راهنمای سفر زاهدان | سرزمین سوزن دوزی‌های رنگارنگ

شما هم از آن دسته افراد هستید که با شنیدن اسم زاهدان، ذهنتان به سمت لباس‌های خاص و سوزن‌دوزی‌های زیبا می‌رود؟ یا دلتان پیش چادرهای مشکی مخمل روی پیراهن‌های رنگی گیر می‌کند که بیشتر زرد و قرمز هستند و با نوارهای جذاب و زیبا تزئین شده‌اند؟ یا شاید پیراهن‌های مردانه یکدست سفید با شلواری پرچین بر تن مردی با چهره آفتاب‌سوخته به ذهنتان می‌آید که کلاهی سفید برای فرار از آفتاب نارنجی بر سر دارد؟ نظرتان چیست امروز همراه با ره بال آسمان، راهنمای سفر زاهدان را بخوانید تا با جاهای دیدنی و جاذبه های گردشگری آن آشنا شوید؟ اگر می‌خواهید این شهر زیبا را بیشتر بشناسید، با ما همراه شوید.

زاهدان کجاست؟

بعید است کسی ایرانی باشد و نداند زاهدان کجاست. این شهر، مرکز استان سیستان و بلوچستان و در قسمت سیستانی آن است. زاهدان سال‌ها محل اجتماع تاجران مختلف از پاکستان و هند بوده و همچنان نیز به علت همسایگی با پاکستان و افغانستان، محل رفت و آمد و مکانی برای تجارت محسوب می‌شود. هرچند سیاسی و امنیتی‌شدن منطقه، ذهن بسیاری افراد را به این شهر زیبا بدبین کرده است؛ اما حتی همین حرف‌ها هم از ارزش‌ها و زیبایی‌های آن کم نمی‌کند.

تاریخچه | از دوزاپ تا زاهدان

شهر امروزی زاهدان با ویژگی‌های شهرنشینی‌ در همین چند سال پیش بنا شده است. در واقع شاید چیزی حدود ۸۵ سال از عمر این شهر بگذرد. بعضی می‌گویند در قدیم از قسمتی از زمین آب می‌جوشیده و پس از طی مسیری دوباره در زمین فرو می‌رفته است. به همین دلیل این منطقه به نام «دزد آب» یا «دوزاپ» معروف بوده و در محل امروزی آن روستایی کوچک با جمعیتی بسیار کم قرار داشته است. پس از جنگ جهانی اول، تصمیم بر شهر شدن این روستای کوچک و آبادانی آن گرفته شد و به دستور رضاخان، نام زاهدان که سابقاً نام یک شهر قدیمی و متروکه در نزدیکی زابل بوده است، برای این شهر جدید انتخاب شد.

کم‌کم به خاطر قرارداشتن این شهر تازه تأسیس در مرز، مهاجران، تاجران و بازرگانان وارد شهر شدند و ادارات بسیاری در آن ساخته ‌شد. اصلی‌ترین مهاجران این شهر هم اهالی یزد بودند. شاید بشود گفت که یکی از شانس‌های این شهر، حضور انگلیسی‌ها در آن بود. به دلیل سکونت انگلیسی‌ها در این شهر، زاهدان از قدیمی‌ترین شهرهایی است که لوله‌کشی آب داشته است. به همین ترتیب دست تقدیر، سرنوشت دیگری برای زاهدان رقم زد و به‌تدریج رونق گرفت تا جایی که از شهرهای قدیمی‌تر جلو زد و تبدیل به مرکز استان شد.

آب و هوا | گرم و خشک

اگر به شهرهای جنوبی سفر کرده باشید، بی‌شک متوجه شده‌اید که گرما و خشکی هوا دو ویژگی ثابت آب و هوایی این مناطق هستند. زاهدان هم مانند بقیه شهرهای بیابانی ایران سرما را بیشتر در شب تجربه می‌کند و اختلاف دمای زیادی بین روز و شب این شهر وجود دارد. شهرهای دیگر استان سیستان و بلوچستان، بارش بیشتری دارند و زاهدان سردترین شهر این استان محسوب می‌شود؛ اما باز هم رنگ برف را کمتر به خود دیده است.

پوشش گیاهی | وسیع و پراکنده

استان سیستان و بلوچستان در مقایسه با بسیاری دیگر از استان‌ها وسعت نسبتاً بیشتری دارد و تنوع بسیاری هم در پوشش گیاهی و پوشش جانوری این ناحیه دیده می‌شود. البته فراموش نکنید که به دلیل بیابانی و خشک‌بودن منطقه، این پوشش بسیار پراکنده و با فاصله زیادی از هم، در سطح استان پخش شده است. مهم‌ترین و بیشترین گونه‌های گیاهی شهر زاهدان که اغلب مختص مناطق خشک و گرم هستند، شامل بادام کوهی، گز، تاغ، اسکنبیل، زیتون وحشی، انجیر، سنجد و بادامک می‌شود.

پوشش جانوری | متفاوت و کمیاب

اگر دوست دارید انواع تمساح، خرس سیاه، گورخر، سنجاب بلوچی، قوچ، میش و آهو را ببینید، به زاهدان سفر کنید. یادتان باشد که بیشتر این حیوانات در استان‌های دیگر یافت نمی‌شوند یا اگر هم یافت شوند، بسیار کمیاب هستند. می‌دانیم که اصلاً اهل شکار نیستید؛ اما لازم است بگوییم چندین منطقه شکارممنوع در بین جاهای دیدنی سیستان و بلوچستان وجود دارد. مثلاً منطقه شکار ممنوع بلبل‌آب که در ۱۱۵کیلومتری شرق این شهر قرار دارد، مختص شهر زاهدان است.

جاذبه های طبیعی زاهدان | روستاهای زیبا

• روستای تمین

قبلاً از آب و هوای خشک گفتیم. اینجا اضافه می‌کنیم که وجود کوه تفتان در استان سیستان و بلوچستان باعث ایجاد آب و هوایی معتدل در بعضی از نقاط این استان شده است. روستای تمین هم یکی از این مناطق است. این روستا در ۶۵کیلومتری میرجاوه از بخش‌های شهرستان زاهدان قرار دارد و مثل نگینی سبز در دل کویر جلوه‌گری می‌کند. روستای تمین، روستایی خوش‌آب‌وهوا و سرسبز است که در تابستان هوایی معتدل و در زمستان هوای کمی سرد دارد.

چشمه‌هایی که از کوه‌های تفتان جاری می‌شوند باغ‌هایی در این منطقه ایجاد کرده‌اند. برای همین است که بیشتر مردم این روستا به کشاورزی و دامداری مشغول شده‌اند. انواع محصولات، از جمله گندم، جو، انجیر، گلابی، هلو، آلبالو، زردآلو، انگور، توت، شاه‌توت، بادام، پسته، گردو، انجیر و بادام کوهی در این منطقه کشت می‌شوند.

• روستای لادیز

روستای لادیز در ۱۰۰کیلومتری شهر زاهدان قرار دارد. این روستا سال‌ها پیش ییلاق عشایر بلوچ بوده است. البته بعدها این عشایر یک‌جانشین شده‌اند. روستای لادیز هم موقعیتی مشابه روستای تمین دارد. قرارگرفتن در کنار کوه تفتان، آب‌وهوای معتدل در تابستان‌ها و وجود رودخانه لادیز سبب شده تا گردشگران و محلی‌های بسیاری این روستا را برای گذراندن اوقات فراغت خود انتخاب کنند. اگر اهل کوهنوردی هستید، به شما مژده می‌دهیم که این روستا میزبان همیشگی کوهنوردانی است که از شهرهای مختلف ایران برای ایستادن بر فراز قله تفتان راهی این منطقه می‌شوند.

• غار لادیز

در کنار جاذبه‌های طبیعی زاهدان، خوب است به غار لادیز هم اشاره کنیم. این غار ۱۵ متر طول و ۵ متر ارتفاع دارد و همیشه پر از آب است. حتی قطره‌های آب از دیواره‌ها و سقف آن دائماً در حال ریزش‌اند. اگر دوست دارید در هوایی خنک و انرژی‌بخش به صدای دل‌نواز ریختن قطرات آب در دل غار گوش دهید، این جاذبه را از دست ندهید. این مکان در روستای لادیز قرار دارد.

• چشمه آب معدنی موسی

منبع تأمین آب روستای تامین، چشمه آبی است که به نام چشمه آب معدنی موسی معروف است. این چشمه در تابستان آب خنک و در زمستان آب نسبتاً گرمی دارد و سرشار از مواد معدنی است.

• منطقه لوچو

مژده دیگر به صخره‌نوردان و کوهنوردان عزیز که منطقه لوچو مکان مناسبی برای تمرین صخره‌نوردی برای صخره‌نوردان و کوهنوردان محسوب می‌شود. این مکان در ۲۵کیلومتری جنوب شهر زاهدان و در مسیر خاش قرار دارد و پر از سنگ‌های بزرگ با سطح یکدست، براق و صاف از جنس گرانیت است. به همین دلیل آن را لوچو، یعنی لخت می‌گویند.

• کوه ملک سیاه

کوه آتشفشانی ملک سیاه، در شمال شهر زاهدان و در ۳۵کیلومتری آن قرار دارد. این کوه نقطه مشترک مرزی بین ایران، افغانستان و پاکستان است و نقطه صفر مرزی ایران و پاکستان به حساب می‌آید. کوه ملک سیاه به غیر از آنکه جاذبه طبیعی زاهدان محسوب می‌شود، به باورهای قدیمی و عامه مردم نیز گره خورده است. در دل کوه‌های ملک سیاه مزاری قرار دارد که به نام قبر ملک سیاه معروف است. دور تا دور قسمتی از زمین را هم سنگ‌چینی کرده‌اند. به باور مردم، محل این سنگ‌چینی استراحتگاه و نمازخانه‌ای قدیمی است. این نمازخانه را ملک سیاه در زمان‌های خیلی دور برای ساربان‌‌ها ساخته و گفته می‌شود از قدیمی‌ترین استراحتگاه‌های ایران است.

جاذبه های تاریخی زاهدان

• آثار تاریخی روستای تمین

این روستا، به دلیل آب و هوای خوش از گذشته‌های بسیار دور پذیرای تمدن‌های مختلف بوده است. به همین دلیل آثار تاریخی بسیاری نیز در این روستا یافت می‌شوند که قدمتشان تا ۱۰۰هزار سال نیز می‌رسد! آسیاب آبی اثری به‌جا‌مانده از دوران قاجار در این روستا است. قلعه تمین هم قلعه‌ای ۲۵۰ساله در مساحتی ۳هزار مترمربعی که در بلندی‌های روستا ساخته شده و مرکز فرماندهی حاکمان منطقه بوده است.

ازآنجایی‌که چله گرفتن همیشه جایگاه خاصی در میان مسلمانان‌ داشته است. در گذشته، در روستای تمین، محلی برای این کار اختصاص داده بودند که به چله‌خانه معروف بوده است. در این روستا قبرستان قدیمی وجود دارد که طبق شواهد و اسناد تاریخی، قدمت این قبرستان به دوره اشکانی می‌رسد. برخی از قبرهای آن به سمت قبله نیستند که خبر از آئینی غیر از اسلام در منطقه دارد. بعضی‌ها می‌گویند این قبرها متعلق به زرتشتیان باشد. جالب است بدانید در اطراف روستا و در توابعش، در کنار بقایای چاه‌های حفرشده، باقی‌مانده فلزاتی به چشم می‌خورد که حکایت از کوره‌های ذوب فلز و قدمت آهنگری در منطقه دارند.

• خانه ابویی

خانه ابویی متعلق به زعیم ابویی، در ۸۱۳ متر بنا و در زمینی به مساحت ۴۸۳ متر ساخته شده است. این خانه از اولین خانه‌های بنا شده در شهر زاهدان است و قدمت آن به سال ۱۳۱۱ هجری شمسی می‌رسد. معمار خانه ابویی یکی از معماران مشهور یزدی بوده و خانه را با معماری‌ای مشابه خانه‌های یزد، با بادگیرها، حوض‌های زیبا، باغچه‌های متعدد و درختان نخل تزئینی ساخته است. اکنون میراث فرهنگی استان با مرمت و بازسازی خانه از آن به‌عنوان کارگاه هنرهای سنتی زاهدان استفاده می‌کند.

• دبستان آیت‌الله طالقانی

قدمت این دبستان و زمان ساخت آن به ۱۳۱۴ تا ۱۳۱۸ می‌رسد و علاوه بر قدمت به دلیل معماری‌اش معروف است. سقف‌های این دبستان به صورت گنبدی است و رواق‌های متعدد و زیبایی دارد. این مدرسه در فهرست آثار ملی ایران هم ثبت شده است.

• تلگراف خانه و ساختمان پست

تلگراف‌خانه‌ای در روستایی به نام حرمک، در بخش مرکزی شهر زاهدان است که قدمت آن، مانند بیشتر آثار تاریخی این شهر، به اوایل تأسیس شهر در دوران پهلوی اول می‌رسد. ساختمان قدیمی پست زاهدان در سال ۱۳۱۱ ساخته شده و حدود ۸ دهه مشغول به کار بوده است. اکنون به همت اداره میراث فرهنگی به موزه پست و ارتباطات زاهدان تبدیل شده است.

• حسینیه یزدی ها

همان‌طور که گفتیم بعد از تأسیس شهر زاهدان، اولین و اصلی‌ترین مهاجران به این شهر یزدی‌ها بودند. به همین دلیل آثار بسیاری از این مردمان در نقاط مختلف شهر دیده می‌شود. یکی از آثار به‌جا‌‌مانده از آن‌ها، حسینیه یزدی‌هاست که قدمت آن به سال ۱۳۱۰ می‌رسد و در بافت قدیمی شهر قرار دارد.

• مجموعه امیر توکل کامبوزیا

امیر توکل کامبوزیا، حقوق‌دان و از روشن‌فکران و محققان ایرانی بود که به دلیل مخالفت با سلطنت پهلوی، در سال ۱۳۰۰ هجری شمسی، ابتدا به بیرجند و سپس به شهرستان زاهدان تبعید شد. او با سکونت در شهر زاهدان، کم‌کم شروع به ساخت مجموعه‌ای کرد که امروزه با نام مجموعه امیر توکل کامبوزیا شناخته می‌شود. کتابخانه این مجموعه، بیشتر از هزار جلد کتاب دارد.

• کاروانسرای نصرت آباد

مانند بیشتر کاروانسراهای ایران، این کاروانسرا هم متعلق به دوران صفویه است و در مسیر زاهدان بم قرار دارد.

• میرجاوه

میرجاوه از بخش‌های مهم شهرستان زاهدان است که به دلیل موقعیت مرزی و شروع به کار راه‌آهن کویته زاهدان، پابه‌پای شهر زاهدان رشد کرده و بسیاری از آثار تاریخی متعلق به زمان ساخت و رونق منطقه را در خود جای داده است. از جمله این آثار می‌توان به اداره پست میرجاوه، راه‌آهن میرجاوه و شهربانی میرجاوه اشاره کرد.

• گورستان هفتاد ملا

گورستان هفتاد ملا با قدمتی حدود ۸۰۰ سال، در روستای روپس شهرستان میرجاوه با مساحتی بالغ بر ۵۰۰ متر مربع قرار دارد. قبرهای این منطقه، به شکل مستطیلی در دل صخره‌ها کنده شده و با نوعی خاک سرخ رنگ که در منطقه یافت می‌شود، رویشان پوشانده شده است.

• موزه زاهدان

موزه بزرگ زاهدان در ۵ طبقه و در ۱۱هزار مترمربع ساخته شده است. در این موزه، هم به یافته‌های باستان‌شناسان وجود دارد و هم آثار مرتبط با هنر‌های سنتی استان، پوشش محلی، غذاهای محلی و مردم‌شناسی. در بخشی از آن هم موزه بوم‌شناسی قرار دارد که حیوانات خشک شده (تاکسیدرمی شده) را نگهداری می‌کنند. از دیگر بخش‌های پر رونق موزه، قسمت شهر سوخته است که آثار به جا مانده از تمدن ۵۲۰۰ ساله این شهر در آن یافت می‌شود.

زبان و گویش | تجلی فرهنگ

مردم منطقه به زبان فارسی، زبان بلوچی و گویش سیستانی صحبت می‌کنند. به لطف حضور مهاجران متعددی که از زمان‌های گذشته وارد شهر زاهدان شدند، گاهی لهجه‌ یزدی، خراسانی و کرمانی هم در این شهر به کار برده می‌شوند.

لباس محلی | زیبایی‌های چشم‌نواز

مردم استان سیستان و بلوچستان از جمله اقوامی هستند که هنوز هم با وجود نفوذ و اثرگذاری رسانه‌ها، تمدن و شهرنشینی، به‌شدت به لباس محلی خود پای‌بند هستند. لباس مردان بیشتر به رنگ سفید و متناسب با شرایط آب و هوایی منطقه است. این لباس بلند و گشاد است و تا روی زانو می‌رسد و همراه با شلواری پرچین پوشیده می‌شود. لباس زنان این منطقه هم به سوزن‌دوزی‌هایش معروف است. این لباس‌ها قیمتی هستند و در رنگ‌های شاد و متنوع، همراه با تزئینات فراوان مانند آیینه‌کاری دوخته‌ می‌شوند.

موسیقی | غذای روح و جان

اگر اهل موسیقی باشید، موسیقی بلوچستانی را می‌شناسید. موسیقی بلوچ‌ها به دلیل نزدیکی به پاکستان بسیار شبیه به موسیقی این کشور است. مانند استان خراسان، ساز‌های زهی پایه و اساس موسیقی بلوچستان را تشکیل داده و در اعیاد و مراسم‌ مختلف نواخته می‌شوند. در کنار سازهای زهی، سازهای کوبه‌ای، قیچک و رباب هم در این استان بسیار رواج دارد.

غذای محلی | متفاوت و خوشمزه

شما هم باور دارید که بخشی از فرهنگ هر شهر در غذا و خوراکی‌های آن نهفته است؟ در کل استان سیستان و بلوچستان دوغ، خرما، گوشت گوسفند و شیر شتر جایگاه ویژه‌ای دارند. البته غذاهای محلی زاهدان شبیه به غذاهای شهرهای دیگر این استان است. کشک زرد زابلی یا کشک سیستانی از کشک زرد خشک، پیاز، آب یا آب‌گوشت تهیه می‌شود. اوجیزک از ترکیب گوجه به همراه پیاز، آب، سیب زمینی و ادویه آچار تهیه می‌شود. آبگوشت سیستانی یا زابلی از ترکیب لپه، سیب زمینی، ادویه آچار، رب گوجه فرنگی، پیاز، گوشت گوسفندی و لیمو عمانی است.

دوغ ‌پای زاهدان شامل گوشت گوساله، لپه، پیاز، رب گوجه ‌فرنگی و دوغ می‌شود. تباهگ از اصلی‌ترین غذاهای مردم بلوچ است که بیشتر در ماه مبارک رمضان، اعیاد و مراسم خاص مصرف می‌شود. تباهگ تهیه شده از گوشت خشک شده و برنج به صورت استانبولی است. گوشت را همراه پودر انار و نمک برای مدتی زیر نور آفتاب قرار می‌دهند و خشک می‌کنند. بعد از خشک‌شدن گوشت، آن را به همراه برنج پخته و مصرف می‌کنند. لندو نوعی شیرینی است که از خرما، کنجد و گندم تهیه می‌شود.

سوغات و خرید | یادگار سفر

اگر در سفر به فکر خرید سوغات زاهدان افتادید، صنایع دستی این شهر را از دست ندهید. سوزن‌دوزی، آیینه‌دوزی، سکه‌دوزی، قالی‌بافی، حصیربافی و سفالگری از هنرهای اصلی بلوچ‌ها و سوغات پرطرفدار بلوچستان هستند. لباس بلوچی هم به خاطر زیبایی و تزئینات متنوع، بسیار طرفدار دارد؛ اما کمی گران است. در کنار صنایع دستی، ادویه آچار گوشت هم از دیگر سوغات بلوچستان است. برای گشت‌وگذار، دیدن صنایع دستی و خرید می‌توانید از بازار سرپوشیده زاهدان که شبیه به دیگر بازارهای سنتی  ایران است، دیدن کنید.

اقامت | زدودن خستگی و بار سفر

پس از تصمیم به سفر به هر منطقه‌ای اولین چیزی که به ذهن می‌رسد، بحث جا و مکان برای استراحت مخصوصاً در طول شب و بعد از یک سفر طولانی است. به این منظور مردم خوب زاهدان به فکر مسافران بوده و چند هتل ایجاد کرده‌اند. برای مثال دو هتل استقلال و هتل جهان‌گردی زاهدان از هتل‌های بزرگ و معروف این شهر هستند.

مسیرهای دسترسی به زاهدان | سفر به دور نزدیک

• مسیر هوایی

فرودگاه زاهدان، یک فرودگاه بین‌المللی است که از سال ۱۳۳۲ فعالیت خود را شروع کرده است. در ابتدا از این فرودگاه برای حمل محموله‌های پستی و بسته‌های گمرکی استفاده می‌شد و تجار هندی، پاکستانی و ایرانی را بین ایران و شهرهای کراچی و بمبئی جابه‌جا می‌کرد. بعدها این فرودگاه وسعت گرفت. بلیط هواپیما زاهدان را می‌توان برای پروازهای داخلی از تهران، مشهد، کرمان، اصفهان، شیراز، چابهار، گرگان و… و برای پروازهای خارجی از دبی، دمشق، بغداد، نجف و جده گرفت.

• راه آهن

این شهر از طریق شهر کرمان به شبکه راه‌آهن سراسری متصل است. همه روزه از این ایستگاه،  امکان خرید بلیط قطار زاهدان در مسیر تهران ـ کرمان ـ زاهدان وجود دارد. علاوه بر این مسیر، خط آهنی دیگر زاهدان را به مرز میرجاوه‌ و کشور پاکستان متصل می‌کند.

• مسیر جاده ای

خوشبختانه زاهدان شهر معروفی است و خیلی راحت از روی تابلوهای راهنما می‌توانید مسیر آن را پیدا کنید. برای مثال می‌شود از مسیر خراسان جنوبی، استان کرمان یا از استان هرمزگان وارد سیستان و بلوچستان شده و از آنجا راهی زاهدان شد. زاهدان از طریق جاده ۹۵ به بیرجند، با جاده ۸۴ از سمت غرب به بم و از سمت شرق به مرز میرجاوه و به وسیله امتداد جاده ۹۵ به بندر چابهار متصل می‌شود. حالا تصمیم با شماست که با خرید بلیط اتوبوس زاهدان سفر جاده‌ای را تجربه کنید یا با ماشین شخصی این راه را بپیمایید.

امیدواریم از سفر مجازی همراه با ره بال آسمان لذت برده باشید. در این نوشته تلاش کردیم شما را با جاهای دیدنی زاهدان آشنا کنیم؛ اما ازآنجایی‌که شنیدن هرگز جای دیدن را نمی‌گیرد، پیشنهاد می‌کنیم در فصل پاییز و زمستان برای سفر به این منطقه برنامه‌ریزی کنید. اگر اهل زاهدان هستید یا به این شهر زیا سفر کرده‌اید، در بخش نظرات برای ما از حال‌وهوای این شهر بگویید و ما را شریک تجربه‌های خوب خود کنید.