راهنمای سفر آب اسک | روستایی گره‌خورده با اساطیر

اگر شما هم ‌اهل سفر باشید، بعید است نام هراز به گوشتان نخورده باشد. این جاده مهم‌ترین جاده‌ اتصال‌دهنده‌ تهران به مازندران است که نامش را مرهون رود خروشانی است که در کنارش جریان دارد. این جاده‌ کوهستانی، دروازه‌ ورود به بخش عظیمی ‌از تاریخ این مرز‌وبوم است. اینجا روستاهایی هست که می‌توانید در آن‌ها افسانه‌های شاهنامه را یکی‌یکی زندگی کنید. یکی از این روستاهای پرماجرا که در دامنه‌ دماوند در منطقه‌ لاریجان، با طبیعتی خشن و البته زیبا قرار گرفته، روستای 800ساله‌ آب اسک متعلق به طایفه‌ اسکی‌های آمل است. اینجا می‌توانید با فریدون در به‌بندکشیدن ضحاک همراه شوید، زال را به آغوش سیمرغ بسپارید، در خان هفتم رستم با دیو سپید بجنگید و در نهایت همراه تیر آرش، از قله‌ دماوند تا مرز ایران را در طی کنید. اگر شما هم مشتاق هستید، همراه ما شوید در بازدید از جاهای دیدنی آب اسک.

آب اسک کجاست؟

قبل از سفرمان اجازه دهید که با هم مرور کنیم و ببینیم روستای آب اسک کجاست. روستای آب اسک از توابع دهستان بالا لاریجان در آمل در استان مازندران است. این روستا با 1800 متر ارتفاع از سطح دریا، در 80کیلومتری آمل قرار دارد. در سمت جنوبش با روستاهای ایرا و زیار همسایگی دارد، از سوی شمال در دامنه‌ کوه لزیر و قله‌ دماوند قرار گرفته، از سمت شرق شهر رینه‌ لاریجان همسایه‌اش است و روستای نیاک در جنوب شرقی و روستای پلور، در غرب آن واقع شده است. اسک، همچون حفره‌ای در دل کوهستان، روی شیب انتهایی چین‌های دامان دماوند در نگاه مسافران رهگذر از جاده‌ هراز به‌وضوح مشخص است و با فاصله کمی از ابتدای جاده‌ اصلی هراز، به‌راحتی قابل دسترسی است.

طبیعت روستای آب اسک | بهشتی میان کوه و رود

توصیف طبیعت این روستا با وصف بهشت برابری می‌کند. در قسمت جنوبی روستا، رودخانه‌ هراز با عمق نسبتاً زیاد، بدون هیچ فاصله‌ای در جریان است. رودخانه از روستا می‌گذرد و  روستا و منطقه‌ گردشگری آب‌ اسک را در دو بخش شمالی و جنوبی، تقسیم می‌کند. قسمت شمالی‌اش را اسک و قسمت جنوبی را آب اسک می‌نامند.

آب اسک به‌عنوان محل سکونت خوش‌‌نشینان در ایام تابستان و محل کسب‌وکار اهالی، بیشتر به‌عنوان قسمت گردشگری اسک کارایی دارد و بافت روستایی جدیدی به خود گرفته است.

این روستا با حصاری از سنگ در پشت سر و با خندقی در پیش رو، از نظر جغرافیایی دارای موقعیتی است که کمتر شبیه آن دیده شده است. اسک به جز در نقطه‌ای که رود هراز از آنجا رد می‌شود، در میان کوه‌های دیواره‌ البرز که سرآمد آن‌ها دماوند است، محصور شده. همین مسئله باعث شده روستای اسک به قله‌ دماوند دید مستقیم نداشته باشد.

بهترین زمان سفر به آب اسک | بهار و تابستان

اسک هم مثل دیگر ییلاق‌های شمال ایران، به علت سرمای زیاد هوا در زمستان، به جز تعداد انگشت‌شماری از خانواده‌های قدیمی ‌روستا، ساکنان دائمی‌ چندانی ندارد و شش ماهه‌ دوم را در سکوت کوهستان می‌گذراند. شما هم بهتر است اواخر بهار و تابستان را برای سفر به این منطقه انتخاب کنید.

جاهای دیدنی آب اسک | چشمه‌های درمان‌گر

• چشمه های آب معدنی

طبیعت خشن و زیبای منطقه‌ اسک علاوه بر داشتن مشخصه‌های معمول روستاهای کوهستانی منطقه، مانند آب‌وهوای خنک، نزدیکی به رود هراز و داشتن محصولات زراعی مرغوب، مانند گندم، جو، یونجه، گردو، سیب، زردآلو، گیلاس و آلبالو، از مزیت وجود چشمه‌های آبگرم معدنی دامنه‌ جنوبی دماوند نیز برخوردار است. وجود پربرکت این چشمه‌های معدنی، در شکل‌گیری روستای گردشگری آب اسک بی‌تأثیر نبوده است.

با نزدیک‌شدن به منطقه‌ اسک و سرزدن به یکی از خانه‌ها یا مغازه‌های محلی کناره جاده، بوی گوگردی که از آب جوی‌های کنار مغازه‌ها و رستوران‌ها برمی‌خیزد، به‌راحتی قابل استشمام است. رنگ کدر مایل به فیروزه‌ای آب هم خبر از منشأ آن در چشمه‌های روستای آب اسک می‌دهد. پزشکان، آب‌تنی در اغلب چشمه های آب گرم ایران ‌را توصیه کرده‌اند. این چشمه‌ها که از دل زمین می‌‌جوشند، املاح فراوانی مانند اسیدکربنیک، بی‌کربنات سدیم و مواد گوگردی دارند و برای درمان بیماری‌های پوستی مانند اگزما و زخم‌های کهنه و بیماری‌های استخوانی و درد مفاصل مفیدند. چشمه‌ آب فرنگی یا آب آهن هم که در بالا دست روستا جای دارد، درمان انواع دیگری از بیماری‌ها، مانند کم‌خونی است.

• غار آب اسک

برای دیدن غار آب اسک که در میانه‌ دره‌ هراز قرار دارد، باید حدوداً یک ساعت در مسیر مال‌رویی‌ پیاده‌روی کنید که از ارتفاعات کناری رود هراز می‌گذرد. البته برای رسیدن به این غار به مهارت کافی در کوه‌نوردی و تحمل کمی سختی و دشواری نیاز دارید. منظره‌ قله‌ دماوند و استنشاق هوای کوهستان در تمام مسیر، پاداشی است که در جواب سختی‌های مسیر نصیب گردشگران می‌شود. هنگام رسیدن به دهانه‌ غار، منظره‌ای اعجاب‌انگیز از دماوند خودنمایی می‌کند.

حتماً خودتان حواستان هست که گذر از مسیر نسبتاً صخره‌ای داخل این غار، با طولی نزدیک به ۳۷۰ متر، همراه با شعبه‌های متعدد کوچک و دو دهانه‌ بسیار بزرگ و بلند که در میان صخره‌هایی سترگ قرار دارند، نیازمند امکاناتی مثل کفش و لباس مناسب، به‌همراه چراغ‌قوه و جعبه‌ کمک‌های اولیه است. ضمناً یادتان  هم باشد که این غار، محل سکونت خفاش‌های کوچکی است که به‌صورت دسته‌دسته، در سقف غار برای خودشان جا گرفته‌اند.

• سد طبیعی

گاهی انسان دست به کار می‌شود و با تجهیزات فراوان، سدی جلوی آب ایجاد می‌کند و گاهی خدا با همکاری طبیعت دست به کار می‌شود. برای مثال همین چند سال پیش و  در بهار ۱۳۷۷،  رانشی بزرگ در سمت غرب روستای آب اسک اتفاق افتاد. حاصل این خشم زمین، سدی طبیعی و دریاچه‌ای به درازای ۹۰۰ متر و پهنای 130 متر بود. این دریاچه را به علت نزدیک‌بودن به بقعه‌ کوچک امامزاده علی، با نام «دریاچه‌ امامزاده علی» می‌شناسند.

حتماً با شنیدن نام سد شما هم هوس ماهی گیری به سرتان زده است. باید بگوییم به‌خاطر شدت جریان آب رودخانه‌ هراز و دره‌های صعب‌العبوری که در مسیر آن آرمیده‌اند، امکان ماهی‌گیری در رودخانه تقریباً غیر ممکن است. البته خیلی هم ناامید نشوید. بخش‌هایی از همین دریاچه‌ طبیعی، این روزها محل زندگی نگین هراز خروشان، یعنی قزل‌آلای خال‌قرمز است. آنجا می‌توانید قلابتان را به آب بیندازید و شانس و مهارتتان را امتحان کنید.

• کافر کلی

جذاب‌ترین منظره در ییلاق‌های منطقه‌ هراز، سوراخ‌هایی با نام کافر کلی هستند. این حفره‌ها با ابعاد نیمه هندسی، در ردیف‌های مختلف در دیوار‌ه‌ سنگی مُشرف به ییلاق‌ها، از جمله شمال روستای اسک، قرار گرفته‌اند. در افسانه‌ای دور آمده که این حفره‌های شبکه‌ای در دل صخره‌ها، همان خانه‌ دیو سپید شاهنامه است. به باور مردم محلی، قدمت این خانه‌ها به چند هزار سال قبل و به دوران فریدون و ضحاک می‌رسد.

درباره‌ علت نام‌گذاری این حفره‌ها به کافر کلی، این باور عامیانه مطرح است که زرتشت در نزدیکی دماوند زندگی می‌کرده و ییلاق‌های آمل و به ویژه اسک، محل سکونت بسیاری از زرتشتیان بوده است. پس از اسلام، پیروان آیین زرتشتی را گبر و کافر می‌دانستند. حدس بر این است که این خانه‌ها که قدمتشان به اوایل دوره‌ اسلامی ‌می‌رسد، پس از ورود اعراب به ایران، برای زندگی پنهانی زرتشتیان ساخته شد. به همین دلیل هم به آن کافر کلی (لانه‌ کافر) می‌گفتند.

• قله‌های اطراف

اسک در طول سالیان دراز، با هویت فرهنگی و طبیعت شفابخش خود توانسته است گردشگران بسیاری را به سمت خود جذب کند. این روستا نیز مانند بسیاری از ییلاق‌های کوهستانی، مقصد کوه‌نوردانی است که به قصد رسیدن به قله و تمرین صبر با کوهستان صبور، میهمان این روستا می‌شوند. یکی از این قله‌هایی که در همسایگی آب اسک قرار دارد و همواره مقصد و منظور کوهنوردان متعددی بوده است، قله‌ هماسون است.

برای فتح هماسون، بعد از گذر از منطقه‌ بایجان و عبور از ورودی ایرا و امامزاده علی، دریاچه‌ ‌اسک در مسیر قرار دارد. پس از آن از ورودی روبه‌روی دریاچه و از ارتفاع 1800متری، می‌توان به سمت قله‌ هماسون رهسپار شد. این قله، از قله‌های نسبتاً سنگین محسوب می‌شود و برای فتح آن همچون دیگر قله‌های پاشوره، به امکانات کافی و آشنایی با سنگ‌نوردی نیاز است. از روی قله‌ هماسون، مناظری از قبیل دریاچه‌ اسک‌، قله‌ گل‌زرد و دریاچه‌ لار، قله‌ گل‌اندام‌، قله‌ عبرت و پاشوره، شهر رینه و روستای ایرا و قله‌ دماوند کاملاً مشهود است. در این نقطه قلب و چشم اکثر فاتحان، حریص فتح بلندای دماوند است و خوشحالی محقق‌شدن زودهنگام این رؤیا.

حفاظت از محیط زیست | پاسخی درست به لطف طبیعت

زمان مجاز برای ماهی‌گیری در این منطقه، معمولاً از ۱۵ خرداد تا ۱۵ شهریور است. امیدواریم که مردم و دوست‌داران طبیعت، پاسدار محیط زیست و زیست جانوری این منطقه باشند. برای کمک به بقای گونه‌های کمیاب جانوری، به ویژه قزل‌آلای خال‌قرمز، در زمان‌های غیر مجاز که فصل زاد و ولد این نوع ماهی‌ است اقدام به ماهی‌گیری نکنند و گردشگری را مانعی برای حیات طبیعی چرخه‌ زیست‌محیطی قرار ندهند.

طبیعت ما در هر نقطه‌ای از این کشور، در بومی‌ترین حالتش، با حفظ فرهنگ و اصالتش و با بکر بودن و دست‌نخورده بودنش زیباست. ویلاهای غیر بومی و نامأنوس که ناشی از دخالت‌های بی‌جای انسان در طبیعت است، هیچ‌گاه لذت خانه‌هایی با سقف شیروانی بومی ‌کوهستان، در کنار هراز پُرتلاطم غُران، در جوار درختان توسکا و پرندگان نغمه‌خوان را نخواهد گرفت.

فرهنگ و هنر | تجلی تمدن در روستای آب اسک

• موسیقی

هیچ صدایی برای طنین‌افکندن در طبیعت، زیباتر از موسیقی محلی نیست. آوای امیری و کتولی رایج در منطقه، با تمام اصالتی که دارد، می‌تواند هر انسانی را از طبرستان کهن تا قلب تپنده‌ مازندران امروز ببرد. این نوع آواز که در تمام مازندران مرسوم است، معمولاً بدون ساز یا با سازهایی مانند له‌وا (نی چوپانی)، سیکاتک (سازی بادی)، دسرکوتن (نقاره) یا دُهُل خوانده می‌شود.

• زبان

زبان مردم این منطقه، زبان طبری با لهجه آملی است. در استان مازندران، منطقه‌به‌منطقه و شهربه‌شهر، نوع بیان کلمات، ادای واژگان و استفاده از اصوات با منطقه‌ دیگر فرق دارد. برای مثال در بابل واژه‌ «دارد»، «دارنه» تلفظ می‌شود و همان واژه در آمل «داینه» تلفظ می‌شود.

• غذاهای محلی

معروف‌ترین غذاهای محلی روستای اسک، همچون پشت واش، قلیه سبزی، مرغ ترش، ماهی تنوری و کته انار، طعمی ویژه دارد که حکایت از هنر دست بانوان این ناحیه می‌کند.

• آداب و رسوم

علاوه بر طبیعت و موقعیت جغرافیایی جذاب، خانه‌های صخره‌ای و چشمه‌های مشهور منطقه‌ اسک، آنچه به این روستا برجستگی می‌بخشد، فرهنگ عامیانه‌ ریشه‌دار و غنی اهالی اسک است. این فرهنگ با افسانه‌ها عجین شده و با برف و آتش رابطه‌ای دیرینه دارد. این فرهنگ از دل افسانه‌هایی چون داستان ضحاک و کوه دماوند به قدری در فرهنگ ایران ریشه دوانده که هنوز هم سالانه در برخی مناطق مازندران رسوم جالبی در همین باب اجرا می‌شود. یکی از این رسوم ضحاک کشی است.

ضحاک کُشی

مردم روستای آب اسک به یاد قیام کاوه و آتشی که فریدون، پس از پیروزی بر ضحاک، برفراز دماوند افروخت، مراسمی ‌برگزار می‌کنند. در هر منطقه نامی ‌متفاوت بر این مراسم گذاشته شده است. ضحاک کشی در اسک و رینه، در بیستم مردادماه هر سال، بدین صورت برگزار می‌شود که سردر خانه‌ها را کهنه پیچ می‌کنند و در تاریک و روشن هوا آن را آتش می‌زنند تا آتش فریدون به نشانه‌ نابودی ظلم و تاریکی همواره زنده و روشن بماند.

برفچال

مراسم برف‌چال در گذشته برای تأمین علوفه و برطرف کردن مشکل آب، برای چرای دام و احشام انجام می‌شد. اکنون نیز مردان روستا این آیین را به‌صورت نمادین با حضور گردشگران در نیمه‌ اردیبهشت‌ماه برگزار می‌کنند. این رسم شش قرن است که در محل برف‌چال، واقع در مراتع سرسبز اسک‌وش، برگزار می‌شود و مردان این خطه را گرد هم می‌آورد. به‌خاطر آنکه اسک در گذشته‌، مرکز حکومت لاریجان بوده است و مردمانش از قدیم تا به امروز بیشترین تعداد دام را در منطقه‌ لاریجان داشته‌اند، مسئله‌ چرا و تأمین علوفه برای دام‌ها از اهمیتی ویژه برخوردار بوده است؛ اما چون اسک‌وش، مرتع مرغوب و زیبای روستای اسک، فاقد آب و چشمه‌ لازم برای علوفه‌چینان اسکی است، دغدغه‌ اصلی مردمان این روستا هم فراهم‌کردن آب لازم، برای این ناحیه است.

در نهایت راه‌حلی که برای این مشکل یافتند، ایده‌ چال‌کردن برف‌های باقی‌مانده در ارتفاعات، درون گودالی عمیق، با ابعادی تقریباً ۷ متر عرض و ۱۰ متر عمق، در میانه‌ مرتع اسک‌وش بود. مکان این گودال برای اسکی‌ها از تقدس ویژه‌ای برخوردار است؛ چرا که عارف و زاهدی در قرن نهم هجری، به نام سید حسنولی مکان آن را برایشان مشخص کرده بود. پس از اینکه گودال با برف پر شد، روی گودال با یک درپوش پوشانده می‌شود و مردان برای صرف ناهار جمعی عازم دشت می‌شوند. ناهار این روز به علت ارادت ویژه به سید حسنولی، غذای نذری آن شیخ با کرامات است که شب قبل توسط زنان اسکی آماده می‌شود.

زن شاهی

زنان روستای آب اسک هم مراسم دیگری در همین روز و هم‌زمان با مراسم برف‌چال مردان برگزار می‌کنند. نام این مراسم «زن‌شاهی» است. اجرای این نمایش معمولاً در محلی به نام «درویش‌باغ» که میدانی است مناسب برای اجرای مراسم، یا در «تکیه‌ اسک» انجام می‌شود. حاکمی‌ که بر مسند حکومت می‌‌نشیند از طرف زنان روستا انتخاب می‌‌شود و ممکن است هر سال تغییر کند. این حاکم، زنی مسلط در رهبری، توانا در مدیریت، فصیح در گفتار، کاردان و زیباست. در گذشته این مراسم کارکردهایی همچون آمادگی زنان در دفاع از روستا و مدیریت شرایط بحرانی در غیاب مردان، داشته است؛ اما اکنون که لزوم این کارکردها کم‌رنگ‌تر شده است، کارکرد‌های دیگری ‌چون ارج نهادن به خصوصیات پسندیده‌ای است که حاکم باید آن‌ها را دارا باشد.

اقامت در روستای آب اسک | شبی شگفت‌انگیز در دل روستای اسطوره‌ای

اگر دوست دارید مراسم ضحاک‌کشی را در روستای آب اسک ببینید، باید بیستم مرداد به آنجا بروید. می‌دانید که مراسم در شب برگزار می‌شود و به جایی برای ماندن نیاز پیدا خواهید کرد. جدای از این مراسم هم آنقدر اینجا هوای دل‌پذیری دارد که دلتان نخواهد به این زودی به شهر و دیار خود برگردید. برای اقامت در روستای آب اسک اصلاً نگران نباشید. خانه‌های بومی ‌اهالی گاهی برای اجاره در اختیار مسافران گذاشته می‌شود. همین طور هتل آپارتمانی برای راحتی بیشتر گردشگران، در این منطقه ساخته شده است.

رستوران در روستای آب اسک | جایی برای شکم‌گردی

به‌دلیل راحتی و سرراست‌بودن مسیر روستا و نزدیکی به جاده‌ هراز، از نظر تهیه‌ غذا در رستوران‌ها و همین‌طور اقامت شبانه، مشکلی وجود ندارد. شما می‌توانید به‌راحتی و با اندکی پیاده‌روی به مغازه‌ها و رستوران‌های سر جاده برسید. جاد هراز پر است از انواع رستوران‌ها و مغازه‌های مختلف که از شیر مرغ تا جان آدمی‌زاد را برای فروش دارند.

سوغات و خرید | یادگاری از سفر

زنان زحمت‌کش و هنرمند روستا علاوه بر فعالیت کشاورزی، به تولید صنایع‌دستی مانند چادرشب، گلیم و جاجیم نیز اشتغال دارند. دست رنج ایشان ره‌آورد و سوغاتی مناسب از سفر به این ییلاق است.

مسیرهای دسترسی

برای رفتن به روستای آب اسک، هر کجای ایران که هستید، باید خودتان را به جاده هراز برسانید. در دامنه رشته‌کوه‌های البرز، سراغ روستای آب اسک را از کاسبان بگیرید، راهنمایی‌تان می‌کنند. روستای آب اسک تا تهران حدود 85 کیلومتر فاصله دارد و تا آمل 80 کیلومتر.

امیدواریم سیاحت در جاهای دیدنی آب اسک به دل شما هم نشسته باشد. اگر از توصیف این روستا خوشتان آمد، دل‌دل نکنید. همین تابستان امسال فرصت خوبی است که به جاده بزنید و آب‌وهوایی عوض کنید. اگر هم مسافر این روستا بوده‌اید یا آن را از قبل می‌شناسید، برای ما از حال‌وهوایش بگویید. ما و مخاطبان ره بال آسمان مشتاق شنیدن نظرات شما هستیم.