ایران است که متأسفانه کمتر کسی آن را می‌شناسند. این شهر نسبتاً کوچک، قدیمی‌ترین قنات جهان را در خود جای داده است. با ما همراه باشید تا گناباد، این شهر قدیمی و زیبا را بهتر بشناسید.

گناباد کجاست؟

گناباد یکی از جاهای دیدنی استان خراسان رضوی محسوب می‌شود. این شهرستان در بخش جنوبی استان واقع شده است. این شهر در فاصله 270کیلومتری مشهد، 910کیلومتری تهران، 900کیلومتری اصفهان، 650کیلومتری زاهدان، 210کیلومتری بیرجند و 640کیلومتری یزد قرار دارد.

طبیعت گناباد

گناباد در بخش جنوبی استان خراسان رضوی و روی فلات براکوه قرار دارد. این شهر روی فلاتی هموار واقع شده و با رشته‌کوه براکوه حدود 24کیلومتر فاصله دارد. بلندترین قله براکوه، تیرمهی نام دارد که آن را با نام کوه زیبد نیز می‌شناسند. از نظر اقلیم‌شناسی، گناباد جزو اقلیم‌های خشک و نیمه‌صحرایی حاشیه کویر به حساب می‌آید. این شهر در طول سال‌های اخیر با معضل شدید بی‌آبی مواجه شده است. متأسفانه نبود منابع آب کافی، مردم، جانوران و البته گیاهان، این منطقه را با مشکلاتی جدی رو‌به‌رو کرده است. این شهر در دشت و فلات سیاه کوه یا همان رشته کوه قهستان قرار دارد. برخی از چشمه‌های آب، از ارتفاعات قهستان سرچشمه می‌گیرند و به‌سمت پایین جاری می‌شوند. به همین خاطر مردم گناباد از قنات برای انتقال آب به مناطق مسکونی کمک می‌گرفتند.

پس می‌توان حدس زد که طبیعت گناباد در زمره مناطق نسبتاً کویری قرار می‌گیرد. البته با وجود معضل آب و شرایط بد جوی، هنوز هم کشاورزی در این منطقه رونق دارد. با توجه به اینکه نوع خاک و شرایط آب‌وهوای منطقه برای کشت زعفران مناسب است، بسیاری از کشاورزان به کشت این طلای خوش‌عطر می‌پردازند. البته بسیاری از حامیان محیط‌زیست بر این باور هستند که این کشاورزی ممکن است آسیب بسیاری به منابع آب منطقه بزند. با این حال نمی‌توان از کشت زعفران گذشت!

با توجه به شرایط خاص جوی، اغلب حیوانات گرمادوست که طاقت بیشتری در مقابل بی‌آبی دارند در این منطقه زندگی می‌کنند. انواع قوچ، میش، تشی، گرگ، شغال، کرکس، شاهین، عقاب و البته انواع مار در این حوالی بسیار دیده می‌شوند. برای تماشای حیات وحش زیبا و مثال‌زدنی گناباد، فقط کافی است خودتان را به مناطق بکر کوهستانی برسانید.

بهترین زمان سفر به گناباد

ارتفاع گناباد از سطح دریا حدود 1،100 متر است. از طرف دیگر میانگین بارش سالانه به حدود 166 میلی‌متر می‌رسد. همچنین از نظر اقلیم‌شناسی باید این منطقه را در زمره مناطق کویری قرار داد. این ترکیب یک اقلیم خاص و آب‌وهوایی منحصر‌به‌فرد را ایجاد می‌کند. پس باید گفت که یافتن بهترین زمان سفر به گناباد کار بسیار دشواری است. در تابستان به‌دلیل هم‌جواری با مناطق کویری، هوای شهرستان گناباد بسیار گرم و طاقت‌فرسا می‌شود. مناطق کویری همان قدر که تابستانی‌هایی گرم دارند، دارای زمستان‌هایی سرد و طاقت‌فرسا نیز هستند. پس به همین خاطر در زمستان فکر سفر به این شهر را هم نکنید!

در حقیقت هوای این شهر در بهار و پاییز بسیار مناسب است. همچنین باید خاطرنشان کنیم که بهتر است اواسط بهار و پاییز را برای سفر خود انتخاب کنید. اوایل بهار هنوز هم کمی سرد است و از اواخر خرداد هوا گرم می‌شود. همچنین درباره پاییز نیز باید بدانید که شاید در اوایل مهر‌ماه هنوز هوا کمی گرم باشد و از اواخر آذر هوا رو به سرمای شدید زمستان می‌رود. پس آبان و اردیبهشت بهترین زمان سفر به گناباد محسوب می‌شوند.

جاهای دیدنی گناباد

• روستای بیدخت

روستای بیدخت در محدوده شهرستان گناباد قرار دارد. این روستا را می‌توان یکی از زیباترین جاهای دیدنی گناباد دانست. در این روستای کوچک، چندین و چند اثر تاریخی و زیارتی مختلف وجود دارد. بقعه سلطانی یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی بیدخت به حساب می‌آید. در این روستا مردم محلی خانه‌های ساده خود را به مسافران کرایه می‌دهند. به این ترتیب می‌توانید با اقامت در بین مردم ساده و خون‌گرم روستایی، کمی طعم زندگی شیرین؛ اما سخت آن‌ها را بچشید.

تاریخچه گناباد

گناباد یکی از شهرهای قدیمی ایران به حساب می‌آید. درباره تاریخ و قدمت این شهر، روایات بسیاری وجود دارد. در وهله اول باید بدانید که حکیم ابوالقاسم فردوسی، در شاهنامه خود درباره گناباد نوشته است. بر اساس شاهنامه، گناباد محل درگرفتن جنگ بین ایران و توران بوده است. گویا پیران ویسه، وزیر کاردان افراسیاب، در همین منطقه به خاک سپرده شده است. علاوه‌بر شاهنامه فردوسی، نام این شهر زیبا و تاریخی در سفرنامه ناصرخسرو نیز به چشم می‌خورد.

گویا ناصرخسرو از بخش کوهستانی روستای کلا، کاخک و کوهپایه رشته‌کوه قهستان عبور کرده و در مسیر خود از شهر گناباد نیز گذشته است. اگر سری به کتاب تاریخی حافظ ابرو هم بزنیم، متوجه می‌شویم که در بین قرن‌های 8 و 9 هجری قمری، خراسان به 12 ولایت مختلف تقسیم می‌شد. گناباد در آن دوران در مرکز ولایت قهستان قرار داشت. پس می‌توان گفت که قدمت این شهر حداقل به قرن 8 هجری قمری بازمی‌گردد؛ اما پس از انجام تحقیقات مختلف متوجه شدند که این شهر از دوران هخامنشیان تا به امروز پابرجا بوده است.

گناباد در طول عمر خود، سه واقعه تاریخی مهم را تجربه کرده است. واقعه تاریخی اول جنگ دوازده و فرار یزدگرد سوم به گناباد است. یزدگرد سوم به این شهر گریخت و قلعه زیبد و ایوان درب صوفه را بنا کرد. البته با کشته‌شدن یزدگرد سوم در زیبد، سلسله ساسانی نیز به پایان رسید و ساخت این قلعه نیمه‌کاره باقی ماند. واقعه تاریخی بعدی، حرکت بهرام شاه در گناباد است. واقعه مهم سوم نیز به دوران اسلام بازمی‌گردد. در دوره اسلام، جنگ‌های مهم تاریخی علیه اسماعیلیان همانند جنگ ملاحده در قلعه اسماعیلی‌های گناباد رخ داده است.

بناهای تاریخی و مذهبی گناباد

• امامزاده سلطان محمد عابد

مقبره امامزاده سلطان محمد عابد یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی گناباد از نظر مذهبی به حساب می‌آید. بر اساس اسناد تاریخی و روایات مختلف، امامزاده سلطان محمد عابد یکی از برادران امام رضا هستند. البته در برخی روایات دیگر این امامزاده را به حضرت امام جعفر صادق نسبت می‌دهند. مقبره این امامزاده در منطقه کاخک و در 24کیلومتری جنوب گناباد قرار دارد. بر اساس اسناد تاریخی، قدمت این مقبره به دوران سلجوقی بازمی‌گردد. البته بر اساس کتیبه موجود در این مقبره، یک بار در دوران تیموری و بار دیگر در دوران صفوی آن را بازسازی کرده‌اند. مردم منطقه به این امامزاده ارادت بسیاری دارند و برای برآورده‌شدن حاجات خود به اینجا می‌آیند.

• قنات قصبه

قنات قصبه همان قناتی است که از آن در تیتر مقاله یاد کرده‌ایم. این قنات یکی از شگفت‌انگیزترین ساخته‌های دست بشر محسوب می‌شود. قنات قصبه یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی گناباد است. حتی نام آن را در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز می‌توانید بیابید. درباره این قنات طویل، تحقیقات بسیاری کرده‌اند. بر اساس آخرین تحقیقات، طول این قنات به 33هزار و‌113متر می‌رسد.

حدود 470 حلقه چاه در این قنات وجود دارد. عمق چاه مادر نیز بین 280 تا 300 متر تخمین زده شده است! ناصرخسرو اولین فردی بود که در سفرنامه خود به این قنات عظیم اشاره کرد. جالب است بدانید حتی در برخی از منابع، عمق چاه مادر را تا 700 گز تخمین می‌زنند. درباره قدمت تاریخی این قنات روایات بسیاری وجود دارد. البته بسیاری آن را به کیخسرو نسبت می‌دهند. در حال حاضر هنوز هم داخل این قنات آب با دبی 150 لیتر در ثانیه جریان دارد و بازدید از آن امکان‌پذیر است. این قنات یکی از مهم‌ترین قنات‌های جهان است و بازدید از آن‌ می‌تواند بسیار هیجان‌انگیز باشد.

• یخدان کوثر

در گذشته نوشیدن آب خنک در تابستان کار بسیار دشواری بود. مخصوصاً زمانی که در یک منطقه کم‌آب و کویری حضور داشتید، دیگر خبری از آب خنک نبود. به همین خاطر مهندسان باهوش ایرانی در آن دوران دست به کار شدند و سازه‌ای با نام یخدان را ساختند. یخدان یک سازه گنبدی‌شکل است که اکثر بخش‌های آن زیر زمین قرار دارد. مردم در طول زمستان یخ را داخل یخدان قرار می‌دادند. به‌دلیل ساختار خاص یخدان، گرما وارد آن نمی‌شد و یخ‌ها به‌سادگی آب نمی‌شدند. به همین خاطر حتی در طول تابستان نیز یخ‌ها سالم باقی می‌ماندند. یخدان کوثر یکی از جاهای دیدنی گناباد است که در 4کیلومتری شمال‌شرق بیدخت قرار دارد.

فرهنگ و هنر

تاریخ هزار‌ساله گناباد آن را به یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران تبدیل کرده است. البته از قدمت ارزشمند این شهر که بگذریم، گناباد حتی در تاریخ معاصر نیز از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. در سال 1316، یعنی در دوران پهلوی اول، بلدیه این شهر احداث شد. در حقیقت باید بدانید که بر اساس اسناد تاریخی، بلدیه یا همان ساختمان شهرداری این شهر، یکی از قدیمی‌ترین بلدیه‌ها در تمام ایران به حساب می‌آید. این شهر بر اساس آخرین سرشماری انجام‌شده در سال 1395، حدود 40هزار نفر جمعیت دارد. مردم این شهر مسلمان هستند و به زبان فارسی و لهجه  مخصوص خود صحبت می‌کنند.

این شهر دارای معادن بسیاری است. به همین خاطر بسیاری از جوانان در مشاغل مرتبط به استخراج از معدن مشغول به کار هستند. همچنین کشاورزی و کاشت زعفران در این شهر بسیار شهرت دارد. این گل‌های ارغوانی زیبا، به‌خوبی در خاک ترک‌دار و خشک گناباد رشد می‌کنند. در حقیقت یکی از مهم‌ترین مشاغل رایج در این شهرستان، کشت و برداشت زعفران به حساب می‌آید. بانوان شهر نیز بیکار نمی‌نشینند و مشغول ساخت صنایع‌دستی مختلف می‌شوند. سفالگری یکی از معروف‌ترین هنرهای این شهر است. سبدبافی، قالی‌بافی، نمدبافی و گلیم‌بافی جزو سایر صنایع‌دستی این شهر هستند.

اقامت در گناباد

گناباد شهر کوچکی است. همچنین معمولاً گردشگران فراوانی در این شهر حضور ندارند. از‌این‌رو نباید انتظار وجود هتل‌های متعدد را در این شهر داشته باشید. در نتیجه انتخاب شما برای اقامت در گناباد، بسیار محدود خواهد بود. هتل پاسارگاد یکی از مهم‌ترین و بهترین هتل‌های شهر برای اقامت محسوب می‌شود. همچنین می‌توانید خودتان را به شهر بیدخت برسانید. این شهر در فاصله 5کیلومتری گناباد قرار دارد و مهمان‌سرای جهانگردی و همچنین هتل کوثر را در خود جای داده است. به‌غیر از این هتل‌ها، امکان اقامت در اقامتگاه‌های بوم‌گردی گناباد نیز وجود دارد. همان طور که انتظار دارید، اقامتگاه‌های بوم‌گردی دارای امکانات کافی نیستند؛ اما شما را به‌خوبی با زندگی مردم بومی آشنا می‌کنند.

رستوران در گناباد

• رستوران خانه سنتی قیصرپور: گناباد، روستای تاریخی ریاب، کوچه جنب نخل؛

• رستوران مهمانسرای بیدخت: گناباد، بیدخت، بلوار طالقانی، مهمانسرای بیدخت؛

• رستوران هتل پاسارگاد: گناباد، خیابان شهید شوریده، بین شوریده ۸ و ۱۰، روبه‌روی اداره پست، پلاک ۹۲، هتل پاسارگاد گناباد.

سوغات گناباد

• زعفران؛
• سفال؛
• ظروف سرامیکی؛
• سبد؛
• حصیر؛
• قالی؛
• نمد؛
• گلیم.

مسیر دسترسی

این شهر در فاصله 270کیلومتری مشهد، 910کیلومتری تهران و 210کیلومتری بیرجند قرار دارد. اگر تهران را مبدأ حرکت قرار دهید، باید خودتان را برای یک سفر جاده‌ای طولانی آماده کنید. برای دسترسی به این شهر از سمت شمال باید وارد جاده مشهد – تربت حیدریه شوید. از سمت غرب باید خودتان را به جاده بجستان – گناباد برسانید. از سمت شرق نیز جاده بیرجند – قاین به این شهر منتهی می‌شود. از سمت جنوب نیز باید از جاده طبس – فردوس کمک بگیرید. اگر احساس می‌کنید آن‌قدر صبر ندارید و در این مسیر حدود 10‌ساعته حسابی خسته می‌شوید، می‌توانید سفر ریلی یا هوایی را انتخاب کنید.

اگر به‌دنبال خرید بلیط قطار گناباد هستید، باید بدانید که ایستگاه قطار بجستان، نزدیک‌ترین ایستگاه قطار به این شهر محسوب می‌شود. این شهر در فاصله 50کیلومتری گناباد قرار دارد. از بجستان نیز می‌توانید با اتوبوس یا تاکسی خودتان را به گناباد برسانید. اگر قصد خرید بلیط هواپیما گناباد را دارید، باید بدانید که احداث فرودگاه اختصاصی این شهر هنوز در دستور کار شهرداری قرار دارد. فرودگاه بیرجند، نزدیک‌ترین فرودگاه به این شهر محسوب می‌شود.

برای تجربه سفری ارزان و راحت نیز می‌توانید به ترمینال مراجعه کرده و اقدام به خرید بلیط اتوبوس گناباد کنید. پایانه مسافربری شهرداری گناباد، در میدان امام رضای این شهر قرار دارد. همه‌روزه اتوبوس‌های مختلف به مقاصد تهران، کرج، مشهد، بیرجند و چابهار، گناباد را ترک می‌کنند.

خب دوستان عزیز ره بال آسمان، نظر شما درباره سفر به گناباد چیست؟ آیا تاکنون از این شهر تاریخی زیبا دیدن کرده‌اید؟ آیا این شهر پتانسیل کافی برای تبدیل‌شدن به یکی از شهرهای مهم توریستی ایران را دارد؟ نظرات خود را با ما و سایر همراهان به اشتراک بگذارید.