جاهای دیدنی تربت حیدریه | راهنمای سفر تربت حیدریه

تربت حیدریه شهری در قلب خراسان بزرگ است که از قدیم‌الایام نامش با جاده ابریشم گره خورده و اکنون نیز قطب تولید ابریشم ایران است. تربت حیدریه را شهر عرفان نیز می‌نامند؛ چرا که این شهر از دیرباز خانقاهی بزرگ برای عارفان بوده است. اگر به خراسان سفر کردید، در برنامه خود دیدن از تربت را هم پس از زیارت حرم امام رضا(ع) جای دهید؛ چراکه این شهر در فرهنگ و تاریخ حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد. در ادامه با ما در راهنمای سفر تربت حیدریه همراه باشید.

راه‌های دسترسی به تربت حیدریه

 مسیر جاده‌ای

تربت حیدریه در 150کیلومتری جنوب مشهد و استان خراسان رضوی قرار دارد. با این احتساب تربت حدود 1000 کیلومتر با تهران فاصله دارد. اگر قصد دارید از تهران به این شهر سفر کنید، باید از جاده‌ شاهرود یا جاده شماره 44 به سبزوار و نیشابور بروید و از آنجا به‌وسیله جاده 95 به سمت تربت حرکت کنید. مسیر دسترسی مشهد به تربت هم همین جاده 95 است. امتداد جاده 95،  تربت را به بیرجند متصل می‌کند. جاده 36 تربت را از شرق به مرز تایباد و از غرب به کاشمر متصل می‌کند. به‌دلیل فاصله زیاد تربت حیدریه با دیگر نقاط کشور، سفر هوایی گزینه بهتری به ‌نظر می‌آید.

مسیرهوایی

فرودگاهی به نام شهید مدرس در تربت در حال ساخت است؛ اما تا این تاریخ افتتاح نشده است. به همین منظور می‌توان از فرودگاه مشهد استفاده کرد.

 راه‌آهن

تربت از طریق راه‌آهن نیشابور به تهران متصل است. مسیری امن و مقرون‌ به‌ صرفه که لطف سفرهای زمینی را هم به همراه دارد.

جغرافیای تربت حیدریه

آب و هوای تربت حیدریه

تربت حیدریه در آستانه‌ی کویر قرار دارد. آب‌وهوای آن کم‌باران و اقلیم آن بیابانی است. در شمال و جنوب آن رشته‌کوه‌هایی قرار دارند که موجب تلطیف هوا می‌شوند. کوه ملکان با ارتفاعی بیش از 3000 متر، بلندترین قله تربت حیدریه است. در تربت رود دائمی جریان ندارد و آب شهر توسط قنات‌هایی که از عهد باستان به یادگار مانده تأمین می‌شود.

پوشش گیاهی

شاید این آب‌وهوا برای بسیاری جذاب نباشد؛ اما تربت حیدریه زمینی زرخیز دارد. تربت را مرکز طلای سرخ ایران می‌دانند. قرن‌ها و حتی هزاران سال است که مردم تربت طلا می‌کارند و حاصل زحماتشان گیاهی خوش‌رنگ و خوش‌بو است که جهانیان ایران را با آن می‌شناسند، زعفران. اگر در آذرماه به تربت حیدریه سفر کنید، مزارع وسیع گل‌های بنفش زعفران را خواهید دید. بهترین زعفران دنیا و ایران «دخترپیچ» نام دارد که مزارع آن در تربت است. البته علاوه بر زعفران، خارشتر، تلخه، سو، فریاس، بادبور، گَوَن، خارخسک، ریش‌بز و… از گیاهانی هستند که چه به‌صورت خودرو و چه به‌صورت کشت مصنوعی در تربت می‌رویند. در کنار این گیاهان بنه، بادامشک، تاق، گز و قیچ از درختچه‌هایی هستند که در ارتفاعات تربت دیده می‌شوند.

پوشش جانوری

تربت حیدریه پوشش جانوری غنی‌تری دارد. یوز، آهو، پلنگ، جبیر، گربه پالاس، کل، زرده‌بر، قوچ و میش اوریال از گونه‌های پستاندار تربت حیدریه هستند. این شهرستان آشیانه پرندگانی چون سنقر سفید، یلوه‌ی حنایی، بالابان، دال سیاه، بحری، پلیکان و سبز قبا، و همین‌طور خزندگانی چون گرزه مار، کفچه مار و لاک‌پشت آسیایی نیز هست.

جاهای دیدنی تربت حیدریه | جاذبه‌های طبیعی

روستای گردشگری حصار

حصار نام روستایی‌ است در 50کیلومتری غرب تربت حیدریه و جزو بهترین جاذبه‌های تربت حیدریه است. برخلاف آب‌وهوای گرم منطقه، این روستا به‌دلیل موقعیت کوهستانی‌اش از هوایی معتدل و نسبتاً سرد برخوردار است. حصار را می‌توان روستایی جنگلی دانست و این به یمن رودخانه‌ی‌ دائمی آن است. اگر از مردم تربت نام تفرج‌گاهی توریستی را بپرسید، در وهله اول حصار را معرفی می‌کنند. حصار پر از باغ و کشتزار است؛ طوری که به‌محض ورود یاد روستاهای شمال خواهید افتاد. باغداری حرفه اول اهالی حصار است و در این روستای کوچک انواع مرکبات و صیفی‌جات تولید و به بازار عرضه می‌شود. مردم روستا فارسی را با لهجه زیبای تربتی صحبت می‌کنند که پر از واژه‌های باستانی و پهلوی است.

روستای بسک

حتماً شما هم کم‌ و بیش با ابریشم آشنا هستید. ابریشم اولین بار توسط چینی‌ها فرآوری شد. در ایران خراسان از دیرباز به تولید ابریشم شهرت داشته و تربت حیدریه مرکز تولید ابریشم خراسان است. تولید ابریشم فناوری ساده‌ای دارد و قدمت تولید آن در ایران به زمان ساسانیان برمی‌گردد. ابریشم نام کرمی کوچک است که از برگ درخت توت تغذیه می‌کند. کرم ابریشم برای محافظت پیله‌ای به دور خود می‌پیچد. زمانی که پیله به اندازه کافی بزرگ شد، آن را درون آب با دمای صد درجه می‌اندازند که در این مرحله کرم ابریشم می‌میرد و پس از آن ریسندگی نخ ابریشم آغاز می‌شود. در 25کیلومتری غرب تربت حیدریه، روستای کوچک بسک قرار دارد که قرن‌ها است مردمش به تولید ابریشم مشغول‌اند. بازدید از این روستا تجربه‌ای بی‌نظیر و منحصربه‌فرد را برای شما به ارمغان خواهد آورد؛ چراکه تمام مراحل تولید پارچه ابریشم، شامل نوغان‌داری، پیله‌کشی، سفیدگری، رنگرزی، ریسندگی و بافت پارچه در این روستا صورت می‌گیرد. به دلیل اهمیت بالای این شغل و قدمت تاریخی آن در خراسان، روستای بسک ثبت ملی شده و در مسیر ثبت جهانی قرار دارد.

تاریخچه تربت حیدریه

تربت‌ حیدریه در گذشته «زاوه» نام داشته است. قدمت نام زاوه به دوران اشکانیان می‌رسد؛ اما تاریخ مکتوب و قابل توجه زاوه به سال‌های اولیه پس از اسلام برمی‌گردد. در تاریخ آمده زاوه در قرن اول اسلامی شهری پرجمعیت و آباد بوده است. این شهر در حمله مغول ویران شد و پس از آن تا مدت‌ها نامی از این شهر در تاریخ نبود. حمله مغول‌ موجب شیوع فرهنگ سلوک و عرفان در خراسان شد و زاوه به مرکزی برای عرفا و بزرگان اندیشه تبدیل شد. یکی از نامدارترین عارفان زاوه، قطب‌الدین حیدر تونی بوده است که نام امروزین تربت حیدریه وام‌دار همین عارف بزرگ است. صفویه و قاجار از دیگر دوره‌های تاریخی بوده‌اند که تربت حیدریه در آن به شکوه و رونق رسید. امروزه این شهر بیش از 250 هزار نفر جمعیت دارد.

جاذبه های دیدنی تربت حیدریه | جاذبه‌های تاریخی

قنات های تربت حیدریه

قنات آبراهی زیرزمینی است که آب را از عمق زمین به سطح آن می‌آورد. تمدن ایرانی رشد و بالندگی‌اش را مدیون همین قنات‌ها است؛ چراکه بخش وسیعی از فلات ایران به‌دلیل بارندگی اندک، خشک و لم‌یزرع است و قنات‌ها در طول تاریخ دشت‌های تشنه ما را سیراب کرده‌اند. قنات اصیل‌ترین هنر ایرانی است و خوشبختانه به نام ایران نیز ثبت جهانی شده است. در این میان تربت حیدریه را می‌توان سرزمین قنات‌ها نامید، چرا که در طول تاریخ نزدیک به هزار قنات در آن ساخته شده است و اکثر آن‌ها امروزه نیز فعال هستند. اگرچه قنات در تاریخ ایران نقشی حیاتی ایفا کرده است؛ اما امروزه بخش بزرگی از مردم ایران با این اختراع تمدن‌ساز بیگانه هستند. بازدید از قنات می‌تواند تجربه‌ای منحصربه‌فرد و آموزنده باشد. پیشنهاد ما بازدید از «قنات استقر» در روستای فهندر است که فاصله چندانی با تربت حیدریه ندارد و یکی از جاهای دیدنی تربت حیدریه است. «قنات استقر» یکی از قنات‌های پرآب تربت است و باعث رونق کشاورزی در روستای فهندر در دل بیابان شده است. این قنات بیش از 4 کیلومتر در زیر زمین طول دارد و صد حلقه چاه آن را به سطح زمین متصل می‌کند. ساخت این قنات را به صفویان نسبت می‌دهند.

رباط های تربت حیدریه

رباط را می‌توان با کمی اغماض همان کاروان‌سرا نامید. در شرق ایران، اقلیم بیابانی و فاصله زیاد بین شهرها باعث شده بود تجارت کند و به‌سختی انجام گیرد. به همین دلیل ایرانیان هنردوست رباط را به وجود آوردند تا مأمنی برای مسافران و خستگان راه باشد. رباط غالباً به حیاطی مشجر و پرآب که گرداگرد آن حجره‌های کوچک باشد، گفته می‌شود. رباط‌ها جلوه‌ای زیبا از هنر و معماری اصیل ایرانی هستند. در تربت حیدریه چندین رباط زیبا وجود دارد که برخی از آن‌ها ظرفیت جهانی‌شدن را دارند. در ادامه راهنمای سفر تربت حیدریه چند رباط زیبای این شهرستان را معرفی می‌کنیم.

• رباط فیض‌آباد مربوط به عهد قاجار که در بخش فیض‌آباد در 30کیلومتری تربت حیدریه قرار دارد؛
• رباط طبسی در خیابان قائم تربت حیدریه مربوط به عهد صفوی و قاجار. این مکان اکنون به موزه مردم شناسی تربت حیدریه تغییر کاربری داده است؛
• رباط لاری که در بازار شهر تربت حیدریه قرار دارد و مربوط به عهد قاجار است؛
• رباط کسکک در 25کیلومتری شمال تربت حیدریه در روستای کسکک که قدمت آن مربوط به عهد صفوی است.

جاذبه‌های مذهبی تربت حیدریه

مقبره‌ی قطب‌الدین حیدر تونی

بر مزار عارف قطب‌الدین حیدر تونی مقبره‌ای ساخته شده است که امروزه از آثار برجسته معماری ایران و از جاذبه‌های اصلی تربت حیدریه است. قدمت بنا به دوران تیموریان می‌رسد؛ اما در دوران صفوی به دلیل تعلق خاطر خاندان صفوی به عرفان و تصوف، به‌طور اساسی بازسازی شد. نمای بیرونی بنا بسیار با شکوه است و اوج زیبایی آن در طاق شبستان مدور آن نمایان است. این بنای آجری در خیابان قائم تربت حیدریه و مقابل پارک آب‌فشان قرار دارد. متأسفانه در سایه‌‌ی بی‌توجهی‌ها، این بنای با ارزش صدمات فراوانی دیده است؛ به‌طوری که خانه و حوض مربوط به عصر صفوی که در سمت غرب بنا قرار دارد، در معرض نابودی کامل است.

مسجد جامع رشت‌خوار

در 50 کیلومتری مسیر تربت به خواف به یکی از زیباترین آثار معماری ایران می‌رسید که جزو جاذبه های دیدنی تربت حیدریه است. مسجدی بی‌نهایت زیبا و نیمه‌مخروبه که هنوز هم از آن صدای اذان به گوش می‌رسد. این مسجد را ترکان سلجوقی ساخته‌اند و از آن تاریخ بارها بازسازی شده است. تیموریان و صفویان هر کدام بنابر سلیقه‌ خود تزئیناتی به آن افزوده‌اند. متأسفانه سقف شبستان این بنای ارزشمند کاملاً فروریخته و تنها ایوانی بلند از سردر آن باقی مانده است که خود نشانگر شکوه مسجد است. گویا این بنا کاربری دو منظوره‌ داشته است؛ به‌طوری که از آن هم به‌عنوان مسجد و هم به‌عنوان مدرسه‌ی علوم دینی استفاده ‌می‌شده است. در زمان حمله مغول این بنا به خانقاهی برای صوفیان تبدیل شده بود. در کنار شبستان گنبدی مدور قرار دارد که جور زمان را تاب آورده و هنوز هم پذیرای نمازگزاران است. مسجد در مکانی زیبا و مهجور قرار دارد و بازدید از آن هنگام غروب آفتاب زیبایی آن را دوچندان می‌کند.

آداب و رسوم مردم تربت حیدریه

اکثریت مردم تربت حیدریه فارسی‌زبان و شیعه مذهب هستند؛ بنابراین فرهنگی یک‌دست بر شهر حاکم است. در تربت نوعی لباس محلی وجود دارد که امروزه بیش‌تر در جشن‌ها و اعیاد پوشیده می‌شود. لباسی سفید و بلند با شلواری گشاد و سفید که بر روی آن جلیقه‌ای به رنگ سیاه پوشیده می‌شود. مردان با پوشیدن این لباس و در دسته‌های چند نفری رقصی مدور با صداهایی نامفهوم انجام می‌دهند و هماهنگی و هارمونی حرکاتشان صحنه‌های زیبایی را خلق می‌کند. این رقص در منطقه خراسان به نام‌های گوناگونی خوانده می‌شود؛ اما تربتی‌ها آن را آفر می‌نامند. مردم تربت به خوی ضد استبداد مشهور هستند.

غذا در تربت حیدریه | غذاهای محلی تربت حیدریه

در تمام فرهنگ‌ها، آشپزی و غذا جایگاه ویژه‌ای دارد و به نوعی شناسنامه فرهنگی آن منطقه محسوب می‌شود. در خراسان معمولاً غذاها پرکالری هستند و حبوبات ترکیبی جدانشدنی در غذاهای محلی است. حلیم عدس، آش حلبه، سردیگ‌چه، ساطری پلو، یتیمچه و خورشت ریواس از غذاهای محلی تربت حیدریه و خراسان هستند. توگی سرداغی نام غذایی است که در تربت طرفداران بسیاری دارد. نوعی آش ساده است که از گوشت چرخ‌کرده، ارزن، عدس، کشک، پیاز، نعناع و ادویه‌جات تهیه می‌شود و بسیار مقوی است. خوشبختانه در تربت در ارتباط با غذاهای محلی فرهنگ‌سازی شده است و هر ساله در این شهر جشنواره‌ی غذاهای محلی برگزار می‌شود.

سوغات و صنایع دستی تربت حیدریه

قالی، گلیم، انواع خشکبار، چاقو، نمدمالی، گل‌سازی و سفال‌گری از صنایع دستی تربت حیدریه هستند که هر کدام اصالت خود را دارند؛ اما سوغات تربت به همین‌ها ختم نمی‌شود. زعفران، ابریشم و حریر اصلی‌ترین سوغات تربت حیدریه هستند که در ایران نظیر ندارند و می‌توانند بهترین انتخاب برای خرید سوغات باشند. سوغات تربت را می‌توانید در بازار شهر پیدا کنید؛ اما اگر بهترین را می‌خواهید باید از روستاها دیدن کنید.

اقامت در تربت حیدریه

برای اقامت در تربت حیدریه دچار زحمت نخواهید شد. با هزینه‌ای معقول می‌توانید شب را در هتل برادران در میدان شهدا استراحت کنید. همچنین می‌توانید در مجتمع اقامتی پیش‌کوه که در دل پارکی جنگلی قرار دارد، شبی خاطره‌انگیز را سپری کنید. اقامتگاه بوم‌گردی زیبایی نیز در روستای زرگ و نزدیک شهر تربت قرار دارد که همه‌روزه پذیرای مسافران است. باغ ملی یا همان پارک آب‌فشان در خیابان قائم قرار دارد و از این پارک می‌توان به تمام نقاط شهر دسترسی داشت.

گردشگری همیشه به معنای هیجان و زرق‌وبرق نیست. سفر می‌کنیم تا ببینیم و بدانیم آن‌چه را که تاکنون نمی‌دانستیم. خراسان را از دیرباز ایران بزرگ می‌نامیدند و این ادعای گزافی نیست. خانقاه‌ها، مقبره‌ها، مساجد، رباط‌ها و خانه‌های خشتی همه و همه گواه می‌دهند که خراسان مهد تمدنی بزرگ است. خراسان جایی ا‌ست که مردمانش قهر طبیعت را مهار کرده‌اند و در طی هزاره‌ها تمدنی را به وجود آورده‌اند که امروزه آن را تمدن ایرانی می‌نامیم.